• 27-MAVZU ARXIMED QONUNI VA UNING QO‘LLANILISHI
    		•

    Kegl cc pechat indd




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet49/134
    Sana28.06.2024
    Hajmi1,85 Mb.
    #266146
    1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   134
    Bog'liq
    6-sinf fizika uzb

    Amaliy topshiriq
    Stakanning yarmigacha suv quying. Og‘zini qog‘oz bilan 
    berkitib, qo‘l bilan qog‘ozni tutib stakanni ag‘daring. 
    Qo‘lingizni qog‘ozdan olsangiz stakandagi suv to‘kilmaydi. 
    Sababini tushuntiring.
    1. Atmosfera bosimi mavjudligini yana qanday tajribalar tasdiqlaydi?
    2. Nima sababdan atmosfera bosimi o‘zgarib turadi?
    3. 
    Atmosfera bosimi Yerdan yuqoriga ko‘tarilgan sari qanday 
    o‘zgarib boradi?
    27-MAVZU
    ARXIMED QONUNI VA UNING QO‘LLANILISHI
    Suvga mix yoki kichkina tosh tashlansa, cho‘kib ketadi. Lekin katta 
    yog‘och g‘o‘la, qayiq va ulkan kemalar suvda suzib yuradi. Bunga 
    sabab nima? Quyidagi tajribani o‘tkazib ko‘raylik.
    Dinamometrga suvda cho‘ kadigan biror jismni osib, uning og‘irligini 
    o‘lchaylik. So‘ngra uni suvli idishga tushiraylik (39-rasm). Bunda 
    dinamo metr ko‘r 
    satishi ka 
    maygan ligini ko‘ra 
    miz. Agar jism zichligi 
    suvni kidan katta bo‘l 
    gan boshqa su 
    yuqlikka botiril 
    sa, dinamometr 
    ko‘rsatishi yanada kamayadi.
    Ko‘rilgan tajribadan suyuq 
    likka botirilgan jismga uni yuqo 
    riga 
    ko‘taruvchi kuch ta’sir eti 
    shini bilib olamiz. Demak, jismning suzishi 
    yoki cho‘kib ketishi shu ko‘taruvchi kuchning jism og‘irligidan katta 
    yoki kichik bo‘lishiga bog‘liq ekan. Xo‘sh, bu kuch kattaligi qanday 
    aniqlanadi? Buning uchun navbatdagi tajribani o‘tkazamiz. Zichligi 
    suvdan katta bo‘lgan kub shaklidagi jismni dinamometrga osib, havoda 
    og‘irligi aniqlanadi. Idishning jo‘mragiga qadar suv to‘ldiriladi (40-
    rasm). So‘ngra dinamo 
    metrga osilgan yukni suvli idishga tushiriladi. 
    Bunda suv toshib, tarozi ustiga qo‘yilgan menzurkaga oqib tushadi. 
    Bundan oldin menzurka tarozi ustiga qo‘yilganda, tarozining 

    68
    ko‘rsatishi belgilab olinadi. Menzurkaning suv bilan birgalikdagi 
    massasidan unga tushgan suv massasi aniqlanadi. Menzurkadan toshib 
    chiqqan suv hajmi ham aniqlanadi. Bunda jismning o‘lchamlari 
    chizg‘ich bilan aniqlanib, hajmi hisoblansa, toshib chiqqan suv haj-
    miga tengligi kelib chiqadi. Shu suvning og‘irligi hisoblansa, aynan 
    suvga botirilgan jismning havodagi og‘irligi 
    P
    h
    bilan suvdagi og‘irligi 
    P
    s
    orasidagi farq 
    F
    = 
    P
    h

    P
    s
    ga tengligi ko‘rinadi.
    3,6 N
    2,6 N
    3 N
    15 N
    11 N
    39-rasm. 
    40-rasm.
    Demak, yuqoriga ko‘taruvchi kuch jism siqib chiqargan suyuqlik 
    og‘irligiga teng bo‘lar ekan.
    Bu qonuniyatni birinchi bo‘lib tajriba asosida qadimgi grek olimi, 
    fizik va matematik Arximed (eramizdan oldingi 287–212-yillar) 
    aniqlagan. Shuning uchun yuqoriga itaruvchi kuchga 

    Download 1,85 Mb.
    1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   134




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish