Fizioterapiya fani bo‘yicha o‘zlashtiradigan amaliy ko‘nikmalar ro‘yxati

1.Galvanizatsiya muolajasini o‘tkazish.

2.Elektroforez muolajasini o‘tkazish.

3.UVCh-terapiya muolajasini o‘tkazish.

4.Diadinamoterapiya muolajasini o‘tkazish.

5.Darsonvalizatsiya muolajasini o‘tkazish.

6.Magnitoterapiya muolajasini o‘tkazish.

7.Ultratovushterapiya muolajasini o‘tkazish.

8.Yorug‘lik bilan davolash (IQN - Solyuks lampasi) muolajasini o‘tkazish.

9.Parafin-ozokerit applikatsiya muolajasini o‘tkazish.

10.Biodozani aniqlash (UBN).

Amaliy ko‘nikmalar baholash mezonlari

Joriy nazoratining 40% ni amaliy qism tashkil qiladi.

Maksimal 20 ballga teng.

Fizioterapiya fanidan joriy nazorati bo‘yicha o‘zlashtiriladigan har bir amaliy ko‘nikmalar bosqichda amalga oshiriladi va maksimal 100 ball bilan baholanadi.

Amaliy ko‘nikmalar qadamma-qadam bajarilishida xatolar qilinganda, bajarilmagan qadam hisobidan maksimal ajratilgan ballar olib tashlanadi. Oxirgi qo‘shilgan ballar summasidan quyidagi koeffitsent bilan hisoblanadi, 20 * x/100 koeffitsentga o‘tkaziladi.

Masalan: talaba 80 ball olsa amaliy ko‘nikmani joriy baholashdagi balli 16 ga teng bo‘ladi. 16 ball yoki joriy baholashni 38% tashkil etadi.

O‘quv mashg‘ulotini o‘zlashtirish sifatini baholash 2 xil nazorat : joriy va yakuniy baholash orqali amalga oshiriladi.

1.Joriy baholash (JB) - har kuni talabalarning bilimi va amaliy ko‘nikmalarni o‘zlashtirilishi tekshirilib boriladi. Baholash quyidagicha amalga oshiriladi :

-savollarga og‘zaki javob berishi;

-vaziyatli masalalarni yechish,takliflar berish;

-amaliy ko‘nikmalarni bajarish;

-yangi usullarni qo‘llab, bilimni baholash;

-mavzu bo‘yicha testlarni qo‘llash.

Talabalarning mustaqil ishlari (TMI) – talabalar tomonidan mustaqil tayyorlangan ishlari (referat, slayda, krasvord, tarqatma material, vaziyatli masala, barner) amaliy mashg‘ulotlarda eshitilib, taxlil qilinadi va reyting nazorati tizimi asosida ballarda baholanadi.Har bir bajarilgan ish reyting nazorati tizimiga asosan ballarda baholanadi.

Talabaning mustaqil ishi O‘zR Oliy va o‘rta maxsus ta'lim Vazirligining 21.02.2005 yil 34-sonli buyrug‘i va TTA rektori 2009 yildagi buyrug‘i bilan tasdiqlangan «Talaba mustaqil ishini tashkil etish, nazorat qilish va baholash tartibi to‘g‘risida Namunaviy nizom» asosida tashkil etiladi.

2.Yakuniy baholash (YaB) – amaliy mashg‘ulotlar tugagach, quyidagicha olib boriladi:.

-YaB ga joriy bahoning maksimal reyting balining 55 va undan yuqori ball olgan talabalar qo‘yiladi;

-yakuniy baholash OSKI shaklida og‘zaki yoki yozma test shaklida olinadi;

-reyting nazorat tizimi asosan ballarda baholanadi.

Fan bo‘yicha umumiy reyting balli JB va YaB ballarini qo‘shib olinadi. Olingan ballar qaydnoma va talabalarning reyting kitobchasiga qo‘yiladi.

Fan bo‘yicha umumiy reyting balli quyidagicha baholanadi :

86,0 – 100,0 ball - a'lo

71,0 – 85,9 ball - yaxshi

55,0 – 70,9 ball - qoniqarli

54,9 va undan past - qoniqarsiz

1. 
   Og‘zaki so‘roq qilish
   

1. 
   Vaziyatli masalalarni yechish.
   
2. 
   Biletlar bo‘yicha og‘zaqi javob berish.
   
3. 
   Amaliy ko‘nikmalarni bajarish.
   
4. 
   Interaktiv usullari bo‘yicha mashg‘ulot o‘tkazish va baholash.
   

1. 
   O‘rgatuvchi-nazorat etuvchi kompyuter dasturi.
   

5. 
   Slaydlar, krossvordlar.
   
6. 
   Multimedia amaliy mashg‘ulotlari.
   
7. 
   Video–kinofilmlar.
   
8. 
   Turli fizioterapevtik apparatlar.
   

1.Bogolyubov V.A. «Obshaya fizioterapiya» M. 2001.

2.Ulashik V.S. « Fizioterapiya» M. 2003.

3.Bogolyubov V.A. « Metodika i texnika provedeniya fizioterapevticheskix protsedur» M. 2001.

4.Yo’ldashev K.Yu., Kulikov Yu.A. «Fizioterapiya» (uchebnik dlya studentov) 1994.

5.«Spravochnik po fizioterapii» pod. Red. Obrosova A.N.

6.Pasinkov ye.I. «Fizioterapiya» Darslik 1995. (na uzb. yazike)
Qo‘shimcha (Q)

1.Sarfis P.G., Kiselev V.B. «Lechebnie gryazi i drugie prirodnie teplonositeli» 1990g.

2.Bassina V.G., Bergnitskiy Ya.M. «Klimatolechenie» Spravochnik. Semfiropol. 1990g

3.Biryukov A.A. «Massaj-sputnik zdorovya» kniga dlya uchashixsya 1992g.

4.Korxin M.A. Rabinovich I.M. LFK v domashnix usloviyax. L. Len. Izdat. 1990g.

5.Oranskiy I.ye., Ilxamdjanova R.S. «Kratkiy spravochnik po fizioterapii». g

6.«Spravochnik po fizioterapii» pod. Red. V.G. Yasnogorodskaya. M. Meditsina 1992g.

7.Vorobev M.G., Vorobev V.M. «Fizioterapiya na domu» S. Peterburg, 1992g

8.Ulashik V.S. «Domashnyaya fizioterapiya» Minsk. Belorus. 1993g

9.Umarova X.T. , Karachevseva T.V. «Fizioterapiya v pediatrii» izd-vo Ibn-Sino, 1993g

10.Larskiy E.G. «Sovremennie metodi elektroforeza» Obzor lit. 1990g.

11.Soloveva T.R. «Magnitoterapevticheskaya apparatura». M. Meditsina, 1991g.

12.Yo’ldashev K.Yu. «Nemedikamentoznie metodi lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994g.

13.Yuldashev K.Yu. «Preformirovannie i yestestvennie fizicheskie faktori v profilaktike i meditsinskoy reabilitatsii». T. – 1991g.

1. 
   Eckel M. Phizikoterapie 165. 2000
   
2. 
   Consuelo T Lorenzo et al. Physical Medicine and Rehabilitation Medscape Reference 2011 – WebMD
   
3. 
   Lehrbuch K. Berlin. Phizijterapie volk 140.1988
   
4. 
   Marlis Gonzalez-Fernandez, MD, PhD, Jarrod David Friedman, MD Physical Medicine and Rehabilitation Pocket Companion
   
5. 
   Mark Harrast, MD, Jonathan Finnoff, DO Sports Medicine Study Guide and Review for Boards
   
6. 
   Mika T. Warshava. Fizikaterapia. 460.2000
   
7. 
   Sara J. Cuccurullo (Editor) Physical Medicine and Rehabilitation Board Review 2004 - Demos Medical Publishing, 848 pp.
   
8. 
   Teylor S.B., Miller N.H. “Basic physiologic principils relatied to Group exirsise programs” Filadelphiya 1990
   
9. 
   Tehaxton L. “Phithiological and psythological effects of short term exirsise eddiction on habitual runners.” 1992 96.
   
10. 
    Wainapel, Stanley F.; Fast, Avital (Editors) Alternative Medicine and Rehabilitation A Guide for Practitioners 2003 - Demos Medical Publishing.
    

www.doktor.ru,

www.medinfo.home.ml.org

www.pubmed.com, www.sportmed,ru

http://www.guideline.gov/index.asp

http://www.klinrek.ru/cgibin/mbook,

http://www.rusmedserv.com

http://www.pubmedcentral.nih.gov

“TASDIQLAYMAN”

Tuzuvchilar:

Assistant: Sharipov U.A.

dotsent: Adilov Sh.K.

Ta'lim texnologiyasi kafedra majlisida tasdiqlangan

№______ dan __________2013 yil.

Fanning o‘quv dasturi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi terapevtik seksiyasida 2013 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma'qullangan.

Fizioterpiya - fizik muolajalarni organizmga ta'sir etish mexanizmini, turli kasalliklarda davolash, asoratlarining oldini olish va organizmning qarshiligini oshirish maqsadida qo‘llanilishini,turli kasalliklarda davolash va reabilitatsiya davrida tulaqon kompleks tuzib organizmni sog‘lomlashtirishda oqilona foydalanishni o‘rgatadi.

Hozirgi kunda turli kasalliklarni davolash va oldini olish jarayonlarida yangi texnologiyalarni qo‘llash dolzarb masala bo‘lib qolmoqda. Turli patologik holatlarida o‘z vaqtida reabilitatsion dasturlarni tanlash va tavsiya etish vrachning asosiy vazifasi bo‘lib hisoblanadi.

Amaliy tibbiyotda fizik omillar keng qo‘llanilishi, sohada o‘tkaziladigan ilmiy ishlarga, yangi davolash usullarining yaratilishiga va davolash maqsadlarida dori-darmonsiz davolash uslublarini qo‘llash talablariga bog‘liqdir. Fizik omillarning fiziologik va shifobaxsh ta'sirini o‘rganish, ba'zi muolajalarning texnikasini va qo‘llanilish uslubini, apparatlarning tuzilishini, toklarning qo‘llanilishiga umumiy ko‘rsatmalarni va bunga yo‘l qo‘ymaydigan mon’eliklarni o‘rganish, davolashning ta'sirini kuchlantirishga imkoniyat beradi.

Fizioterapiya fani bo‘yicha ta'lim berish vertikal integratsiya bo‘yicha normal anatomiya, normal va patologik fiziologiya, biofizika, biokimyo, farmakologiya, ichki kasalliklar propedevtikasi, gorizontal integratsiya bo‘yicha fakultativ va gospital terapiya, travmatologiya va ortopediya, fakultativ va gospital jarrohlik, doya-ginekologiya, nevrologiya, LOR kasalliklari, pediatriya fanlari bilan uzviy bog‘langan.

Fizioterapiya tabiatning bir tarmog‘i bo‘lib, tabiiy va odam hosil qiladigan fizik omillarining fiziologik va davolash ta'sirlarini o‘rgatadi, ularning kasallikni oldini olish va davolash uchun yangi usullarni, shuningdek davolab-tiklash usullarini ham ishlab chiqaradi, shu bilan bir qatorda ularni hayotga tadbiq etadi. Fizik omillarga quyidagilar kiradi : suv, quyosh, havo, balchiq, elektr toki, ozokerit va boshqalar.

Fizioterapiya 2 qismga bo‘linadi :

Umumiy fizioterapiya – organizmning normal va patologik holatlarida ta'sir etuvchi fizik omillarning xususiyatlarini va ta'sir mexanizmini o‘rganadi.

Xususiy fizioterapiya – o‘rganilgan fizik omillarni davolash va kasallikni oldini olish maqsadida qo‘llanilishini o‘rganadi.

Fizik omillarning xarakteristikasi

1.Toksigenligi yoki zaharli xususiyati yo‘q.

2.Og‘riqlik sezgirligini chaqirmaydi.

3.Og‘riq qoldiruvchi, yallig‘lantirishga, spazmga qarshi, tonusni oshiruvchi va bakteriotsid ta'sir qilish xususiyatiga ega.

4.Organizm reaktivligiga ta'sir qilish, shu bilan birga tabiiy va maxsus immunitetni oshirish xususiyatiga ega.

5.Organizmda har xil biologik aktiv moddalar hosil bo‘lishiga yordam beradi. Masalan : vitamin D, gistamin, atsetilxolin, serotonin va boshqalar.

Fizik omillar yordamida patologik jarayonlarning kechishiga ta'sir qilish va ularni maqsadga muvofiq o‘zgartirish mumkin.

Fizioterapiya – bu patogenetik va simptomatik davolashdir, ya'ni fizik omillar kasallik patogeneziga yoki rivojlanish mexanizmiga ta'sir qilib, ularning belgilarini, ya'ni simptomlarini yo‘qotishga egadir.

Bundan tashqari fizioterapevtik muolajalar bilan kasallikni oldini olish – fizioprofilaktika ham alohida o‘rin tutadi.

Fizioprofilaktika 2 qismdan iborat.

Birinchi qismi – kasallikni oldini olish;

Ikkinchi qismi – kasallikning asoratini oldni olish.

Fizioterapevtik muolajalar organizmga teri va shilliq qavatda joylashgan nerv tolalari orqali ta'sir qilib, kerakli organlarni qo‘zg‘atadi. Bu turli muolajalarda turlicha bo‘ladi - ba'zida tez, ba'zida sekin namoyon bo‘ladi.

Avval fizik omillar energiyasining organizmga yutilishi sodir bo‘ladi. Bu fazada sodir bo‘ladigan hamma jarayonlar fizika qonuniga bo‘ysunadi. Bunda fizik omillarning tanaga ta'sir qilish chuqurligi, to‘qima turi, qaysi to‘qimalarda energiya qay tarzda yutiladi, issiqlikning paydo bo‘lishi, ionzatsiya xodisasi, molekula hosil bo‘lishi va h.k. Masalan - nurlanish vaqtida nurlar epidermisga bir necha mikron chuqurligiga kirib boradi va o‘z yo‘lida suv molekulalarini kuchli ionlanishini hosil qiladi, buning natijasida to‘qimalarda issiqlik paydo bo‘ladi. Past chastotali impuls toklari harakatlanuvchi nervlarda 0,5-2 sm chuqurlikda ionlarni doimiy darajasini o‘zgartiradi, buning asosida harakatlantiruvchi qo‘zg‘atish yordamida mushaklarning qisilishi kuzatiladi.

Fizik omillar energiyasining yutilishi, hosil bo‘lgan issiqlikning ta'siri natijasida organizmda biologik aktiv moddalar paydo bo‘ladi. Bunda qon tomirlarining kengayishi, qon aylanishining kuchayishi sodir bo‘ladi, buning natijasida yurak urishi tezlashadi, ba'zida bemorlarda qizish holatlari kuzatiladi. Bu organizmning umumiy reaksiyasidir.

Fizik omillarning kam intensivlik bilan ta'sir qilishida katta bo‘lmagan sohada qizarish, qichishish, mahalliy haroratning oshishi kuzatiladi. Bu organizmning mahalliy reaksiyasidir.

Fizik omillarning energiyasi yutilishi natijasida hosil bo‘ladigan issiqlik ta'sirida yoki kuchli issiqlik energiyasi ta'sirida segmentar ta'sir vujudga keladi. Agarda ularning ta'siri kam bo‘lsa, unda termoregulyatsiya sistemasi ishga tushib, mushaklar tonusini va oksidlanish –qaytarilishi reaksiyasining bosqichini o‘zgartiradi.

Fizik omillar maxsus va nomaxsus ta'sir ko‘rsatadi. Bir necha fizik omillar ta'sirida qon aylanishi tezlashib, modda almashinuvi kuchayadi – bu nomaxsus ta'sirdir, ya'ni bir necha omillar uchun umumiy bo‘lgan ta'sirdir.

Shu bilan birga har bir fizik omillarning o‘ziga xos maxsus ta'siri ham bo‘ladi, ya'ni faqat bitta fizik omil uchun tegishli bo‘lgan ta'siri.

Masalan : faqat impuls toklari bilan mushaklarni qo‘zg‘atish mumkin; UFO nurlari bilan ta'sir etganda «D» vitaminini hosil bo‘lishi; vannalarning kimyoviy tarkibiga qarab o‘ziga xos maxsus ta'siri bo‘ladi.

Fizioterapiyada muolajalar ikki xil turga bo‘linadi. Biri – asosiy muolajalar, ikkinchisi qo‘shimcha muolajalardir. Har bir fizioterapevtik muolaja asosiy yoki qo‘shimcha bo‘lishi mumkin.

Asosiy muolajalar - bunda ta'sir ichki organlarda kasallikni qaytarishga qaratilgandir. Masalan : DMV buyrak usti beziga ta'siri natijasida gormonlarni stimulyatsiyalaydi; elektrouyqu qondagi qand miqdorini kamaytiradi.

Fizioterapevtik muolajalar kasallikning patogeneziga qarab, kasallikning kelib chiqish mexanizmiga ta'sirini hisobga olib belgilashimiz kerak.

Fizioterapevtik muolajalar organizmning umumiy holatiga, patologik jarayon spetsifikasiga, uning klinik holatlariga, bosqichiga, yo‘ldosh kasalliklarga qarab tavsiya etiladi. Fizik omillarning dozasini belgilayotganimizda bemorning shu vaqtdagi boshlang‘ich holatiga va patologik jarayonning belgilariga, organizmning sezuvchanligiga e'tibor berishimiz lozim.

Shuni doim esda tutishimiz kerak-ki, fizioterapevtik muolajalarni asosan kichik intensivlikda berish maqsadga muvofiqdir. Muolajalarni kichik dozada berish hujayra funksiyasini qo‘zg‘atadi, katta dozalar bosadi.

Fizioterapevtik muolajalarga organizmning javob berishi asosida, muolajalarning berilishini tartibga solishimiz yoki ularni belgilashda ko‘rsatmalarni tartibga solishimiz mumkin.

Fizioterapevtik muolajalar, jumladan elektr bilan davolash turlari xilma xildir va ular organizmga har xil ta'sir ko‘rsatadi. Ularning ta'siri turli tarmoqlaridagi (regionar, periferik, markaziy) qon aylanishini yaxshilaydi, to‘qima trofikasini, modda almashinuvini, yaxshilaydi, neyro – gumoral ta'sir etadi, buzilgan immun jarayonlarni tiklaydi. Ko‘p fizik omillar sedativ va og‘riq qoldiruvchi ta'sirga ega.

Davolash maqsadida doimiy tokning past kuchlanishli (80 voltgacha) va kichik kuchli tok (50 milliampergacha) qo‘llaniladi.

Ta'sir qilish mexanizmi

Galvanik toklar yoki hosil bo‘ladigan impulslar teridagi nerv retseptorlariga ta'sir qiladi, ya'ni markazga intiluchi yo‘llar orqali impulslar ko‘rinishida markaziy nerv sistemasiga ta'sir etib, u yerda og‘riqdan ustun bo‘ladigan dominant o‘choqni hosil qiladi. U yerdan impulslar orqa miya orqali o‘tib, pastga tushuvchi nervlar yordamida patologik o‘choqqa tushadi. Bunday ta'sir neyroreflektor ta'sir deb ataladi. Bundan tashqari gumoral ta'sir farqlanadi – har xil biologik aktiv moddalar ishlab chiqarib, gipotalamo-gipofizar sistemsiga ta'sir etadi.

Fiziologik ta'siri

-qon tomirlarini kengaytiruvchi;

-modda almashinuvini stimullovchi;

-og‘riqqa qarshi;

-yallig‘lanishga qarshi;

-regeneratsiyani kuchaytiruvchi;

-oziqlanishni yaxshilochi;

-ichki sekretsiya bezlarini stimullovchi;

-nerv-mushak apparatining qo‘zg‘aluvchanlik darajasini oshiruvchi;

-yurak-qon tomir faoliyatini yaxshilovchi.

Galvanizatsiyada quyidagi elektrodlar qo‘llaniladi : qo‘rg‘oshinli, qalinligi 0.1 – 0.3 mm; platinali (ko‘z va quloq uchun vannalarda qo‘llanila-di); ko‘mirli, asosan AGVK apparati uchun qo‘llaniladi (4 kamerali vanna).

Patologik o‘choq jarayonining katta-kichikligiga qarab elektrodlarni 2 xil qo‘yish mumkin, ya'ni bo‘ylama va ko‘ndalang. Bo‘ylama usulda ketma-ket joylashadi va to‘qima yuzasiga ta'sir qiladi. U asosan umurtqa pog‘onasi kasalliklarida, nerv jarohatlarida (chiqish va kirish yerlari), segmentar zonalarga ta'sir qilishda qo‘llaniladi. Ko‘ndalang usulda elektrodlar parallel joylashadi, ya'ni ikki elektrod oralig‘ida kasallangan organ joylashadi va asosan qalinlik bo‘yicha ta'sir etadi. U bo‘g‘im va ichki organ kasalliklarida qo‘llaniladi.

Galvanizatsiyaning quyidagi klassik usullari mavjuddir

1.Vermel usuli – umumiy galvanizatsiya qilinadi. 1-elektrod ko‘krak sohasiga, 2-si 2 tarmoqligi boldir ustiga.

2.Sherbak bo‘yicha yoqa usuli – 1-elektrod yoqa sohasiga, 2-si bel sohasiga.

3.Sherbak bo‘yicha ishton usuli – 1- 2 tarmoqli elektrod sonning oldingi sohasiga, 2-si bel sohasiga.

4.Bergone bo‘yicha yarim maska usuli – 1-elektrod jarohatlangan yuz sohasiga (3 oyoqli yuz nervi bo‘ylab - peshana, yuz va dahan) yoki pastki jag‘ (ko‘z va og‘iz bo‘sh qoladi), 2-si ko‘krak oralig‘iga yoki qarama-qarshi yelkaga.

5.Yuz va bo‘yin sohasini Kellat usuli bo‘yicha galvanizatsiyasi – 1-elektrod yuz-bo‘yin sohasiga, 2-si qarama-qarshi yelkaga.

6.Ko‘z sohasini Burginon usuli bo‘yicha galvanizatsiyasi – 1-2 tarmoqli elektrod ko‘z sohasiga, 2-si qarama-qarshi bo‘yin sohasiga.

7.Burunning shilliq qavatini Kassil usuli bo‘yicha galvanizatsiyasi – 1- 2 tarmoqli elektrod burun shilliq qavatiga, 2-bo‘yin sohasiga.

Odamning bosh qismiga 5 Ma, tana qismiga 50 Ma tok beriladi. Muolajalar prokladka yoki qistirmalar yordamida o‘tkaziladi. Prokladkalar paxtalik to‘qimalardan tayyorlanib, 10-12 qavatdan iborat bo‘ladi, shunda tok bir tekis tarqaladi. Muolajalardan oldin prokladkalar fiziologik suyuqligi yoki suv bilan namlanadi, chunki bu bilan quruq teri qarshiligi yengiladi va elektroliz mahsulotlarining kuydiruvchi ta'siri bartaraf etiladi.

Doimiy tokning organizmga qarshi to‘qimalarining biofizik xususiyatiga bog‘liq : -to‘qimaning elektr o‘tkazuvchanligiga

-qutblanishiga

-diffuziyaga va h.z.

To‘qimaning elektr o‘tkazuvchanligi organizmda suyuqlik miqdoriga bog‘liq. Suyuqlik muhitlariga kiradi : qon, limfa, siydik va boshqalar.

Qutblanish – ionlarning o‘tkazilishi uchun to‘siq hisoblangan ion va ionlashgan molekulalarni har xil zaryadli yarim o‘tkazuvchi membrananing ikki tomonda yig‘ilishidir.

Doimiy tok ta'sirida diffuziya va osmos jarayonlari hujayra membranasi o‘tkazuvchanligining o‘zgarishi hisobiga kuchayadi.

Prokladkalarning shakli qo‘yilish joylariga qarab bo‘lishi mumkin :

-yoqasimon -aylanasimon -to‘rt burchakli

Prokladkalar namlanganidan so‘ng kerakli joyga qo‘yilib, ustiga elektrod qo‘yiladi, uning ustidan elastik bint yoki qumli yostiqchalar yordamida fiksatsiya qilinadi.

Ko‘rsatmalar

-gipertoniya kasalligining I-II darajasi -ko‘z kasalliklari

-teri kasalliklari -nerv kasalligi (nevrit,

-LOR kasalliklari nevroz, pleksit)

-umurtqa pog‘anasi kasalliklari (radikulit, osteoxondroz)

-oshqozon-ichak kasalliklari (oshqozon va 12 barmoq ichak yarasi, gastrit, kolit, enterit, enterokolit)

-gepatit, xoletsistit, pankreatit

-zotiljam, bronxit, bronxial astma

-erkak va ayol jinsiy organlari kasalliklari

Galvanizatsiya asosan o‘tkir osti va surunkali davrlarda qo‘llaniladi.

Qarshi ko‘rsatmalar

1.Umumiy : -bemorlarning umumiy og‘ir holati

-miokard infarkti

-qon kasalligi (leykoz, anemiya)

-homiladorlikning ikkinchi yarmi

-haroratli holat

-yuqumli kasalliklar

-silning faol shakli

-xavfli o‘sma, shish kasalligi

-kasallikning dekompensatsiya bosqichi

-o‘tkir yiringli jarayonlar

-qon ketishga moyillik

-tokni ko‘tara olmaslik

2.Mahalliy : -teri butunligining buzilishi

-ekzema va dermatitlarning bo‘lishi

-tanada metall buyumlarning bo‘lishi

Muolajalar 10-15-20 minutgacha davom etishi mumkin, har kuni yoki kun ora, 1 davolash kursiga 6-12-15 muolaja to‘g‘ri keladi.

Elektroforez

Bu usulni 1801 yilda italiyalik olim Rossi taklif etgan. Elektroforez deganda, organizmga doimiy tok va u bilan birga organizmga kiruvchi dori moddasining uncha ko‘p bo‘lmagan miqdorining birgalikda yoki bir vaqtdagi ta'siri tushuniladi. Elektroforez usuli yordamida organizmga dori moddalarini yuborish boshqa usullarga nisbatan afzalroq hisoblanadi, ya'ni :

1.Dori moddalari terining yuza qismiga uning butunligini buzmagan holda yuboriladi.

2.Dori moddalari oshqozon-ichak yo‘li shilliq pardalariga ta'sir qilmaydi.

3.Dori moddalari teri ostida “depo” hosil qilib, ta'sir kuchini uzaytiradi.

4.Patologik o‘choqlarda dori moddalarining ko‘p miqdorda yig‘ilishi mahalliy ta'sirni kuchaytiradi.

5.Dori moddalari organizmga ion holida yoki shaklida kiradi, bu esa uning farmakologik aktivligini oshiradi.

6.Bir vaqtning o‘zida organizmga har xil qutblardan ikki xil dori moddasining suyuqliklari yuborilishi mumkin.

7.Dori moddalari bilan zaharlanishda organizmdan dori moddalarini chiqarishda keng foydalanish mumkin.

Elektroforezda “qutblar qonuni” yoki “oltin” qonun mavjud. Musbat zaryadlangan dori moddasi musbat elektrod ostidan organizmga yuboriladi, manfiy zaryadlangan dori moddasi manfiy elektrod ostidan organizmga yuboriladi. Bunga sabab shuki, bir xil zaryadlangan yoki bir xil zaryadlar bir-biridan qochadi, shunga asosan dori moddalari elektrodlardan qochib, teri orqali organizmga kiradi.

Agar qutblar qonuni buzilsa, ya'ni musbat zaryadli dori moddasi manfiy elektrod ostidan, manfiy zaryadlangan dori moddasi musbat elektrod ostidan yuborilsa, u holda dori moddalari prokladkaning o‘zida qolib, organizmga kirmaydi.

Elektroforez usulida musbat elektrod, anoddan organizm to‘qimalariga metall ionlari va musbat zaryadlangan dori moddalari yuboriladi. Masalan : Ca, Magniy, Natriy, novokain. Vitamin B 12, lidaza xinin, dimedrol va boshqalar. Manfiy elektroddan, katoddan organizmga kislota radikallari va manfiy zaryadlangan dori moddalari yuboriladi. Masalan : xlor, brom, yod, penitsillin, geparin, kofein, gidrokartizon, nikotin kislotasi va boshqalar. Manfiy va musbat zaryadlangan dori moddalarining ro‘yxati alohida jadvallarda ko‘rsatilishi kerak va ular elektroforez muolajasini o‘tkazish xonasida bo‘lishi shart.Hozirgi vaqtda dori moddalarini tejash maqsadida filtr qog‘ozidan foydalaniladi, ya'ni dori moddasi bilan shimdirilgan filtr qog‘ozi namlanib, prokladka ostiga qo‘yiladi va muolaja o‘tkaziladi.

Ko‘rsatma va qarshi ko‘rstmalr xuddi galvanizatsiyaga o‘xshash.

Elektr uyqu

Elektr uyquda organizmga past chastotali to‘g‘ri burchakli impuls toklari bilan ta'sir etiladi. Organizmga ta'sir ko‘rsatish uchun bitta elektrod (katod) yumilgan ko‘zlarga, ikkinchisi (anod) so‘rg‘ichsimon o‘simta sohasiga qo‘yiladi. Bosh miyada uzoq vaqt va doimo bir xil va ritmik holda qaytariluvchi qisqa vaqtli zaif impulslar bosh miya po‘stlog‘idagi tormozlanish jarayonlarini kuchaytiradi va fiziologik uyquga o‘xshash holatni yuzaga keltiradi. Elektr uyqu tormozlanish jarayonlarining kuchi va harakatchanligini trenirovka qildiradi va asosiy jarayonlar orasidagi buzilgan o‘zaro aloqalarning tiklanishini yuzaga keltiradi, fiziologik uyquni yo‘lga qo‘yuvchi mexanizm bo‘lib hisoblanadi. Elektr uyquni amalga oshirish uchun ko‘z-ensa sohasiga joylashtirilgan elektrodlardan foydalaniladi. Bunda tok bosh suyagining tabiiy teshigidan ichkariga kiradi. Uyqu uchun adekvat impuls chastotalari muolajaning boshidayoq tanlanib olinishi va uni keyingi muolajalarda ushlab turmoq zarur, uni faqat bemor tomonidan yomon qabul qilishda o‘zgartiriladi.

Past chastotali impuls toklari o‘rganib qolish xususiyatini yuzaga keltirishi mumkin, shuning uchun bir muolaja vaqtida tok kattaligini doimiy, keyingilaridan agar bemorlarda yomon hissiyotlar bo‘lmasa, uni oshirib borish kerak. Tok kuchi katta bo‘lganda bemorlarda chumoli yurish, kichik bo‘lganida mushaklarning yengil tortilish hissiyoti seziladi. Elektr uyquda quyidagi sub'ektiv sezgilar seziladi : kiprikda og‘irlik, yengil tebranish, yoqimli bosh aylanish, hayolning qochishi, mudrash holatidan asta-sekin uyquga o‘tish. Muolajalar qorong‘ilashtirilgan, shovqin kirmaydigan tinch xonada o‘tkaziladi. Elektr uyqu nevroz, gipertoniya, endigina boshlanib kelayotgan miya tomirlarining sklerozida, ekzema, oshqozon yara kasalligi va boshqa kasalliklarda tavsiya etiladi. Elektr uyqu muolajasini o‘tkazishda “Elektroson - 4”, “Elektroson - 3” apparatlaridan keng foydalaniladi. Muolaja 10-30 minutdan 2-4 soatgacha o‘tkaziladi, har kuni yoki kun ora.

Diadinamik toklar

Diadinamoterapiyada 2 xil yarimsinusoidal shakldagi impuls toklari qo‘llaniladi, ya'ni chastotasi 50 Gs (bir taktli uzluksiz) va 100 Gs (ikki taktli uzluksiz). Bu toklar Bernar tomonidan davolash amaliyotida qo‘llash uchun taklif qilingan, shuning uchun Bernar toklari ham deb ataladi.

Bir taktli tok ta'sirida mushakning keskin qisqarishi kuzatiladi, natijada tok qo‘zg‘atuvchi ta'sirini uyg‘otadi.

Ikki taktli tok ta'sirida terining elektr tokini o‘tkazuvchanlik xususiyati oshiriladi, sezuvchanlik kengligini ko‘paytiradi, tormozlash, og‘riq qoldirish effektini yuzaga keltiradi.

Bir va ikki taktli impuls toklarining bir xil uzluksiz qaytarilishi organizmning unga o‘rganishiga, asab-mushak apparatining charchashiga olib keladi. Shuning uchun maxsus apparatlar yordamida diadinamik toklarning qisqa va uzun davrli modulyatsiyalari ishlab chiqiladi va undan foydalaniladi. Qisqa davrli tok ta'sirida qon aylanish tezlashadi, qon tomirlari kengayadi, qon oqimi tezlashadi, ta'sir joyidagi harorat ko‘tariladi, modda almashinuvi faollashadi. Uzun davrli tok ta'sirida qisqargan mushaklarning qo‘zg‘aluvchanlik effekti kamayadi, tormozlanish, og‘riq qoldirish xususiyati ortadi. Bundan tashqari uzuq-uzuq ritmli toklar (Sinkop ritmi), bir taktli to‘lqinsimon va ikki taktli to‘lqinsimon toklar qo‘llaniladi. Tokning mana shu turlari o‘ziga xarakterli bo‘lgan fiziologik ta'sir ko‘satadi va ular muayyan tartib bilan qo‘llaniladi. Masalan : ikki taktli uzluksiz tok avval sezuvchi sohaga, keyin esa harakatlantiruvchi sohaga tormozlovchi ta'sir ko‘rsatadi. Bir taktli uzluksiz tok ikki taktli tokdan keyingina qo‘llaniladi, u qo‘zg‘atuvchi va ancha vaqtdan keyingina susaytiruvchi ta'sir ko‘rsatadi. Impulsli toklar ta'sirida patologik o‘choq sohasida vegetativ bog‘lamlarning qo‘zg‘alish hisobiga qon aylanish, ionlar konsentratsiyasi va membranalarning o‘tkazuvchanligi yaxshilanadi, gistamin va boshqa kimyoviy aktiv moddalar ajraladi, to‘qimalarning himoya xususiyati oshadi, funksiya normallashadi. Diadinamik toklar bir qator kasalliklarda qo‘llaniladi. Masalan : mushaklar lat yeganda, bog‘lamlarning cho‘zilishida, periartritlarda, og‘riq sindromi bilan birga davom etadigan periferik nerv sistemasi kasalliklarida va boshqa kasalliklarda, jarohatlarda keng foydalaniladi.

Sinusoidal modullangan toklar (amplipulsterapiya)

V.G.Yasnogorodskiy tomonidan taklif etilgan. Tovushli chastotasiga ega bo‘lgan (5000 Gs) modullangan sinusoidal toklar bilan ta'sir ko‘rsatiladi, u teri orqali yaxshi o‘tadi va chuqur joylashgan to‘qimalarga ta'sir ko‘rsatadi. Bu xilda tok kuchsiz qo‘zg‘atuvchi ta'sir etganligi uchun uning 10-150 Gs atrofidagi past chastotali, ya'ni mushaklar biotoklarining chastotasiga yaqin keladigan chastotali modulyasiyasidan keng foydalaniladi. Shu toklarga organizm tez o‘rganib qolmasligi uchun modulyatsiya chastotasi o‘zgartirilib turiladi, ularning qo‘zg‘atuvchi ta'sirini kuchaytirish va chuqurroq kirib borishi uchun esa modulyatsiya chuqurligi, ya'ni shu tebranishlar amplitudasi o‘zgartirilib boriladi.

Modullangan sinusoidal toklarining quyidagi turlari tafovut qilinadi :

1.”O‘zgarmas modulyatsiya” toki – 1-turdagi chastotasi modullangan 10-150 Gs tok.

2.Modullanmagan dastlabki tok, chastotasi 5000 Gs li tok.

3.”Yuboriladigan tok-pauzalar” toki – 2-turdagi chastotasi 10 Gsdan 150 Gs gacha boruvchi modullangan tebranishlar yuborishning pauzalar bilan almashinib borishi.

4.”Modullangan va modullanmagan tebranishlarni yuborish” toki – chastotasi 10 Gsdan 150 Gsgacha boradigan bir qancha impulslar ko‘rinishidagi modullangan tebranishlar yuborishni modullanmagan “ish chastotasi”, ya'ni 5000 Gsli tokni yuborish bilan navbatma-navbat berish.

5.”O‘zgarib turadigan chastotalar” toki – ikkita modullangan chastotalarning o‘zgarmas 150 Gs chastota va 10 Gsdan 150 Gsgacha atrofida o‘zgarib turadigan chastota bilan navbatma-navbat berish.

Modulyatsiya chuqurligi – modullangan tebranishlar amplitudasini dastlabki tok amplitudasiga qaraganda 0 dan 100% gacha boradigan doirada oshirish yoki kamaytirish. Tok davomiyligini 1 sekunddan 5 sekundgacha o‘zgartirib turish mumkin. Barcha turdagi toklarni odatdagi yoki to‘g‘rilangan rejimida qo‘llash mumkin. Ishlatiladigan toklardan har birining o‘z fiziologik ta'sir xususiyatlari va ishlatiladigan o‘rni bor. Masalan : “o‘zgarmas modulyatsiya” toki, “yuboriladigan tok - pauzalar” toki asab-mushak to‘qimalarigagina emas, balki chuqur joylashgan to‘qimalarga ham qo‘zg‘atuvchi ta'sir ko‘rsatadilar va ulardan elektrostimulyatsiya uchun foydalaniladi. “O‘zgarib turadigan chastotalar” toki, “modullangan va modullanmagan tebranishlarni yuborish” toklar sust ta'sir ko‘rsatib, to‘qimalarni qo‘zg‘atadi va u kuchli og‘riq vaqtida qo‘llaniladi. Modullangan sinusoidal toklar og‘riqni qoldirib, periferik qon aylanishini hamda asab-mushak apparatining funksional holatini yaxshilashga olib keladi. Sinusoidal modullangan toklar bir qator kasalliklarda qo‘llaniladi : tayanch-harakat apparati jarohatlarida, qo‘l-oyoq, umurtqa pog‘anasi, bo‘g‘imlarning distrofik kasalliklari, mushak parezlari, falajlar va boshqa kasalliklar.

Nazariy qismni baholash mezoni.

Maksimal ball 25-24	23-21 ball	20-19 ball	17-16 ball	13 ball
A'lo	yaxshi	O’rta	qoniqarsiz	yomon
100%-86%	85%-73%	70-56%	53%-46%	43% va undan kam

14.2. Tahliliy qism

Mashg‘ulot jarayonida qo‘llaniladigan yangi pedagogik texnologiya usullari:

Grafikli organayzerlar - fikriy jarayonlarni ko‘rgazmali taqdim etish vositasi.

Klaster tuzilmasi

(klaster-tutam,bog‘lam) axborot xaritasini tuzish yo‘li barchatuzilmaning markazlashtirish aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g‘oyalarni yig‘ish.

1. Aqlingizga nima kelsa, barchasini yozing.

2. G‘oyalari sifatini muhokama qilmang faqat ularni yozing.

3. Xatni to‘xtatadigan imlo xatolariga va boshqa omillarga e'tibor bermang.

4. Ajratilgan vaqt tugaguncha yozishni to‘xtatmang. Agarda aqlingizda g‘oyalar kelishi birdan to‘xtasa, u holda qachonki yangi g‘oyalar kelmaguncha qog‘ozga rasm chizib turing.

Pedagog tushuntiradi.

1.Klaster tuzish qoidasi bilan tanishtiradi

2.Yozuv taxtasi yoki katta qog‘oz varag‘ini o‘rtasiga mavzu nomi yoki savol yozadi

Talaba bajaradi.

1.Birikma bo‘yicha asosiy so‘z bilan uning yonida mavzu bilan bog‘liq so‘z va takliflar kichik doirachalar yo‘ldoshlarni yozib qo‘shadilar.

2.Ularni asosiy so‘z bilan chiziqlar yordamida birlashtiradilar.

3.Bu yo‘ldoshlarda kichik yo‘ldoshlar bo‘lishi mumkin.

4.Yozuvni ajiratilgan vaqt davomida yoki g‘oyalar tugaguncha davom etrishlari mumkin.

Kim ko‘proq, kim tezroq”

Bu metodning xususiyati shundan iboratki, o‘qituvchi butun guruh bilan ish olib boradi. Metod talaba nutqini rivojlantiradi, chunki o‘z fikrini himoya qilishga, javoblarni tahlil qilishga o‘rgatadi.

Ishni olib borish:

Barcha talabalarga savollar to‘plami beriladi, bir minut davomida istagan talaba javob beradi. O‘qituvchi nechta to‘g‘ri javob berilganini sanab boradi. “ Eng zaif halqa” ya'ni talaba aniqlanadi. Savollar va topshiriqlar har qanday fanga moslashgan bo‘ladi.

Savollar:

1. 
   Elektr uyqu va galvanizatsiya nima?
   
2. 
   Galvanizatsiya ta'sirida fizik va ximik o‘zgarishlar qanday sodir bo‘ladi?
   
3. 
   Elektroforez afzalligini sanab o‘ting.
   
4. 
   Galvanizatsiyani klassik usulllarin sanab o‘ting.
   
5. 
   DDT ni modulyasiyalarini sanab o‘ting.
   
6. 
   DDT ni o‘tkazish uchun apparatlarni sanab o‘ting.
   
7. 
   SMT fiziologik ta'siri qanday bo‘ladi?
   
8. 
   Amplipulsterapiya ko‘rsatmalar qanday?
   

1. Bemor o‘n ikki bormoq ichak yara kasalligi tashxisi bilan davolanmoqda. Unda 2 yil oldin Bilrot bo‘yicha oshqozoni rezeksiya qilingan. Hozirgi kundagi shikoyatlari : vaqti-vaqti bilan epigastral sohada og‘riq, uyqusining yomon, asabiylashishga. Laborator analizlarida EChT – 17 mm/soat; leykotsitoz. Tana harorati 36,9 ^o S. Bemorga qaysi elektr bilan davolash muolajasini tavsiya etish mumkin? Agar elektroforez qo‘llanilsa dori moddasi qaysi elektroddan organizmga yuboriladi?

2.Bemor terapiya bo‘limida gipertoniya kasalligi bilan davolanmoqda. U qon bosimining ko‘tarilishiga (150/80 mm simob ustuni), yuragining tez urishiga, bosh og‘rig‘iga, holsizlanishga shikoyat qilmoqda. Bemorga qaysi fizioterapevtik muolaja tavsiya etish mumkin? Qaysi usullar yordamida?

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan galvanizatsiya muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

№	Bajariladigan ish nomi	Bajarmadi (0 ball)	To‘liq to‘g‘ri bajarildi
1	Muolaja o‘tkazilish xonasiga kirish	0	8
2	Apparatning tayyorgarligini tekshirish	0	10
3	Fiziologik eritma bilan namlangan prokladkani olish	0	10
4	Bemorni yotqizish yoki o‘tqazish	0	8
5	Tavsiya etilgan usul bo‘yicha prokladkani va elektrodni joylashtirib, fiksatsiyalash	0	10
6	Apparatni yoqish	0	10
7	Bemorning sezuvchanligini inobatga olib, regulyator yordamida tok kuchi dozasini aniqlash	0	10
8	10-15-20 minutga qoldirish	0	10
9	Ma'lum vaqtdan so‘ng regulyatorni “O”gacha olib borib, apparatni o‘chirish	0	8
10	Elektrod va prokladkalarni olib tashlash	0	8
11	Bemorni xonadan chiqarib yuborish	0	8
	Jami :	0	100

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan elektroforez muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

№	Bajariladigan ish nomi	Bajarmadi (0 ball)	To‘liq to‘g‘ri bajarildi
1	Muolaja o‘tkazilish xonasiga kirish	0	8
2	Apparatning tayyorgarligini tekshirish	0	10
3	Fiziologik eritma va dori moddasi bilan namlangan prokladkani olish	0	10
4	Bemorni yotqizish yoki o‘tqazish	0	8
5	Tavsiya etilgan usul bo‘yicha prokladkani va elektrodni joylashtirib, fiksatsiyalash	0	10
6	Apparatni yoqish	0	10
7	Bemorning sezuvchanligini inobatga olib, regulyator yordamida tok kuchi dozasini aniqlash	0	10
8	10-15-20 minutga qoldirish	0	10
9	Ma'lum vaqtdan so‘ng regulyatorni “O”gacha olib borib, apparatni o‘chirish	0	8
10	Elektrod va prokladkalarni olib tashlash	0	8
11	Bemorni xonadan chiqarib yuborish	0	8
	Jami :	0	100

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan elektr uyqu muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

№	Bajariladigan ish nomi	Bajarmadi (0 ball)	To‘liq to‘g‘ri bajarildi
1	Muolaja o‘tkazilish xonasiga kirish	0	5
2	Apparatning tayyorgarligini tekshirish	0	8
3	Bemorni yotqizish	0	8
4	Namlangan tamponlarni elektrodga qo‘yish	0	10
5	Aktiv elektrodni ko‘zlar sohasiga, passiv elektrodni esa so‘rg‘ichsimon o‘simta sohasiga o‘rnatish	0	10
6	Buyurilgan chastotali tugmachani bosish	0	10
7	Tok kuchi regulyatori yordamida, bemor sezuvchanligini hisobga olgan holda, bemor ko‘z sohasida turtkilar va so‘rg‘ichsimon o‘simta sohasida achishish sezgandan keyin ko‘rsatkichni to‘xtatish	0	10
8	Bemorni 20-30 minutga qoldirish	0	10
9	Ma'lum vaqtdan so‘ng regulyatorni “O”gacha olib borib, apparatni o‘chirish	0	8
10	Elektrodlarni olish	0	8
11	Bemor darhol turmasdan dam olishini ta'minlash	0	8
12	Bemorga javob berish	0	5
	Jami :	0	100

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan amplipulsterapiya muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

№	Bajariladigan ish nomi	Bajarmadi (0 ball)	To‘liq to‘g‘ri bajarildi
1	Muolaja o‘tkazilish xonasiga kirish	0	5
2	Apparatning tayyorgarligini tekshirish	0	10
3	Apparatni ishga tayyorlash: a) ish tartibini o‘rnatish; b) ish turini o‘rnatish; v) modulyatsiya chuqurligini o‘rnatish; g) chastotani o‘rnatish	0	15
4	Mo‘ljallangan namlangan taglikni olish	0	10
5	Bemorni yotqizish	0	5
6	Buyurilgan usul bo‘yicha taglikni qo‘yish, ustidan elektrod, klyonka bilan yopish va o‘rash	0	10
7	Regulyator yordamida bemor sezuvchanligini hisobga olgan holda apparatni yoqish	0	10
8	Retseptda ko‘rsatilgan ish turida 5 minut qo‘yish	0	10
9	Ma'lum vaqtdan so‘ng regulyatorni “O”gacha olib borib, apparatni o‘chirish	0	10
10	Retseptda ko‘rsatilgan 2-ish turini o‘rnatish	0	5
11	5 minutdan so‘ng apparatni o‘chirish	0	5
12	Bemorga javob berish	0	5
	Jami :	0	100

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan diadinamoterapiya muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

№	Bajariladigan ish nomi	Bajarmadi (0 ball)	To‘liq to‘g‘ri bajarildi
1	Muolaja o‘tkazilish xonasiga kirish	0	5
2	Apparatning tayyorgarligini tekshirish	0	5
3	Mo‘ljallangan – fiziologik eritmada namlangan taglikni olish	0	10
4	Bemorni yotqizish	0	5
5	Buyurilgan usul bo‘yicha prokladkalarni qo‘yish, ustidan elektrodni qo‘yib, klyonka bilan yopish va fiksatsiyalash	0	10
6	Apparatni yoqish	0	10
7	Regulyator yordamida bemor sezuvchanli-gini hisobga olgan holda tok kuchi dozasini aniqlash	0	10
8	Buyurilgan vaqt – 3 minutga qoldirish	0	10
9	3 minutdan so‘ng regulyatorni “O”gacha olib borib, apparatni o‘chirish	0	5
10	Tokni boshqa turga almashtirish	0	15
11	Vaqtni belgilab. 3 minutdan so‘ng regulyator ko‘rsatkichini «0» ga o‘rnatib, tokni o‘chirish	0	5
12	Apparatni o‘chirish		5
13	Bemorga javob berish	0	5
	Jami :	0	100

Amaliy ko‘nikmalarni baholash mezoni:

100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% va undan kam
40-34,4-a'lo	34-28,4-yaxshi	28-22-o’rta	21,6-14,8-qoniqarsiz	14,4 va undan kam-yomon

15. Bilim, ko‘nikma va bilishlarni nazorat shakllari

- Og‘zaki javob

- Bahsda aktiv ishtirok etish

- Yozma javob natijalari

- Masalalarini yechish

- Amaliy ko‘nikmalarni bajarish
Talabalar bilimi, ko‘nikma va mahoratini baholashda qo‘llaniladigan

nazorat mezonlari

№	Baho	a'lo	yaxshi	o‘rta	qoniqar-siz	yomon
	O‘zlashtirish % hisobida	100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% va undan kam
1	Nazariy qism	25-24ball	23-22 ball	21-19 ball	18-17 ball	15 ball
2	Analitik qism klaster	15-14 ball	13- 12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6 ball
3	Test vaziyatli masallar	15-14ball	13-12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6 ball
4	Amaliy ko‘nikmalar	40- 34.4ball	34-28.4ball	28-22ball	21.6-14.8 ball	14.4 ball

Talabalar bilmi, ko‘nikma va mahoratini baholashda qo‘llaniladigan nazorat mezonlari

Joriy nazoratni baholash mezonlari

1.O‘zgarmas va impulsli toklar haqida nimalarni bilasiz?

2.O‘rganilayotgan toklar qanday usullar yordamida tibbiyotda qo‘llaniladi?

3.O‘zgarmas toklarning organizmga ta'siri qanday?

4.Impulsli toklarning organizmga ta'siri qanday?

5.Fizioterapevtik muolajalarni qo‘llash usullari.

6.Galvanizatsiyada qo‘llaniladigan klassik usullar.

7.Elektroforezning afzalliklari nimada?

8.Elektr uyqu muolajasini o‘tkazish metodikasi.

9.Diadinamoterapiyada qo‘llaniladigan fizik omillarning turlari va qanday maqsadlarda qo‘llaniladi?

10.Amplipulsterapiyada qo‘llaniladigan fizik omillarning ta'siri qanday?
18. Adabiyotlar:

Asosiy (A):

1.Bogolyubov V.A. «Obshaya fizioterapiya» M. 2001.

2.Ulashik V.S. « Fizioterapiya» M. 2003.

3.Bogolyubov V.A. « Metodika i texnika provedeniya fizioterapevticheskix protsedur» M. 2001.

4.Yo’ldashev K.Yu., Kulikov Yu.A. «Fizioterapiya» (uchebnik dlya studentov) 1994.

5.«Spravochnik po fizioterapii» pod. Red. Obrosova A.N.

6. Pasinkov ye.I. «Fizioterapiya» Darslik 1995. (na uzb. yazike)
Qo‘shimcha (Q)

1.Sarfis P.G., Kiselev V.B. «Lechebnie gryazi i drugie prirodnie teplonositeli» 1990g.

2.Bassina V.G., Bergnitskiy Ya.M. «Klimatolechenie» Spravochnik. Semfiropol. 1990g

3.Biryukov A.A. «Massaj-sputnik zdorovya» kniga dlya uchashixsya 1992g.

4.Korxin M.A. Rabinovich I.M. LFK v domashnix usloviyax. L. Len. Izdat. 1990g.

5.Oranskiy I.ye., Ilxamdjanova R.S. «Kratkiy spravochnik po fizioterapii». g

6.«Spravochnik po fizioterapii» pod. Red. V.G. Yasnogorodskaya. M. Meditsina 1992g.

7.Vorobev M.G., Vorobev V.M. «Fizioterapiya na domu» S. Peterburg, 1992g

8.Ulashik V.S. «Domashnyaya fizioterapiya» Minsk. Belorus. 1993g

9.Umarova X.T. , Karachevseva T.V. «Fizioterapiya v pediatrii» izd-vo Ibn-Sino, 1993g

10.Larskiy E.G. «Sovremennie metodi elektroforeza» Obzor lit. 1990g.

11.Soloveva T.R. «Magnitoterapevticheskaya apparatura». M. Meditsina, 1991g.

12.Yo’ldashev K.Yu. «Nemedikamentoznie metodi lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994g.

13.Yo’ldashev K.Yu. «Preformirovannie i yestestvennie fizicheskie faktorov profilaktike i meditsinskoy reabilitatsii». T. – 1991g.

1. 
   Eckel M. Phizikoterapie 165. 2000
   
2. 
   Consuelo T Lorenzo et al. Physical Medicine and Rehabilitation Medscape Reference 2011 – WebMD
   
3. 
   Lehrbuch K. Berlin. Phizijterapie volk 140.1988
   
4. 
   Marlis Gonzalez-Fernandez, MD, PhD, Jarrod David Friedman, MD Physical Medicine and Rehabilitation Pocket Companion
   
5. 
   Mark Harrast, MD, Jonathan Finnoff, DOSports Medicine Study Guide and Review for Boards
   
6. 
   Mika T. Warshava. Fizikaterapia. 460.2000
   
7. 
   Sara J. Cuccurullo (Editor) Physical Medicine and Rehabilitation Board Review 2004 - Demos Medical Publishing, 848 pp.
   
8. 
   Teylor S.B., Miller N.H. “Basic physiologic principils relatied to Group exirsise programs” Filadelphiya 1990
   
9. 
   Tehaxton L. “Phithiological and psythological effects of short term exirsise eddiction on habitual runners.” 1992 96.
   
10. 
    Wainapel, Stanley F.; Fast, Avital (Editors) Alternative Medicine and Rehabilitation A Guide for Practitioners 2003 - Demos Medical Publishing.
    

“TASDIQLAYMAN”

Tuzuvchilar:

assistent, Sharipov U.A.

dotsent: Adilov Sh.K.

Ta'lim texnologiyasi kafedra majlisida tasdiqlangan

№______ dan __________2013 yil.

Fanning o‘quv dasturi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi terapevtik seksiyasida 2013 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma'qullangan.

Elektrdavo muolajalarida muhim o‘rinni yuqori chatotali elektromagnit usulari egalaydi va bu usllar ko‘p qo‘llaniladi

Hozirgi kunda texnologiyalarni rivojlanishi,turli xil elektr tuzulmalarni fzioterapiyada qo‘llash dolzarb masala bo‘lib qolmoqda.

Yuqori chatotali omillar o‘ziga xos davolovchi ta'sirlaridan foydalanib (yalig‘lanishga qarshi,so‘rdiruvchi, og‘riq qoldiruvchi), amaliy tibbiyotda kasalliklarni turli xil bosqichlarida keng qo‘llanilish imkonini beradi.

Fizioterapiya fani bo‘yicha ta'lim berish vertikal integratsiya bo‘yicha normal anatomiya, normal va patologik fiziologiya, biofizika, biokimyo, farmakologiya, ichki kasalliklar propedevtikasi, gorizontal integratsiya bo‘yicha fakultativ va gospital terapiya, travmatologiya va ortopediya, fakultativ va gospital jarrohlik, doya-ginekologiya, nevrologiya, LOR kasalliklari, pediatriya fanlari bilan uzviy bog‘langan.

Yuqori chastotali va yuqori kuchlanishli toklar elektrodlar atrofida magnit, elektr, elektromagnit maydonlarni hosil qiladi va ular orqali organizmga fiziologik ta'sirini ko‘rsatadi. Hosil bo‘ladigan maydonlar energiyasi organizmga chuqur kirib borib, u yerda joylashgan to‘qimalarda murakkab fizik-kimyoviy o‘zgarishlar paydo qiladi.

Asosan 5 turdagi yuqori chastotali va yuqori kuchlanishli o‘zgaruvchan toklar qo‘llaniladi :

1.Darsonvalizatsiya – yuqori kuchlanishli (10-100 kv), kichik kuchli (10-15 ma) va yuqori chastotali (100-400 Gs) impulsli tok.

2.Franklinizatsiya – yuqori kuchlanishli (50 kv) o‘zgarmas elektr maydoni.

3.Induktotermiya – yuqori chastotali (13-56 mGs) magnit maydoni.

4. UVCh terapiya -ultra yuqori chastotali (40, 68 mGs) elektr maydoni.

5.SVCh(mikroto‘lqin) terapiya- o‘ta yuqori chastotali (237,5 mGs va 461,5 mGs) elektromagnit maydoni.

So‘ngi yillarda elektr, magnit, elektromagnit o‘zgarmas va o‘zgaruvchan maydonlari davolash maqsadlarida muvaffaqiyat bilan qo‘llanilmoqda.

Darsonvalizatsiya

Darsonvalizatsiya - yuqori kuchlanishli (20 kV gacha), kichik kuchli (0,015 – 0,02 mA) va yuqori chastotali (110 kGs) impuls toklar bilan davolash usulidir. Bu tok turini birinchi marta fransuz olimi D.Arsonval taklif qilgan. D.Arsonval toklari teriga elektroddan tushib turadigan mayda-mayda uchqunlar bilan, hamda bu uchqunlardan havoda paydo bo‘ladigan ionlar va kimyoviy moddalar (ozon, azot-oksid va boshqalar) bilan ta'sir ko‘rsatadi. Bu bemorda igna sanchilish xissiyotini uyg‘otadi, ayni vaqtda issiqlik sezilishi paydo bo‘ladi.

Muolajalarni o‘tkzishda “Iskra” apparatidan foydalaniladi. Bunda 7 xil shakldagi shisha vakuumli elektrodlardan foydalaniladi va asosan ikki xil usul qo‘llaniladi, ya'ni labil va stabil.

D.Arsonvl toklari teridagi retseptorlarning sezgirligini pasaytirib, tomir va sfinkterlarning spazmini yo‘qotuvchi ta'sir ko‘rsatadi. Ular to‘qimalar trofikasiga ta'sir etib, to‘qimalarda modda almashinuvini kuchaytiradi.

Ko‘rsatmalar : yurak nevrozi, venalarning varikoz kengayishi, gipertoniya, klimakterik buzilishlar, quruq ekzema, teri qichishi, nevralgiya, soch to‘kilishi, trofik yara va jarohatlar, anusning yorilishi, gemoroy, parodontoz, surunkali gingivit, vazomotor rinit, eshitish nervining nevriti va h.z.

Qarshi ko‘rsatmalar : tokni ko‘tara olmaslik, yomon sifatli shishishlar, qon ketishga moyillik, miokard infarkti, isteriya v h.z.

Bu yuqori kuchlanishli (50-60 kV gacha) doimiy elektr maydoni bilan davolashdir. Hosil bo‘lgan maydonda, elektr zaryadlarining joyini o‘zgartirishi hisobiga, havodagi gazli molekulalarning parchalanishi hosil bo‘ladi. Havo tok o‘tkzuvchan bo‘lib qoladi, aeroionlar oqimi hosil bo‘ladi, natijada muolaja olayotgan bemor kuchli bo‘lmagan “elektr shaboda”ni sezadi. Franklinizatsiya yuqori kuchlanishli doimiy elektr maydonining aeroionlar va havo ionizatsiyasi mahsulotlarining – ozon, azot okisidi ta'siriga asoslangan.

Elektr maydoni ta'sirida to‘qimalarda elektr zaryadlangan dipol molekulalar harakatining o‘zgarishi hosil bo‘ladi, shuningdek zaif doimiy tok hosil bo‘ladi.

Ozon va azot okisidi teri retseptorlarini va yuqori nafas yo‘llarining shilliq pardalarini qo‘zg‘atadi, bu esa afferent yo‘llari bo‘yicha impulslarni MNSga yetkazadi, u yerda tormozlovchi jarayonlarni stimullaydi va bu bilan vegetativ nerv sistemasining funksiyasini oshiradi. Retseptorlarning qo‘zg‘alishi yuzaki kapillyarlarning qisqa vaqtli torayishini hosil qiladi va mahalliy haroratni pasaytiradi, keyinchalik kapillyarlarning kengayishi kuzatiladi va mahalliy harorat oshadi. Bunday reaksiyalar faqat yuzaki emas, balki chuqur to‘qimalarda ham qon serkulyatsiyasining o‘zgarishi bilan kuzatiladi. Bu MNSning funksional holatida o‘zgarishga olib keladi, u tormozlanish jarayonlarining ortishi, kayfiyatning va uyquning yaxshilanishi, ishtahaning ortishi bilan yuzaga chiqadi. Shuningdek vegetativ nerv sistemasini normallashtiruvchi ta'sir kuzatiladi, u og‘riqning kamayishi, teri qichishishida retseptorlar sezuv-chanligining pasayishi, modda almashinuvining tezlashishi, bakteriotsid ta'siri, yaralarning tez bitishi holida amalga oshadi.

Muolajani o‘tkazishda AF-3, AF-2 apparatlaridan foydalaniladi. Muolaja umumiy va mahalliy holda qabul qilinadi. Mahalliy franklinizatsiyada 3ta darajali kuchlanishdan foydalaniladi, bu darajalarning har biri kuchlanishni 5 kV ga oshirib beradi. Umumiy franklinizatsiyada bemorlar yechinmasdan stulda o‘tirgan holatda qabul qiladilar. Sochlardagi metalli buyumlar olib qo‘yilganidan keyin boshdan 15-20 sm balandlikda elektrod qo‘yiladi.

Ko‘rsatmalar : umumiy franklinizatsiyaga – MNSning funksional kasalliklari (ayniqsa bosh og‘riqlari va uyqusizlik bilan kechadigan kuchli asabiylashish), I- va II-darajali gipertoniya kasalligi, aqliy va jismoniy charchash holatlari; mahalliy franklinizatsiya – teri qichishi, teri sezuvchanligining pasayishi, trofik yara, sekin bituvchi infeksiya tushgan jarohatlar.

Qarshi ko‘rsatmalar : yomon sifatli o‘smalar, arterial bosimning pasayishi, qon ketishga moyillik, tana haroratining ko‘tarilishi, o‘pka silining faol shakli, nerv sistemasining organik kasalliklari, II- va III-darajali yurak yetishmovchiligi, kaxeksiya.

Induktotermiya

Bu yuqori chastotali magnit maydoni bilan davolashdir. Indukta – to‘plash, termo – issiqlik,ya'ni issiqlikni to‘plash ma'nosini bildiradi.

Apparatga ulangan yuqori voltli kabel o‘ramlari atrofida yuzaga keladigan magnit maydoni bemor tanasida induksion toklar – Fuko toklari paydo bo‘lishiga olib keladi. Bu toklarning hosil bo‘lishi to‘qimalarning qizishiga olib keladi. Issiqlik asosan elektrni yaxshi o‘tkazuvchi to‘qimalarda, ya'ni qon, limfa, parenxematoz organlar to‘qimasi, mushaklarda hosil bo‘ladi. Issiqlik to‘qima ichkarisida (6-8 sm) hosil bo‘ladi, teri va teri osti kletchatkasida kamroq. Induktotermiya o‘rta hisobda mahalliy haroratni 3-4 gradusga oshiradi, kamida esa 1-1,5 gradusga. Haroratning ko‘tarilishi to‘qimalarning periferik va chuqur qismida qon aylanishni kuchaytiradi, fermentlar almashinuvi jarayonlarini tezlashtiradi. Induktotermiya ta'sir qilgan joyda suyak to‘qimalarida kalsiyning yig‘ilishi ortadi. To‘qimalarning bitishi va regeneratsiyasining tezlashishi kuzatiladi. Buyrak usti bezi po‘stlog‘ining glyukokortikoid funksiyasini stimullaydi, katexolaminlarning sekretsiyasi oshadi. So‘rilish jarayonlari tezlashadi, organizmning immunologik xususiyati yaxshilanadi, fagotsitozning faolligi ortadi, tomir, ichak, bronxlar, sfinkterlarga antispazmatik ta'sir ko‘rsatadi. Muolaja IKV-4, DKV-2 apparatlari yordamida o‘tkaziladi. Bunda elektrod vazifasini bajaruvchi induktor disk va induktor kabel qo‘llaniladi.

Ko‘rsatma : tayanch-harakat apparatining, kichik tos organlarining, siy-dik qopining, nafas organlarining, hazm organlarining, LOR organlarining o‘tkir osti va surunkali kasalliklari, o‘tkir va surunkali nefrit, nevrit, radikulit, artrit va artroz.

Qarshi ko‘rsatma : terining og‘riq va harorat sezuvchanligining buzilishi, seringomieliya, o‘tkir yiringli jarayonlar, yomon sifatli o‘smalar, qon ketishga moyillik, silning faol shakli, yurak-qon tomir yetishmovchiligi, miokard infarkti.

Tibbiyot amaliyotida bundan tashqari bir yo‘la bir necha xil ta'sir ko‘rsatish usuli ham qo‘llaniladi. Masalan : dorili elektroforez va induk-totermiyadan bir vaqtning o‘zida foydalanish mumkin. Bunda ikkala usul-ning terapevtik aktivligi oshadi, ya'ni to‘qimalarning o‘tkzuvchanligini induktotermiya usuli yaxshilaydi, bu esa dori moddalarining to‘qimalarga ichkariroq kirishiga yordam beradi. Muolaja vaqtida prokladka dori moddasi bilan namlanadi, ustiga qo‘rg‘oshinli elektrod qo‘yiladi, uning ustidan induktor disk qo‘yiladi.

Bundan tashqari, induktorbalchiq usuli keng qo‘llaniladi. Muolaja o‘tkazish vaqtida il yoki torf balchig‘idan foydalaniladi. Muolaja boshida avval ta'sir etish sohasiga balchiq surtiladi, so‘ngra uning ustiga induktor disk qo‘yiladi. Natijada organizmga balchiqdagi foydali kimyoviy element-lar, biologik aktiv moddalar kirgiziladi.

UYuCh (UVCh)-terapiya

Davolash maqsadida ultra yuqori chastotali o‘zgaruvchan elektr maydonidan foydalaniladi. Ultra yuqori chastotali elektr maydoni uzluksiz va impulsli rejimda qo‘llaniladi. Impulsli rejimda elektr maydonining kuchli impuls seriyalari va ular o‘rtasidagi pauza almashinib turadi. Ultra yuqori chastotali impulsli elektr maydonining organizmga ta'siri MNSga kuchli “urishlar” hosil qilish bilan namoyon bo‘ladi, bu vaqtincha parabiozga olib keladi. Bunday mexanizm MNSda dimlanish jarayonlarini bartaraf etishga qaratilgan.

UYuCh o‘zgaruvchan elketr maydoni teridagi retseptorlarga ta'sir etmasdan chuqur kirib boradi, u yerdagi to‘qimalarda issiqlik hosil bo‘lishiga olib keladi. UVCh maydon ta'siri tok o‘tkazuvchi suyuqlikda ionlar tebranish yo‘nalishini chaqiradi, dielektrik to‘qimalarda yadro va elektronlar tebranishini qutb molekulalari o‘rta holat atrofida aylanma harakatni yuzaga keltiradi. Ionlar, dipol va qutb molekulalar holatining o‘zgarishi issiqlik hosil bo‘lishiga olib keladi. Issiqlikning hosil bo‘lishi ko‘proq maydon quvvatiga va to‘qimalarning energiyani o‘ziga olishiga bog‘liq. UYuChning issiqsiz dozirovkada qo‘llanilishi yaqqol bo‘lgan ossilyator ta'sirni chaqiradi. Zaryadlangan tolachalarning tebranishli harakatlari to‘qimalarning, ayniqsa kolloidlarning hujayra va molekulyar tuzilishida fizikaviy-kimyoiy o‘zgarishlarga olib keladi.

UYuCh elektr maydonining fiziologik ta'siri uning dozasiga bog‘liqdir : kuchsiz dozalari to‘qimalar va organlar funksiyasini oshiradi, kuchli dozalari aksincha ularning funksiyalarini susaytirib qo‘yadi. Masalan : kuchsiz dozalar o‘t (safro) ishlab chiqishini kuchaytirsa, kuchli dozalari susaytiradi; kuchsiz dozalari nerv regeneratsiyasini tezlashtiradi, kuchlilari susaytiradi. UYuCh elektr maydonining ta'siri ostida granulyatsiyalarning o‘sishi tezlashadi, leykotsitlarning fagotsitar aktivligi kuchayadi, qon va limfa oqimining kuchayishi tufayli to‘qimalarning oziqlanishi yaxshilanadi, shunga ko‘ra to‘qimalar har xil zararli ta'sirlarga yaxshi-roq bardosh beradi, tomirlarning o‘tkazuvchanligi kuchayadi, bu ekssudatlarning tezroq so‘rilib ketishiga va to‘qimalardagi shishning qaytishiga yordam beradi, fagotsitlarning qondan to‘qimalarga chiqishi osonlashadi. UYuCh elektr maydoni ta'siriga bosh miya bilan orqa miyadagi vegetativ markazlarning hujayralari, shuningdek vegetativ tugunlarining hujayralari sezgirdir. Bu maydon ta'siri ostida organizmda moddalar almashinuvi kuchayadi va faollashadi, immunologik jarayonlar kuchayadi, u yallig‘lanishga qarshi, og‘riq qoldiruvchi, antispazmatik ta'sir ko‘rsatadi. Yallig‘lnish o‘chog‘ida kalsiy ionlari sonini oshiradi, u yerdan zaharli mahsulotlarining so‘rilishini sekinlashtiradi, bakteriyalarning hayot faoliyatini pasaytiradi.

Muolaja o‘tkazish uchun partotiv “UVCh-4”, “UVCh-30”, “UVCh-62”, “UVCh-66” va statsionar “Ekran-1”, “Ekran-2”, “UVCh-300”, “Impuls-2”, “Impuls-3”, “UVCh-54” apparatlaridan foydalanib, elektr maydon kondensator plastinalar yordamida havo bo‘shlig‘i orqali uzatiladi.

UYuCh-terapiya tavsiya etilganda quyidagi holatlarni esda tutish zarur:

1.Kondensator plastinalar yaqinlashganda maydon zichligi oshadi, ular orasidagi masofa uzoqlashganda maydon zichligi kamayadi va tarqalishi ortadi.

2.Agar maydonga yod metall buyumlar tushsa, u o‘ziga elektr maydonini qaratadi, ya'ni metall buyum atrofida maydon yig‘ilishi kuzatiladi.

3.Kondensator plastinalarining burchak ostida joylashishida elektr maydoni bir me'yorda bo‘lmaydi va bir-biriga juda yaqin tursa issiqlik ta'siri ko‘p bo‘lmaydi.

4.Kondensator plastinalarining yuzasi bir xil bo‘lmasa, u holda kichik yuzalida maydon zichligi ko‘payadi va bu yerda biofizik jarayonlar va organizm reaksiyasi yaqqolroq bo‘ladi.

5.Kondensator plastinalar joyidan qo‘zg‘atilsa maydonning bir xilligi o‘zgaradi.

UYuCh-terapiya kasalliklarining hamma davrida qo‘llanilishi bilan boshqa usullardan afzalroq hisoblanadi, Uni o‘tkir yiringli kasalliklarda, yallig‘lanish jarayonlarida, atoniyalarda, spazmlarda, nevrit, nevralgiyalarda va h.z. tavsiya etiladi. Qon ketishga moyillik, yomon sifatli o‘sma, II – III darajali yurak yetishmovchiligi, aorta anevrizmi, gipotoniya, miokard infarkti bo‘lsa tavsiya etilmaydi.

Muolaja maxsus tayyorlangan xonalarda o‘tkaziladi. Bu xonalarda metall buyumlarning bo‘lishi mumkin emas, devorlari ichkaridan qo‘rg‘oshinli rezina bilan qoplanadi.

O‘ta yuqori chastotali terapiya (mikroto‘lqinli, SVCh-terapiya)

Davolash maqsadida o‘ta yuqori chastotali elektromagnit tebranishlari qo‘llaniladi. Tebranishlarning to‘lqin uzunligi 1 metrdan 1 mmgacha, tebranish chastotasi 300 dan 30000 mGs gacha. Bunda uzunligi 1 mm – 1 sm keladigan to‘lqinlar (santimetrli - SMT) va 10 sm – 1 m keladigan to‘lqinlar (ditsemetrli - DMT) dan foydalaniladi.

Elektromagnit to‘lqinlar spektrida ular ultraqisqa to‘lqinlar va infraqizil nurlari orlig‘ida yotadi.

Mikroto‘lqin energiyasi ichkariga kirish va to‘qimalar tomonidan qabul qilish xususiyatiga ega.

SMT va DMT organizmga bo‘lgan ta'sirida turli to‘qimalarda qabul qilingan energiyaning taqsimlanishi bilan farq qiladi, masalan : SMT energiyasi 5 – 6 sm, DMT esa 7 – 8 sm ichkariga kiradi. Teri va teri osti yog‘ kletchatkasi mikroto‘lqinlarni sust yutadi, lekin suvga boy to‘qimalar va muhitlar to‘lqinlarni ko‘proq yutadi.

Mikroto‘lqinlar ta'sirida suvning dipol molekulalari va ionlarning muhitdagi harakati yuz berib, u maydon kuch chiziqlari yo‘nalishiga mos tushadi, bu mikroto‘lqin energiyasining issiqlikka aylanishiga sabab bo‘ladi. Ayniqsa qonda, limfada, parenximatoz organlarda, mushaklarda va h.z. Mikroto‘lqin energiyasi ta'siriga va to‘qimalar tomonidan uni qabul qilishga javoban hujayralarning bioximik holatida, kolloid tuzilmalarining disperstlik darajasida, osmotik bosimda, ichkariga kirishida o‘zgarishlar yuz beradi. Issiqlik va issiqliksiz effektlarining paydo bo‘lishi ta'sirning intensivligi va to‘qimalarning qancha miqdorda energiyani qabul qilishiga bog‘liq.

Zaif intensivlikdagi mikroto‘lqinlar qo‘llanilganda, issiqlik ajratuvchi chegaradan past bo‘lganda 0,01 vt/sm2, biologik ta'sir mexanizmida isssiqsizlik effekti yuqori bo‘ladi. Katta ko‘rsatkichli oqimlar zichligi qo‘llanilganda – mikroto‘lqinlar quvvati 0,01 vt/sm2 dan katta biologik ta'sir mexanizmida issiqlik effekti yuqori turadi, bu ko‘p miqdorda suv saqlovchi to‘qimalarda issiqlikning endogen hosil bo‘lishiga bog‘liqdir.

O‘YuCh – ta'sir mexanizmi nerv – reflektor – gumoral deb qaraladi. Natijada biologik aktiv moddalar hosil bo‘ladi.

O‘ta yuqori chastotali elektromagnit maydoni ta'sirida ta'sir etilayotgan joydagi to‘qimalarning harorati oshadi (katta intensivlikda butun tana harorati oshishi mumkin). Mikroto‘lqinlarning davolash dozalari og‘riq qoldirish, yallig‘lanishga qarshi, bakteriostatik ta'sir, to‘qimalarning oziqlanishini yaxshilovchi, regenerativ jarayonlarni stimullash xususiyatiga egadir. Mikroto‘lqinlar ta'siri quyidagilarda aniqlangan, ya'ni kapillyar qon aylanish tezlashgan, kapillyarlarning o‘tkazuvchanligi ortgan. Kichik dozalarda MNSda asosiy jarayonlarga stimullovchi ta'sir ko‘rsatadi, buyrak usti po‘stlog‘ining gormonlar sintezini oshiradi, vegetativ nerv sistemasi funksiyasining vagotonik yo‘nalishi kuzatiladi. SMT va DMT diapozonlarining farqi quyidagicha :

-SMT – terapiyada hosil bo‘lgan energiya 5 – 6 sm chuqurlikka, DMT – terapiyada 7 – 8 sm, ba'zi holatlarda 10 – 12 smgacha chuqurlikka kiradi.

-SMT – terapiyada issiqlik to‘qimalarning yuza qismida hosil bo‘ladi, DMT – terapiyada ham yuza, ham ichki qismida hosil bo‘ladi.

-DMT – terapiya usuli yurak-qon tomir sistemasi funksiyasiga ta'sir etib, miokardning qisqarish funksiyasini yaxshilaydi, yurak mushaklarida modda almashinuvini faollashtiradi. Periferik qon tomirlari tonusini pasaytiradi, natijada mikrotsirkulyatsiya yaxshilanadi.

Muolaja o‘tkazishda quyidagi apparatlardan foydalaniladi : SMT – terapiya uchun – LUCh-58, LUCh-2, DMT – terapiya uchun – Volna-1, Volna-2, Romashka. Elektrod sifatida silindrsimon, konussimon, aylanasimon, to‘g‘ri burchak shaklidagi nurlatkichlardan foydalaniladi.

O‘ta yuqori chastotali terapiya quyidagi kasalliklarda keng qo‘llaniladi : qo‘l-oyoq va umurtqa pog‘anasi bo‘g‘imlarining degenerativ distrofik kasalliklarida (deformatsiyalangan osteoartroz va spondilez, tovon suyagining shporasi), periferik nerv kasalliklarida (neyromiozit, nevrit, pleksit, nevralgiya), revmatoid artrit, oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yarasi, obleterik endoartrit, LOR va ayollar jinsiy organlarining yallig‘lanish kasalliklari, gidradenit, operatsiyadan keyingi infiltrat va h.z.

Muolajalar o‘tkazishda ma'lum talablarga javob beradigan alohida joylashgan va himoyalangan xonalardan foydalaniladi.

Magnitoterapiya

Organizmga past chastotali o‘zgaruvchan magnit maydoni va doimiy magnit maydoni ta'siriga asoslangan fizioterapevtik usul magnitoterapiya deb ataladi.

Magnit maydoni – uning yordamida harakatlanuvchi elektr zaryadlar yoki toklarning o‘zaro ta'siri va bog‘lanishi orqali amalga oshadi. Magnit maydoni tabiiy va sun'iy bo‘ladi. Tabiiy magnit maydonlar tashqi va ichki, sun'iy magnit maydonlar esa kuchaytirilgan va kuchsizlantirilganga bo‘linadi. Tabiiy magnit maydon odamzot mavjudligini ta'minlaydi.

Biz doimiy magnit maydonida yashaymiz – gemamagnitli, hamda odam organizmi faqat musbat yo‘nalishdagi shimoldan janubga oquvchi magnit oqim ta'siriga javob beradi.

Sun'iy magnit maydon tokli g‘altak cho‘lg‘amlari atrofida paydo bo‘ladi. Magnit maydonining eng ko‘p zichligi qutblar atrofida bo‘ladi (metallar qutblar atrofiga tortiladi). Magnit maydon kuch chiziqlari yo‘nalishi bo‘yicha doimiy va o‘zgaruvchan, uzluksiz va impulsli tartibda har xil chastotadagi, shakldagi va uzunlikdagi impulslar generatsiya qilishi mumkin.

Magnitlanish xususiyatiga ega bo‘lgan moddalar paramagnitli va diamagnitli moddalar deb ataladi. Paramagnit moddalar tashqi magnit maydonda u bilan bir yo‘nalishdagi magnit xususiyatlariga ega bo‘ladi. Bular asosan alyuminiy, kalsiy, kislorod va h.z.

Diamagnit moddalar tashqi magnit maydonida ma'lum xossalarga ega bo‘lmaydi-yu, lekin tashqi magnit maydon bilan ta'sir qilmaydi va umumiy magnit maydon hosil qilmaydi. Bularga asosan oqsillar va tarkibida oltingugurt bor organik moddalar kiradi.

Ferramagnit moddalar paramagnit moddalarga kiradi. Lekin ko‘proq magnitlanish xususiyatiga davo maydondan chiqqanda bu xussiyat kuchayadi. Bu temir, kobaltdir. Odam to‘qimalari diamagnit moddalariga kiradi. Odam to‘qimalarining magnit o‘tkazish xususiyati 1 ga teng.

Doimiy magnit maydonining ta'sir mexanizmi. Klinik va sinov kuzatishlar bilan shu narsa aniqlandiki, doimiy magnit maydon ta'siri ostida bioto‘qimalarda murakkab fizik-kimyoviy jarayonlar yuz beradi. Qator fizik-kimyoviy jarayonlar ichida magnit maydon ta'siri mexanizmida EYuKni yo‘naltirish, hamda magnit maydon qator kimyoviy, fizik-osmatik jarayonlar biologik sistemalarda hujayra darajasida ta'sir etadi. Magnit maydon o‘tkazuvchanlik sistemasida ta'sir qiladi, chunki magnit maydon ta'sirida orientatsion hodisalar ro‘y beradi yoki magnit maydonida ionlar, dipollar ma'lum qutbga tortilishadi. Orientatsion hodisalarning hosil bo‘lishi rN o‘zgarishiga, membrana orqali kaliy, natriy ionlari o‘tishiga, ATF sinteziga olib keladi. Doimiy magnit maydon bo‘sh radikal bog‘lanishlarni faollashtiradi, jumladan, oksidlanish-qaytarilish hodisa-larini faollashtiradi. Doimiy magnit maydon quvvati va atomlar quvvati, hamda organizm to‘qimalari molekulalari orasidagi rezonansni ko‘paytiradi (rezonans qo‘shiladi va ko‘payadi). Doimiy magnit maydon moddalarda quvvatning taqsimlanishiga yangi ma'lumot beradi, bu esa o‘z navbatida DNK tarkibiga kiruvchi nukleotidlar quvvati darajasining o‘zgarishiga olib keladi.

O‘zgaruvchan magnit maydonining ta'sir mexanizmi. O‘zgaruvchan magnit maydonining ta'siri doimiy magnit maydonining ta'siri bilan o‘xshash-dir, ammo hujayraning elektrik aktiv elementlarini tashqi maydonga nisbatan doimiy yo‘naltirish o‘rniga, tokning g‘altakning har bir yo‘nlishi bo‘yicha yo‘naltirish o‘zgarib turadi va uning atrofidagi maydonga nisbatan ham. O‘zgaruvchan magnit maydoni quyidagi chastotada, ya'ni 1,10,100,1000 Gsda ta'sir ko‘rsatadi. O‘zgaruvchan magnit maydoni eng katta ta'sirini 10 Gs chastotada ko‘rsatadi.

Magnit maydoni maxsus va nomaxsus ta'siriga ega. Nomaxsus ta'siriga sedativ, analgetik, o‘rtacha gipotenziv ta'sir kiradi. Maxsus ta'siri faqat magnit maydoniga xosdir. Bunga mikrotsirkulyatsiyani tezlashtirish, degidratatsiya, osmatik va metabolik hodisalarga ta'sir ko‘rsatish kiradi. Magnit maydonining maxsus va nomaxsus ta'siri uning ekspozitsiyasi va intensivligiga bog‘liq. Magnit maydon ko‘proq markaziy nerv sistemasi, ayniqsa, gipotalamus, miya qobig‘i, so‘ngra retikulyar formatsiyaga ta'sir etadi. Doimiy magnit maydoni MNSning tormozlanishiga ta'-sir etib, shartli reflekslarning hosil bo‘lishini sekinlashtiradi. O‘zgaruvchan magnit maydoni MNSga aksincha ta'sir ko‘rsatadi, ya'ni simpatik hodisalarni kuchaytiradi. Magnit maydoni periferik nerv sistemasiga o‘rtacha sekinlashtiruvchi ta'sir etib, nerv oziqlanishini yaxshilaydi. Doimiy va o‘zgaruvchan magnit maydonlari endokrin sistemasi faoliyatini yaxshilaydi, ya'ni gipofizda tegishli gormonlarning ishlab chiqilishini kuchaytiradi. Ayniqsa bu ta'sir kompensator va adaptatsion faoliyati pasaygan organizmlarga foyda beradi. Magnit maydonining ta'siri kasal odamlarga sog‘lomlarga nisbatan, qarilarga nisbatan yoshlarga, ayollarga nisbatan erkaklarga kuchliroqdir. Magnit maydonlar immunologik reaktivlikning o‘zgarishida muhim rol o‘ynaydi. Immunologik sistemaga gipotalamus, gipofiz, limfa to‘qimalari orqali ta'sir qiladi. Bu ta'sir tufayli gormonlar ishlab chiqarish ko‘payadi, leykotsitlarning fagotsitar aktivligi oshadi, lizotsim darajasi normallashadi, limfotsitlarning antitela ishlab chiqarish vazifasi yaxshilanadi. Shu bilan magnit maydonning reparatsiya va regeneratsiyaga ta'siri tushuntiriladi. Yallig‘lanishga qarshi ta'siri ko‘proq qon ivishi va suyulishi sistemalarining o‘zgarishi bilan tushuntiriladi, mikrotsirkulyasiya yaxshilanadi, degidratatsiya kuchayadi va nihoyat himoyalnish qobiliyati oshadi. Og‘riqni qoldirish qobiliyati magnit maydonining yallig‘lanishga qarshi ta'siri bilan bog‘liq. Arterial qon bosimini tushuradi, pulsni siyraklashtiradi, yurakning qon aylanishini yaxshilab, miokard qisqarishini kuchaytiradi. Qonda va siydikda 17-KSlarni kamaytiradi. O‘rtacha kattalikdagi qon tomirni kengaytirib, tonusi baland bo‘lgan qon tomirini bo‘shashtiradi. Magnit maydoni qichishishni bosadi. Og‘ir ishlarga chidamlilikni oshiradi. Mikrotomirlarda kolloid-osmatik bosimni normallashtiradi bu esa shishning qaytishiga, kislorodni to‘qimalarga tashilishiga va ishlatilishining yaxshilanishiga olib keladi.

Magnit maydoni terapevtik dozalarda qon elementlariga ta'sir ko‘r-satmaydi. U tashqi nafas jarayonini yaxshilaydi, balg‘am miqdorini kamaytirib, kavernalar bitishini tezlashtiradi (sil kasalligida). Magnitlashtirilgan suvni bir kunda 1 litrgacha ichish mumkin. Diurez reabsorbsiya pasayishi hisobiga ko‘payadi, o‘t pufagidagi va buyrakdagi toshlar yemiriladi. Qon magnitlanganida desensibilizatsiya kuchaygani kuzatiladi. Magnit maydoni radiatsiyadan himoya qilishda qo‘llaniladi. Hozirda magnitlangan dorilar rakka qarshi keng qo‘llanilmoqda. Magnitoterapiyani fono, elektroforez, UVCh bilan qo‘llash mumkin, lekin ketma-ketlikka rioya qilish kerak, ya'ni avval magnitoterapiya, keyin boshqa muolajalar qilinadi.

Ko‘rsatmalar: kasalliklarning I – II darajalari, surunkali arterial va venoz yetishmovchiligi, posttromboflebetik sindrom, trofik yaralar, ateroskleroz, yurakning ishemik kasalligi, gipertoniya, o‘pka sili, bronxial astmaning og‘ir bo‘lmagan darajasi, tayanch-harakat organlarining revmatoid va revmatik kasalliklari, suyak bitishining sekin kechishi, oshqozon va o‘n ikki barmoq ichagining yallig‘lanishi, allergik dermatozlar, bosh miyaning va periferik nerv sistemasining tomir kasalliklari, polinevritlar, ayollar jinsiy organlarining kasalliklari. Magnitoterpiya uchun “Polyus-1” apparatidan foydalaniladi.
Nazariy qismni baholash mezoni

Maksimal ball 25-24	23-21 ball	20-19 ball	17-16 ball	13 ball
a'lo	yaxshi	o‘rta	qoniqarsiz	yomon
100%-86%	85%-73%	70-56%	53%-46%	43% va undan kam

Mashg‘ulotda qo‘llaniladigan yangi pedagogik texnologiyalar:

“Aqliy hujum”, “Ruchka stol o‘rtasida”

• 
  fikrlash qobiliyatini shakllantirishini to‘xtatib qo‘yadigan tanbeh va kamchiliklarni aytmaslik;
  
• 
  o’ziga xos sifatli g‘oyalarni shakllanishni rag‘batlantirish;
  
• 
  turli takliflarni yechish;
  
• 
  g‘oyalarni kombinatsiyalash, ularni rivojlantirish;
  
• 
  qisqa javoblar, argumentatsiyasiz;
  
• 
  guruhni ikki guruhga bo‘lish: fikr beruvchilar va fikrni rivojlantirish;
  

“Aqliy hujum”bu metodika kishining o‘z nuqtai nazarini isbotlash,himoya qilish himoya qilinayotgan nuqtai nazarini to‘g‘riligiga ishontirishga o‘rgatadi.

O‘qituvchi doska oldida turib, Masalan, “ Uvch terapiyani 5 ta fiziologik ta'siri” degan topshiriqqa variantlar berishni talabalarga taklif etiladi. Talabalar ularni sanab o‘tadi:

1. Qon tomirlarni kengayishi.

2. Og’riqni qoldirish.

3. Trofikani yaxshilash.

4. Yallig‘lanishga qarshi ta'siri.

5. Suyaklanishni yaxshilash.

O‘qituvchi topshiriqni tahlil qilishda har bir talaba qatnashishini kuzatib boradi, bunda javoblarning birontasi ham izohlab o‘tilmaydi va o‘rinsiz deb rad etilmaydi. Guruhda variantlar qolmagandan so‘ng muhokamaga kirishiladi. “Og‘riqni qoldirish qanday bo‘ladi?, Suyakni bitishi qanday bo‘ladi deb o’ylaysiz?” kabi savollar bilan o‘qituvchi talabalar bilan birgalikda barcha variantlarni faol muhokama qiladi. Noto‘g‘ri variantlarni tanqidga oladi. Bilimni mustahkamlash uchun to‘g‘ri javoblar yozib olinadi.

Savollar:

1. UYuCh terapiyani 2 ta ta'sir mexanizmini ayting?

2. Induktotermiyani 4 ta xususiy qarshi ko‘rsatmalarini sanab o‘ting?

3. Darsanvalizatsiyani yurakka 4 ta ta'sirini ayting?

4. Franklinizatsiyani metodlarini sanab o‘ting?

“Ruchka stol o‘rtasida”

“Ruchka stol ustida” bu metodika talabalarning bilimlarini chuqurlashtiradi, kengaytiradi, aniqlashtiradi, mustahkamlaydi va nazariy bilimlarni miyaga joylashtiradi. O‘qituvchi mashg‘ulotga kim tayyor yoki tayyor emasligini bilib oladi.

Ishni olib borish: butun guruhga topshiriq beriladi.

Masalan ( Gipertoniya kasalligida o‘tkaziladigan yuqori chastotali fizioterapevtik tok muolajalarini ko‘rsatib o‘ting.) Har bir talaba bitta javob variantini qog‘ozga yozib qo‘shnisiga beradi, o‘z ruchkasini stol ustiga surib qo‘yadi. Javobni bilmaydigan talaba qog‘ozni keyingi talabaga uzatadi-yu, lekin o‘z ruchkasini qo‘lida olib qoladi. Bu metodikani yana bir sharti bitta variant ikkinchi marta qaytarilish kerak emas. Topshiriqlar bajarilgandan so‘ng o‘qituvchi o‘sha variantlarni sanab o‘tadi.

1. 
   Umumiy franklinizatsiya.
   
2. 
   Bo‘yin yelka sohasi darsonvalizatsiyasi.
   
3. 
   Va boshkalar..
   

Savollar:

1. 
   UYuCh terapiyani 2 ta asosiy effekti?
   
2. 
   UYuChni 5 ta fiziologik ta'siri?
   
3. 
   Darsanvalizatsiyani 2 ta asosiy usuli?
   
4. 
   Magnitterapiyaga qarshi ko‘rsatmalar?
   

Fizioterapevtik muolajalarni o‘tkazish metodikasi.

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan darsonvalizatsiya muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan franklinizatsiya muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

№	Bajariladigan ish nomi	Bajarmadi (0 ball)	To‘liq to‘g‘ri bajarildi
1	Muolaja o‘tkazilish xonasiga kirish	0	5
2	Apparatning tayyorgarligini tekshirish	0	5
3	Bemorni muolaja qabul qilishga tayyorlash: barcha metall buyumlarni olib qo‘yish	0	10
4	Bemorni stulga o‘tkazish	0	5
5	«O‘rgimchak» elektrodni bemor boshidan 15 sm masofa yuqorida o‘rnatish	0	15
6	Bemor oyoqlarini oyoqlar uchun mo‘ljallangan rezina qoplamaga qo‘yish	0	10
7	Apparatni yoqish	0	10
8	Shifokor tomonidan tavsiya etilgan doza – kuchlanishni	0	10
9	Bemorni 10-15 minutga qoldirish	0	5
10	Belgilangan vaqt tugagandan so‘ng apparatni o‘chirish	0	10
11	Bemorni qimirlamasligi haqida ogohlantirish	0	5
12	Elektr maydonni razryadlantirish		5
13	Bemorga javob berish	0	5
	Jami :	0	100

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan DMV-terapiya muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

№	Bajariladigan ish nomi	Bajarmadi (0 ball)	To‘liq to‘g‘ri bajarildi
1	Muolaja o‘tkazilish xonasiga kirish	0	10
2	Apparatning tayyorgarligini tekshirish	0	10
3	Bemorni yotqizish	0	10
4	Quvvat regulyatorini buyurilgan dozaga olib borish	0	10
5	Patologik o‘choqqa nur tarqatgichni osish	0	10
6	Patologik o‘choqqa nur tarqatgichni osish	0	10
7	Bemorni 10-15-20 minutgacha qoldirish	0	10
8	Apparatni o‘chirish.	0	10
9	Nur tarqatgichni olish	0	10
10	Bemorga javob berish	0	10
	Jami :	0	100

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan magnitoterapiya muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

№	Bajariladigan ish nomi	Bajarmadi (0 ball)	To‘liq to‘g‘ri bajarildi
1	Muolaja o‘tkazilish xonasiga kirish	0	10
2	Apparatning tayyorgarligini tekshirish	0	10
3	Bemorni yotqizish	0	10
4	Patologik o‘chog‘ sohasiga elektrodlarni joylashtirish	0	15
5	Apparatni retseptda buyurilgan intensivlikka	0	15
6	Bemorni 10-15 minutgacha qoldirish	0	10
7	Ma'lum vaqtdan so‘ng regulyatorni “O”gacha olib borib, apparatni o‘chirish	0	10
8	Elektrodni olish	0	10
9	Bemorga javob berish	0	10
	Jami :	0	100

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan UVCh-terapiya muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

№	Bajariladigan ish nomi	Bajarmadi (0 ball)	To‘liq to‘g‘ri bajarildi
1	Muolaja o‘tkazilish xonasiga kirish	0	5
2	Apparatning tayyorgarligini tekshirish	0	10
3	Bemorni stulga o‘tqizish	0	5
4	Buyurilgan usul bo‘yicha kondensator plastinkalarni o‘rnatish	0	15
5	Quvvat regulyatorini buyurilgan dozaga o‘rnatish	0	15
6	Apparatni yoqib, UYuCh maydon mavjud-ligini tester yordamida tekshirish	0	15
7	5-10-15 minutga qoldirish	0	10
8	Ma'lum vaqtdan so‘ng regulyatorni “O”gacha olib borib, apparatni o‘chirish	0	10
9	Kondensator plastinkalarni olib tashlash	0	10
10	Bemorga javob berish	0	5
	Jami :	0	100

Amaliy ko‘nikmalarni baxolash mezoni:

100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% va undan kam
40-34,4-a'lo	34-28,4-yaxshi	28-22-o’rta	21,6-14,8-qoniqarsiz	14,4 va undan kam yomon

15. Bilim, ko‘nikma va bilishlarni nazorat shakllari

- Og‘zaki javob

- Bahsda aktiv ishtrok etish

- Yozma javob natijalari

- Masalalarni yechish

- Amaliy ko‘nikmalarni bajarish
Talabalar bilmi, ko‘nikma va mahoratini baholashda qo‘llaniladigan

nazorat mezonlari

№	Baho	a'lo	yaxshi	O’rta	qoniqarsiz	yomon
	O‘zlashtirish % hisobida	100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% va undan kam
1	Nazariy qism	25-24ball	23-22 ball	21-19 ball	18-17 ball	15 ball
2	Analitik qisim klaster	15-14 ball	13- 12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6 ball
3	Test vaziyatli masalalar	15-14ball	13-12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6 ball
4	Amaliy ko‘nikmalar	40- 34.4ball	34-28.4ball	28-22ball	21.6-14.8 ball	14.4 ball

16. Mashg‘ulotning xronologik xaritasi

Mashg‘ulot bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta'lim beruvchi	Ta'lim oluvchi
1- bosqich Mashg‘ulotga kirish (15daq)	1.1.Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni yetkazadi. Mashg‘ulot rejasi bilan tanishtiradi. 1.2. Mavzu bo‘yicha asosiy tushunchalarni;mustaqil ishlash uchun adabiyotlarro‘yxatini aytadi.	Tinglaydilar, yozib oladilar. Aniqlashtiradilar, savollar beradilar
2-bosqich. Asosiy (190daq) Nazariy qism (105daq). Analitik qism (45daq). Amaliy qism (40daq).	2.1. mavzusini muhokamasini boshqardi, mavzuni izohlaydi, talabalarga ko‘rgazmali qurollarni ko‘rsatadi, savollar beradi, nazariy qism bo‘ycha xulosa qiladi. 2.2.Olingan nazariy bilimlarni mashg‘ulot jarayonida qo‘llaniladigan yangi pedagogik texnologiya usullari, testlar, vaziyatli masalalar bilan mustahkamlab, baholaydi. Talabalar mustaqil ishlash uchun vazifa beradi, olingan ma'lumotlarni asosiylariga etibor qaratadi va daftarga qayd qilishini talab qiladi. 2.3.Amaliy ko‘nikmalarni to‘g‘ri bajarishni tashkil etadi. Olingan natijalarini muxokamasini eshtadi.	Javob beradilar Yozadilar. Jadvalar bilan ishlaydilar Guruhlarda ishlaydilar, Olingan ma'lumotlarni daftarga qayd va taqdimot qiladilar
3- bosqich Yakuniy xulosa qism 20 min	3.1.Mavzu bo‘yicha yakun qiladi. 3.2. Guruhlar ishini (alohida ishtrokchilarni) baholaydilar, o‘zaro baholash natijalari bo‘yicha xulosa qiladi, o‘quv mashg‘ulotining maqsadga erishish darajasini tahlil qiladi. 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uning baholash mezonlarini yetkazadi Keyngi mashg‘ulotlga tayorlanish uchun vazifalar beradi.	O‘z-o‘zini, o‘zaro baholashni o‘tkazadilar. Savol beradilar Topshiriqni yozadilar.

17.Nazorat uchun savollar

1.Darsonvalizatsiya ta'sir etuvchi omilini va ta'sir mexanizmini ayting.

2.UVCh-terapiyaning ta'sir etuvchi omili qaysi?

3.UVCh elektr maydonining fiziologik ta'siriga xarakteristika.

4.UVCh- va SVCh-terapiya nimasi bilan farq qiladi? Ta'sir mexnizmi.

5.Induktotermiyaning ta'sir etuvchi omillari va ta'sir mexanizmi.

6.Elektrostatik dush nima? Ta'sir etuvchi omili.

7.Magnitoterapiyaning afzallik xususiyatlari nimada?

8.Magnitoterapiyaning ta'siri qanday

18.Adabiyotlar

Asosiy (A):

1. Yo’ldashev K.Yu., Kulikov Yu.A. «Fizioterapiya» (uchebnik dlya studentov) 1994 s. 298

2. S.N Babadjanov Spravochnik fizioterapevta “Abu Ali Ibn Sino”, T, 1999 s.279

3. Ulashik V.S. « Fizioterapiya» M. 2003.

4. Bogolyubov V.A. « Metodika i texnika provedeniya fizioterapevticheskix protsedur» M. 2001.

5.Bogolyubov V.A. «Obshaya fizioterapiya» M. 2001.

6.Bogolyubov V.A. « Metodika i texnika provedeniya fizioterapevticheskix protsedur» M. 2001.

Qo‘shimcha (Q)

1.Sarfis P.G., Kiselev V.B. «Lechebnie gryazi i drugie prirodnie teplonositeli» 1990g.

2.Bassina V.G., Bergnitskiy Ya.M. «Klimatolechenie» Spravochnik. Semfiropol. 1990g

3.Biryukov A.A. «Massaj-sputnik zdorovya» kniga dlya uchashixsya 1992g.

4.Korxin M.A. Rabinovich I.M. LFK v domashnix usloviyax. L. Len. Izdat. 1990g.

5.Oranskiy I.ye., Ilxamdjanova R.S. «Kratkiy spravochnik po fizioterapii». g

6.«Spravochnik po fizioterapii» pod. Red. V.G. Yasnogorodskaya. M. Meditsina 1992g.

7.Vorobev M.G., Vorobev V.M. «Fizioterapiya na domu» S. Peterburg, 1992g

8.Ulashik V.S. «Domashnyaya fizioterapiya» Minsk. Belorus. 1993g

9.Umarova X.T. , Karachevseva T.V. «Fizioterapiya v pediatrii» izd-vo Ibn-Sino, 1993g

10.Larskiy E.G. «Sovremennie metodi elektroforeza» Obzor lit. 1990g.

11.Soloveva T.R. «Magnitoterapevticheskaya apparatura». M. Meditsina, 1991g.

12.Yuldashev K.Yu. «Nemedikamentoznie metodi lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994g.

13.Yuldashev K.Yu. «Preformirovannie i yestestvennie fizicheskie faktori v profilaktike i meditsinskoy reabilitatsii». T. – 1991g.

1. 
   Eckel M. Phizikoterapie 165. 2000
   
2. 
   Consuelo T Lorenzo et al. Physical Medicine and Rehabilitation Medscape Reference 2011 – WebMD
   
3. 
   Lehrbuch K. Berlin. Phizijterapie volk 140.1988
   
4. 
   Marlis Gonzalez-Fernandez, MD, PhD, Jarrod David Friedman, MD Physical Medicine and Rehabilitation Pocket Companion
   
5. 
   Mark Harrast, MD, Jonathan Finnoff, DOSports Medicine Study Guide and Review for Boards
   
6. 
   Mika T. Warshava. Fizikaterapia. 460.2000
   
7. 
   Sara J. Cuccurullo (Editor) Physical Medicine and Rehabilitation Board Review 2004 - Demos Medical Publishing, 848 pp.
   
8. 
   Teylor S.B., Miller N.H. “Basic physiologic principils relatied to Group exirsise programs” Filadelphiya 1990
   
9. 
   Tehaxton L. “Phithiological and psythological effects of short term exirsise eddiction on habitual runners.” 1992 96.
   
10. 
    Wainapel, Stanley F.; Fast, Avital (Editors) Alternative Medicine and Rehabilitation A Guide for Practitioners 2003 - Demos Medical Publishing.
    

“TASDIQLAYMAN”

Tuzuvchilar:

Assistant: Sharipov U.A.

Dotsent: Adilov Sh.K.

Ta'lim texnologiyasi kafedra majlisida tasdiqlangan

№______ dan __________2013 yil.

Fanning o‘quv dasturi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi terapevtik seksiyasida 2013 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma'qullangan.

Hayotimiz davomida doimo quyosh nurlari ta'siri ostida bo‘lamiz. Ular organizmga har xil ta'sir qiladi, bu ularning to‘lqin uzunligiga bog‘liq. To‘lqin uzunligi qanchalik katta bo‘lsa, ular shunchalik ko‘zga ko‘rinmas bo‘ladi. Tibbiyot amaliyotida ko‘zga ko‘rinmas nurlaridan kasalliklarni davolash va oldini olish maqsadida keng foydalaniladi. Tovush to‘lqinlari muhitning mexanik tebranishi natijasida paydo bo‘ladi. Odamning eshituv apparati chastotasi 16 gsdan 16 kgsgacha boradigan tovush tebranishini sezadi. Tebranishlarning soni 16 kgsdan ko‘p bo‘lsa ultra tovush to‘lqinlari deyiladi, tebranishlarning soni 16 kgsdan kam bo‘lsa infra tovush to‘lqinlari deyiladi. Fizioterapiya amaliyotida tebranishlarning soni 600 – 900 kgs keladigan tovush to‘lqinlaridan foydalaniladi. Shu bilan bir qatorda bosimdan ham tibbiyot amaliyotida davolash maqsadida keng foydalaniladi.

Fizioterapiya fani bo‘yicha ta'lim berish vertikal integratsiya bo‘yicha normal anatomiya, normal va patologik fiziologiya, biofizika, biokimyo, farmakologiya, ichki kasalliklar propedevtikasi, gorizontal integratsiya bo‘yicha fakultativ va gospital terapiya, travmatologiya va ortopediya, fakultativ va gospital jarrohlik, doya-ginekologiya, nevrologiya, LOR kasalliklari, pediatriya fanlari bilan uzviy bog‘langan.

A)infraqizil nurlanishda hosil bo‘ladigan qizarishga xos belgilar :

-qizarish nur ta'sir etish vaqtida yuzaga keladi, ta'sir tugagach yo‘qoladi;

-chegarasi aniq emas;

-rangi toshmaga o‘xshash;

-nurlanishdan so‘ng dog‘lar qolmaydi.

B)ultrabinafsha nurlanishda hosil bo‘ladigan qizarishga xos belgilar :

-qizarish 4-6 soatdan so‘ng paydo bo‘lib, o‘zining maksimal cho‘qqisiga 18-24 soatdan keyin chiqadi va terida 2-3 kun saqlanadi;

-chegarasi aniq;

-rangi yaqqol qizil;

-nurlanishdan so‘ng terida dog‘lar qoladi (zagar).

Nurlar tabiiy va sun'iy yorug‘lik manbalaridan olinadi. Tabiiy yorug‘lik manbai quyoshdir, sun'iy yorug‘lik manbalariga har xil apparatlar kiradi. Infraqizil nurlarini olish uchun Minin, Solyuks lampalari va yorug‘lik-issiqlik vannalaridan foydalaniladi. Ko‘rinuvchi nurlar qizuvchi lampa va kunduzgi lampalar orqali, ultrabinafsha nurlar simob-kvars trubkali lampalar yordamida olinadi.

Infraqizil va ko‘rinuvchi nurlarga ko‘rsatmalar : o‘tkir osti va surunkali yallig‘lanish jarayonlari (infiltratning so‘rilishini tezlatish maqsadida), og‘riqlarning bo‘lishi, jarohatlar, yaralar (yara yuzasini quritish va mikroorganizmlarga noqulay sharoit yaratish maqsadida).

Ultrabinafsha nurlarini umumiy usuli qo‘llaniladi : raxitda, madorsizlikda, asab sistemasining kasalliklarida. Mahalliy usuli : trofik yaralarda, nevralgiya, teri, bo‘g‘im va suyak sildan zararlanganda, zotiljam va h.z.

Nurlatishga qarshi ko‘rsatmalar : xavfli o‘smalar, kaxeksiya, qon ketish va unga moyillik, o‘pka silining aktiv shakli, nefrit, o‘tkir ekzema va h.z.

Hozirgi vaqtda tibbiyot amaliyotida lazer nurlari keng qo‘llanilmoqda, shuningdek fizioterapiyada. Ular yuqorida ko‘rib chiqilgan nurlardan quyidagilar bilan farqlanadi :

-monoxromatikligi bilan, ya'ni optik spektorda 1 to‘lqin uzunligi bo‘lgan diapozonda bo‘ladi;

-kogerentligi bilan, ya'ni nurlanish elektromagnit tebranish chastotalari bilan mos tushadi va bir-birining ta'sirini kuchaytiradi;

-nurlar parallel holatda tarqaladi, shuning hisobiga boshqa nurlarga qaraganda yorug‘likni juda kam miqdorda yo‘qotadi;

-kichik bo‘lgan sohada katta quvvatli, yuqori bo‘lgan energiya hosil qiladi (jarrohlikda optik skalpel ravishda qo‘llaniladi);

-nurlanish juda yaxshi fotosirovka qilinadi, ya'ni ta'sir etish sohasiga aniq boradi.

Lazer nurlari to‘qimalarni termik jarohatlash, ya'ni kuyishga o‘xshash va mexanik effekt hosil qilib ta'sir ko‘rsatadi.Bu to‘qimalardagi bosimning oshishiga sabab bo‘lib, “to‘lqin zarbasi”ni hosil qiladi. Natijada endotoksinlar hosil bo‘ladi, to‘qimalarda ionizatsiya jarayonlari yuzaga keladi va elektromagnit maydoni to‘planadi. Shu bois katta quvvat hosil bo‘ladi, ular o‘smalarni parchalashda, to‘qimalarni kesishda, to‘r pardani yamashda keng qo‘llaniladi. Fizioterapiyada past quvvatli lazer nurlari qo‘llaniladi. Bu nurlar fermentlarni faollashtiradi, epitelial va suyak to‘qimasi regeneratsiyasini, modda almashinuvini yaxshilaydi. Nurlar og‘riq qoldirish, kavernaning bitishi va ustini kapsula bilan qoplash, trofik yaralarning bitishini tezlashtirish, yallig‘lanishga qarshi ta'sir qilish va boshqa xususiyatlarga ega. Lazer nurlari optik, kvant generatorlari yordamida olinadi. Bu maqsadda fizioterapiyada LG-75, OKG-12, LT-1 (yagoda) app-ratlari keng qo‘llaniladi.

Aerozolterapiya – dori moddalarini ingalyasiya usuli yordamida organizmga yuborishdir. Fizika nuqtai nazaridan aerozollar 2 fazali sistemadir, ya'ni bir fazada gaz holatida, ikkinchi fazada dispers holatida bo‘ladi. Aerozollarning ta'sir darajasi yuborilayotgan zarralarning nafas yo‘liga qanchalik ichkariga kirishi bilan baholanadi, bu esa zarralarning dispersligiga yoki kattaligiga bog‘liqdir. Aerozollarning 5 ta disperslik darajasi farqlanadi :

-yuqori disperslik - 0,5 - 5 mkm

-o‘rta disperslik - 5 – 25 mkm

-past disperslik - 25 - 100 mkm

-kichik tomchili - 100 - 200 mkm

-yirik tomchili - 250 - 400 mkm

Nafas sistemasining qaysi qismi zararlanganligiga qarab aerozollarning har xil disperslik darajasi qo‘llaniladi. Masalan : alveollalar zararlanganda yuqori disperslik, yirik bronxlar zararlanganda o‘rta disperslik, yuqori nafas yo‘llari zararlanganda kichik yoki yirik tomchili aerozollar qo‘llaniladi.

Dori moddalari ingalyasiya usuli yordamida organizmga kirgiziladi, bunda to‘qimalar jarohatlanmaydi, nafas olish organi jarohatlangan yeriga dori moddalari o‘zgarmagan holda yetkaziladi. Nafas yo‘llriga aerozollar tushib neyro-reflektor ta'sir etadi, shilliq qavatlari orqali so‘rilib, qonga tushadi va organizmga tarqaladi. Davolash ta'siri ularning farmakologik xususiyatlariga bog‘liqdir. Dori moddalari sifatida balg‘am haydovchi, desensibilizatsiya qiluvchi, bakteriotsid, bronxial o‘tkazuvchanlikni tiklovchi, qon tomirlarini kengaytiruvchilar qo‘llaniladi. Ingalyasiya yordamida har xil organizmda yaxshi so‘riluvchi o‘simlik moylari bilan ta'sir qilish mumkin, ya'ni shaftoli moyi, bodom, na’matak, oplepixa, myata. Evkalipt va boshqa moylar. Shu bilan bir qatorda baliq, mol, mineral yog‘lar ham qo‘llaniladi. Amaliyotda quyidagi ingalyatsiya turlari qo‘llaniladi :

-issiq nam ingalyatsiya – boshqalarga nisbatan keng qo‘llaniladi, uning

yordamida sulfanilamid, antibiotik va boshqa dori moddalari organizmga yuboriladi, shu bilan birga mineral suvlardan ham foydalaniladi;

-yog‘li ingalyatsiya - u asosan issiq nam ingalyatsiyadan so‘ng, ya'ni 15-

30 minutdan keyin qo‘llaniladi;

-namli ingalyatsiya - bu usul yordamida organizmga fermentlar, anti-

biotiklar, gormonlar va fetonotsidlar yuboriladi;

-parli ingalyatsiya - bu usulda asosan yengil purlanadigan dori mod-

dalari qo‘llaniladi : evkalipt yog‘i, mentol va h.z

-poroshoksimon - juda kam qo‘llaniladigan usul bo‘lib hisobla-

ingalyasiya nadi, chunki uni qo‘llash uchun maxsus poroshok

bo‘lishi kerak. Uning yordamida sulfanilamid,

antibiotiklar, tomirlarni toraytiruvchi va allergiyaga qarshi poroshok holidagi dorilar qo‘llaniladi.
Ingalyatsion terapiya maxsus ingalyator apparatlar yordamida o‘tkaziladi. Ular dori moddalarini maqsadga muvofiq ravishda maydalab, qo‘llaniladigan kattaligiga yarasha havo yoki gaz (kislorod) yordamida bemorga beriladi. Purlatish mexanik yo‘li bo‘yicha, ya'ni pulvirizatorlar yordamida olib boriladi. Yuqori disperslik aerozollar ultra tovush pulvirizatorlari bilan beriladi. Aerozol zarralari elektr zaryadi bilan ham purlatilishi mumkin, bunday aerozollar elektr aerozollar deb ataladi. Elektr aerozollar dori moddalarining faolligini oshiradi, to‘qimaning elektr potensialini kuchaytiradi. Organizmga manfiy zaryadlangan aerozollarning ta'siri yaqqoldir. Ularning ta'sirida hilpillovchi epiteliyning faolligi oshadi, o‘pkaning maksimal ventilyatsiyasi kuchayadi, o‘pkaning tiriklik sig‘imi oshadi, bundan tashqari ular gipotenziv va desensibilizatsiyalovchi ta'sir ham etadi. Davolash amaliyotida aerozolterapiya o‘tkazishda haroratning roli kattadir. Berilish harorati asosan 37,5 – 38,0 gradus bo‘lishi kerak, chunki bu harorat organizmning ichki muhitiga mos tushadi. Aerozolterapiya guruhli va yakka tartibda o‘tkazilishi mumkin. Guruhli tartibli o‘tkazilishda bir xil tashxisli bemorlar maxsus xonaga yig‘iladi va dori moddalari tumanga o‘xshash ravishda xonaga purlantiriladi. Yakka tartibdagi usulda aerozollar bemorning nafas olish yo‘llari orqali uzatiladi. Bemorlarning faol va chuqur nafas olishi aerozollarning chuqurroq kirishi va bir xil ravishda nafas yo‘llarida tarqalishi uchun imkon yaratadi. Muolajani o‘tkazish uchun quyidagi apparatlardan foydalaniladi :

-partotiv - IP-2, AI-1, PAI-1, PAI-2, Aerozol-P-1

-statsionar - Aerozol –U-1, Aerozol-K-1, UI-1

Ultra tovushli purlatkich TUR apparati, elektr zaryadlar olish uchun GEI-1 apparati, guruhli usulni o‘tkazish uchun GEK-1 apparati, shu bilan bir qatorda yakka tartibda foydalanish uchun IKM-M Snipxaller balonchigidan foydalanish mumkin.

Aerozolterapiya asosan nafas yo‘li kasalliklarida, gipertoniya kasalligida, kuyish holatlarida, trofik yaralarni davolashda keng qo‘llaniladi, lekin burun bo‘shlig‘idagi poliplarda, ozena (sassiq tumov) kasalligining III-IV darajasida qo‘llash mumkin emas.

Bemorlarni davolash aerozolterapiya bilan bir qatorda aeroiono- va gidroaeroionoterapiyadan ham keng foydalaniladi. Aeroionlar atmosfera havosidagi zarrachalar bo‘lib, o‘zida musbat va manfiy zaryadni saqlaydi. Tabiiy holatlarda aeroionlar quyosh radiatsiyasi, koinot nurlari va boshqa omillaridan hosil bo‘ladi. Davolash maqsadida asosan manfiy zaryadlangan aeroionlar qo‘llaniladi. Bu aeroionlar ta'sirida oksidlanish-tiklanish jarayonlari faollashadi, modda almashinuv jarayonlari kuchayadi, tashqi nafas olish yaxshilanadi, reparatsiya jarayonlari faollashadi, gipotenziv ta'sir qilish xususiyatiga ega. Davolash amaliyotida aeroionlar bilan bir qatorda gidroaeroionlar ham qo‘llaniladi. Gidroaeroionlar suvning parchalanishidan yoki purlatilishidan hosil bo‘ladi. Tabiiy holatlarda gidroaeroionlar tog‘ daryolari oldida, sharshara atrofida, fantanlar oldida va suvning yuqoriga otilishidan hosil bo‘ladi. Sun'iy holatlarda gidroaeroionlar gidroaeroionizatorlar yordamida olinadi. Organizmga ta'siri aeroionlarnikiga o‘xshash. Bu davolash usullarini qo‘llash uchun quyidagi apparatlardan foydalaniladi :

-Serpuxov-1, AF-3, GAI-4, GAI-Ch-6 va h.z.

Ko‘rsatmalar : nafas olish organlarining kasalliklari, gipertoniya kasalligi, oshqozon va o‘nikki barmoq ichak yara kasalligi, nevrozlar, stomatit, migren, astenonevratik sindromi va h.z.

Davolash amaliyotida boshqa fizioterapevtik muolajalar bilan bir qatorda ultratovush bilan davolash ham keng qo‘llaniladi. Ultra tovushlar fizik muhitda mexanik tebranishlar hosil bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Fizioterapiya amaliyotida ultra tovushlar 800-900 kilogers chastotasi ko‘rinishida qo‘llaniladi. Tibbiy davolash amaliyotida esa 800-3000 kg ravishda qo‘llanilishi mumkin. Davolash jarayonida ultra tovushlarning organizm ichiga kirishi ularning chastotalariga bog‘liqdir. Qo‘llanilayotgan tebranish chastotasi qanchalik katta bo‘lsa, u shuncha to‘qima ichiga kam kiradi. Masalan: chastotasi 1600-2600 kg bo‘lgan ultra tovush faqatgina 1 sm chuqurlikka kiradi, chastotasi 800-900 kg bo‘lgan ultra tovush 4-5 sm ichkariga kiradi. Ultra tovushlarning ta'siri asosida mexanik va issiqlik omillari hamda shular tufayli organizmda kelib chiqadigan fizik-kimyoviy o‘zgarishlar yotadi. Mexanik ta'siri asosan chaqiralayotgan mikrovibratsiya bilan tushuntiriladi, bu esa to‘qimalarda mikromassaj holatini hosil qiladi. Buning natijasida to‘qimalarning funksional holati o‘zgaradi, membranalarning o‘tkazuvchanligi oshadi, diffuziya va osmos jarayonlari kuchayadi, to‘qimalardagi har xil tuzilmalarning bir-biriga bog‘liqligi oshadi. Issiqlik ta'siri ultra tovushning bir tomondan mexanik energiyasining issiqlikka aylanishi bilan, ikkinchi tomondan biokimyoviy jarayonlarning oshishi bilan tushuntiriladi. To‘qimalarda haroratning ortishi qon va limfa tomirlarining kengayishiga olib keladi, mikrotsirkulyatsiya oshadi, modda almashinuvi jarayonlari yaxshilanadi. Fizik-kimyoviy ta'siri to‘qimalarning molekulyar kompleksining qayta qurilishi bilan tushuntiriladi. Bunda bir qator fermentlarning faolligi ortadi, oksidlanish-tiklanish jarayonlari yaxshilanadi, to‘qimalarda biologik aktiv moddalar (geparin, gistamin, serotonin va h.z) hosil bo‘ladi. Ultratovushlarning fiziologik ta'siri mahalliy va umumiy reaksiya-lardan, gumoral va neyroreflektor ta'sirlaridan kelib chiqadi. Natijada og‘riq qoldiruvchi, spazmalitik, yallig‘lanishga qarshi ta'sirlar yuzaga keladi. Shuningdek reparativ va regenerativ jarayonlar, nerv-mushak apparatining qo‘zg‘alish darajasi ortadi, nerv bo‘yicha impulslarning o‘tishi yaxshilanadi. Ultra tovush bilan davolash muolajasi quyidagi apparatlar yordamida o‘tkaziladi :

-partotiv - UTP-1, LOR-1, LOR-2, LOR-3, UZT-101, UZT-102, UZT-103

-statsionar - UTS-1, UTS-1M.

Muolajani qo‘llashda quyidagi usullardan foydalaniladi :

-labil yoki kontakt usuli;

-stabil usuli;

Ultra tovush tarqalib ketmasligi uchun muolajani har doim maz yoki vazelin bilan o‘tkazilishi shart. Bu usul yordamida organizmga dori moddalari kirgizilishi mumkin, bu usul fonoforez yoki ultrafonoforez deb ataladi. Masalan : butadion, gidrokartizon, dolgit va boshqa dorili mazlar. Bu muolaja davolash amaliyotida juda keng qo‘llaniladi, ayniqsa hozirda keng tarqalgan bo‘g‘im kasalliklarida.

Baroterapiya usuli yordamida barometrik bosimning 1 atmosferadan past bo‘lgan manfiy bosimi va 1 atmosferagacha bo‘lgan bosimlar bilan davolash jarayonida qo‘llaniladi. Baroterapiya mahalliy va umumiy usullarda o‘tkaziladi.Mahalliy yoki segmentar baroterapiya – bu manfiy (1 atmosferadan past) barometrik bosim bilan maxsus kameralar orqali tananing katta qismlariga (oyoq, qo‘l, qorin va h.z) davolash maqsadida ta'sir etishdir. Uning ta'sir mexanizmi qon va to‘qima sistemalarida hosil bo‘ladigan barometrik bosim farqiga asoslangan.Buning natijasida to‘qimalarning kislorod bilan ta'minlanishi kuchayadi, hujayra membranalarining o‘tkazuvchanligi yaxshilanadi, ATF biosintezi oshadi, hujayralararo suyuqlikning harakatlanishi, qon va limfa aylanishining tezlashishi, tinch holatda kapillyar va arteriolalarning kengayishi kuzatiladi.Shuningdek qon tomirlarda qon aylanishiga periferik qarshilik kamayadi, qon tomirlarning hajmi oshadi, transkapillyar diffuz almashinuvining maydoni kattalashadi. Bunday mahalliy o‘zgarishlar turli organ va sistemalarning funksiyasini boshqaruvchi mexanizmlariga ham ta'sir qiladi. Segmentar baroterapiyani o‘tkazishda Kravchenko barokamerasidan foydalaniladi. Barokamera qo‘l va oyoq atrofida vakuum (past) yoki kompression (baland) bosim yaratish barcha zaruriy moslamalar bilan ta'minlangan. Baroterapiya muolajasi zararlangan tana qismi atrofida sun'iy o‘zgaruvchan havo bosimi hosil qilishga va hosil bo‘lgan bosim kuchini har muolajada asta-sekin oshirib borishga asoslangan.

Baroterapiya qo‘llanilayotganda bemorning umumiy ahvoli hisobga olinadi, tana qismlari uchun zarur harorat rejimi tanlanadi (30-45 gradus) teri to‘qimasining rangi o‘zgarishi kuzatib boriladi. Teri to‘qimasining qizarishi muolajaning effektivligini bildiradi. Terining ko‘karishi, oqarishi, tomirlar shishishi dekompressiyasini (manfiy bosim) pasaytirishga yoki kompressiyasini (musbat bosim) qo‘llashga imkon beradi. Muolaja vaqtida bemor issiqlikni, oyoq yoki qo‘l hajmining o‘zgarishini, taranglashishini, yengil sanchiqni sezadi. Agarda oyoq yoki qo‘lda og‘riq bo‘lsa, uvushishni his qilsa bu dekompressiyani pasaytirishga yoki kompressiyani qo‘llashga imkon beradi. Umumiy baroterapiya – bu maxsus kamera yordamida davolash uchun barometrik bosim (1 atmosfera) qo‘llaniladi. Umumiy baroterapiya usuli – giperbarik oksigenatsiya gipoksiya holatlarida juda foydalidir, u nafas olinganda kislorodning parsial bosimi ko‘tarilishiga asoslangan. Giperborik oksigenatsiya usuli asosida suyuq holatlarda gazlarning erishi yotadi, shuning uchun qonning suyuq qismida erigan gaz miqdori bosimga va haroratga to‘g‘ri proporsionaldir.

Ko‘rsatmalar : qon tomirlarining obliterik endoarteriti, qon tomirlarida venoz qonning turib qolish holatlari, gipertoniya kasalligi, qon tomirlardagi yetishmaslik kasalliklari, ginekologik kasalliklar, nafas olish organlarining kasalliklari, har xil bo‘lgan anaerob va jarrohlik infeksiyalaridan hosil bo‘lgan holatlar, yurak, nafas, jigar, buyrak yetishmasligi holatlari, botulizm va h.z.

Qarshi ko‘rsatmalar : epilepsiya, o‘pkadagi absess va kavernalar, limfadenit, tomirlar atoniyasi, yevstaxiev truba va kanallari o‘tkazuvchanli-gining buzilishi, surunkali tromboflebit, qon tomirlarining varikoz kengayishi,qon tomirlar obleterik kasalliklarining kechiktirilgan darajalari va u yerda namli gangrenaning bo‘lishi, qon dimlanishlari (venoz dimlanishi).

14.2. Tahliliy qism

Mashg‘ulot jarayonida qo‘llaniladigan yangi pedagogik texnologiya usullari:

Grafikli organayzerlar - fikriy jarayonlarni ko‘rgazmali taqdim etish vositasi.

Klaster tuzilmasi

(klaster-tutam,bog‘lam) axborot xaritasini tuzish yo‘li barchatuzilmaning markazlashtirish aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g‘oyalarni yig‘ish.

1. Aqlingizga nima kelsa, barchasini yozing.

2. G‘oyalari sifatini muhokama qilmang faqat ularni yozing.

3. Xatni to‘xtatadigan imlo xatolariga va boshqa omillarga e'tibor bermang.

4. Ajratilgan vaqt tugaguncha yozishni to‘xtatmang. Agarda aqlingizda g‘oyalar kelishi birdan to‘xtasa, u holda qachonki yangi g‘oyalar kelmaguncha qog‘ozga rasm chizib turing.

Pedagog tushintiradi.

1.Klaster tuzish qoidasi bilan tanishtiradi

2.Yozuv taxtasi yoki katta kog‘oz varag‘ini o‘rtasiga mavzu nomi yoki savol yozadi

Talaba bajaradi.

1.Birikma bo‘yicha asosiy so‘z bilan uning yonida mavzu bilan bog‘liq so‘z va takliflar kichik doirachalar yo‘ldoshlarni yozib qo‘shadilar.

2.Ularni asosiy so‘z bilan chiziqlar yordamida birlashtiradilar.

3.Bu yo‘ldoshlarda kichik yo‘ldoshlar bo‘lishi mumkin.

4.Yozuvni ajiratilgan vaqt davomida yoki g‘oyalar tugaguncha davom ettirishlari mumkin.

Klaster tuzishga savollar to‘plami.

1. 
   Yorug‘lik turlari.
   

“Issiq kartoshka” metodi.

Bu metod talabalarni tez fikrlashga o‘rgatadi. Bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi.

O‘yin uchun kerak:

1. 
   Mavzu bo‘yicha savollar to‘plami.
   
2. 
   To‘p “ kartoshka” , “mosh”.
   

O‘qituvchi ishtirokchilarga orqa tomoni bilan o‘tiradi va qarsak chaladi yoki qalam bilan qattiq uradi. Ishtirokchilar to‘pni bir-biriga uzatadilar, qarsak to‘xtaganida kimda to‘p qolib ketsa, shu ishtirokchi javob beradi. Agar javob noto‘g‘ri bo‘lsa, boshqa ishtirokchi javob berishi mumkin. Bu jarayon barcha ishtirokchi javob bergunicha davom etadi.

Savollar:

1. 
   Infraqizil nurlarni 5 ta fiziologik ta'sirini sanang?
   
2. 
   Infraqizil nurlarning 4 ta manbalari?
   
3. 
   Infraqizil nurlar va ultrabinafsha nurlarining ta'siridan hosil bo‘lgan belgilarni bir-biridan farqlari?
   
4. 
   Lazer nurlarining o‘ziga xosligi?
   
5. 
   Ultrabinafsha nurlariga qarshi ko‘rsatmalar?
   

1. Bemor A. 44 yosh tashxisi: Bronxial astma. Bosqich-III. Remissiya davri. Shikoyati: yo‘tal, vaqti bilan bo‘g‘ilish xurujlariga , tez charchab qolishga.

Tana harorati 36,6 ^oS. Puls 90/min, ritmik. AQB 120/90 mm.sim. ust. Nur muolajasi bering.

J: Solyuks lampasi.

2. Bemor D. 58 yosh tashxisi: Osteoartroz: gonoartroz, sekin rivojlanuvchi kechishi, BFe-II, RB II.Fizioterapevtik muolaja bering.

J: Lazer terapiya tizza bo‘g‘imiga, yorug‘lik vannasi.

3.Bemor K. 28yosh tashxisi: O‘pkani o‘ng pastki bo‘lak pnevmoniyasi.UTTni to‘g‘ri buyuring.

J: O‘ng o‘pkani pastki bo‘lak sohasiga (yalig‘lanish o‘chog‘iga). Kontakt to‘g‘ridan to‘g‘ri, labil usulda,o‘zgarmas rejimda. Intensivligi 0,1-0,6 Vt/sm, eksp. 5minut, har kuni 5-10 muolaja.

Fizioterapevtik muolajalarni o‘tkazish metodikasi.

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan biodozani aniqlash (UBN) muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

Bajariladigan bosqichlar :

1. .Gidroterapiya va balneoterapiya nimasi bilan farqlanadi?

2.Dush, vannalarning shifobaxsh ta'sir mexanizmi qanday?

3.Gastritda mineral suvning qo‘llanilish usuli qanday? Qo‘llashda nimaga e'tiborni qaratish kerak?

4.Nam o‘rab qo‘yish qanday maqsadlarda qo‘llaniladi?

5.Kompress turlari va qo‘llanilishdan maqsad qanday?

6.Balchiqning fiziologik ta'siri haqida nimani bilasiz?

7.Balchiqning qo‘llanilish usullari?

8.Parafin-ozokeritning qo‘llanilish usullari.

9.Kurortlarning turlari.

10.Kurortga boruvchilarga qarshi ko‘rsatmalar.

11.O‘zbekiston kurortlari.

1.Yo’ldashev K.Yu., Kulikov Yu.A. «Fizioterapiya» (uchebnik dlya studentov) 1994 s. 298

2.S.N Babadjanov Spravochnik fizioterapevta “Abu Ali Ibn Sino”, T, 1999 s.279

Qo‘shimcha adabiyotlar

1.Bogolyubov V.A. «Obshaya fizioterapiya» M. 2001 s. 679

2.Ulashik V.S. « Fizioterapiya» M. 2003 s. 450

3.Bogolyubov V.A. « Metodika i texnika provedeniya fizioterapev-ticheskix protsedur» M. 2001 s.280

4.Pasinkov ye.I. «Obshaya fizioterapiya» (uchebnik dlya med. institutov) 1969 s.311

5.Speranskiy A.P. «Uchebnoe posobie po fizioterapii» (dlya med. institutov) 1975s. 328

6.«Spravochnik po fizioterapii» pod. Red. Obrosova A.N. 1989 s.167

7.«Fizioterapevticheskiy spravochnik» pod red. I.N. Sosina.1984 s. 197

8.Komarova L.A., Blagovidova L.A. «Rukovodstvo po fizicheskim metodam lecheniya». 1987 s. 233

9.Pasinkov ye.I. «Fizioterapiya» Darslik 1995. (na uzb. yazike) s.285

10.Pasinkov ye.I. «Fizioterapiya» darsligi 1966. (na uzb. yazike.)s. 290

11.Leksionnie materiali i uchebno-metodicheskie razrabotki

12.Bassina V.G., Bergnitskiy Ya.M. «Klimatolechenie» Spravochnik. Semfiropol. Tavriya. 1990 s. 289

13.Biryukov A.A. «Massaj-sputnik zdorovya» kniga dlya uchashixsya 1992

s. 157

14.Oranskiy I.ye., Ilxamdjanova R.S. «Kratkiy spravochnik po fizioterapii». Izd-vo Ibn-Sino 1992 s. 267

16.Vorobev M.G., Vorobev V.M. «Fizioterapiya na domu» S. Peterburg, 1992 s. 217

17.Ulashik V.S. «Domashnyaya fizioterapiya» Minsk. Belorus. 1993

s. 239

“TASDIQLAYMAN”

Tuzuvchilar:

Assistant: Sharipov U.A.

Dotsent: Adilov Sh.K.

Ta'lim texnologiyasi kafedra majlisida tasdiqlangan

№______ dan __________2013 yil.

Fanning o‘quv dasturi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi terapevtik seksiyasida 2013 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma'qullangan.

Suv va issiqlik muolajalarining organizmga ta'sir etish mexanizmi turli kasalliklarda davolash, asoratlarining oldini olish va organizmning qarshiligini oshirish maqsadida keng qo‘llaniladi va patologik holatlarda o‘z vaqtda davolash va reabilitatsion dasturlarni to‘g‘ri tanlash va tavsiya etish asosiy vazifa bo‘lib hisoblanadi.

Fizik omillarning fiziologik va shifobaxsh ta'sirini o‘rganish, ba'zi muolajalarning texnikasini va qo‘llanilish uslubini, apparatlarning tuzilishini, omillarning qo‘llanilishiga umumiy ko‘rsatmalarni va qarshi ko‘rsatmalarni o‘rganish, davolashning ta'sirini kuchlantirishga imkoniyat beradi.

13. Tashqi va ichki fanlararo bog‘liqlik:

Fizioterapiya fani bo‘yicha ta'lim berish vertikal integratsiya bo‘yicha normal anatomiya, normal va patologik fiziologiya, biofizika, biokimyo, farmakologiya, ichki kasalliklar propedevtikasi, gorizontal integratsiya bo‘yicha fakultativ va gospital terapiya, travmatologiya va ortopediya, fakultativ va gospital jarrohlik, doya-ginekologiya, nevrologiya, LOR kasalliklari, pediatriya fanlari bilan uzviy bog‘langan.

Suvning maxsus usullar yordamida davolash, kasallikning oldini olish va tibbiy reabilitatsiya maqsadida qo‘llanilishiga suv bilan davolash deyiladi. Suv bilan davolashda quyidagi asosiy omillar qo‘llaniladi : chuchuk suv, mineral suv. Chuchuk suv suyuq, qattiq va par holatida qo‘llaniladi. Mineral suvlar gaz va sun'iy analog holida qo‘llaniladi. Chuchuk suv davolash maqsadida toza holatda, shuningdek unga har xil dorili va boshqa moddalarni (xvoyli ekstrakt, skipidar, gorchitsa va h.z) qo‘shish bilan qo‘llaniladi. Suvning organizmga ta'siri asosida haroratli, mexanik, kimyoviy, radiatsion qo‘zg‘alish yotadi. Suvning organizmga ta'sirini aniqlovchi omil bo‘lib fizikaviy va kimyoviy xususiyatlar hisoblanadi. Suv bilan davolash ko‘pgina surunkali kasalliklarni davolashda keng qo‘llaniladi, shuning uchun uning fiziologik va shifobaxsh ta'sirini, texnikasi va usullarini o‘rganish zarur.

Suvning haroratli ta'siri. Suvning fizik xususiyatlaridan issiqlik sig‘imi, issiqlikni o‘tkazuvchanligi, issiqlikni saqlab turishi katta ahamiyatga ega.Issiqlik sig‘imi - bu jismni 1 gradusga qizdirish uchun zarur bo‘lgan issiqlik miqdoridir. Issiqlik o‘tkazuvchanlik - bu jismning bir qismidan issiqlikni boshqa qismiga o‘tkaza olishidir. Issiqlikni saqlab turish xususiyati deganda issiqlikni ushlab tura olish tushuniladi.

Odam organizmining nechog‘li ta'sirlanishi, qanchalik va qanday reaksiya ko‘rsatishi asosan issiqlik sig‘imi va issiqlik o‘tkazuvchanligiga, ya'ni organizmga beriladigan yoki undan olinadigan issiqlik miqdoriga bog‘liqdir. Masalan : suvning issiqlik sig‘imi yuqori bo‘ladi. U shifobaxsh balchiqqa qaraganda issiqlikni ikki baravar ko‘proq yuta oladi va uni ancha tez o‘tkaza oladi.

Harorat ta'siri tushadigan joy teridir. Bunga javoban har xil reflekslar yuzaga keladi. Qon tomirlarga ta'sir etib, qonning organizmda taqsimlanishiga ta'sir etadi. Teriga yuqori harorat ta'sir qilganida tomirlar kengayib unga qon kelishi zo‘rayadi, shuning natijasida issiqlik berish, ya'ni issiqlik chiqarish ham ko‘payadi. Past harorat ta'sirida teri soviydi, tomirlar torayib boradi, ularning qon bilan to‘lishi kamayadi, bunda issiqlik berish ham kamayadi.

Kimyoviy termoregulyatsiyasi asosan almashinuv jarayonlariga bog‘liqdir. Kimyoviy termoregulyatsiya deganda atrofdagi muhit harorati ta'siri bilan moddalar almashinuvi intensivligining o‘zgarishi tushuniladi. Tashqi muhit harorati ko‘tarilganda organizmda issiqlik hosil bo‘lishi kamayadi. Kimyoviy xususiyatlaridan katta ahamiyatga ega bo‘lganlari bu mineral tuzlar, gazlar, organik birikmalar, biologik aktiv moddalarning bo‘lishidir.

Haroratli ta'sirda og‘riqlarning kamayishi va butunlay to‘xtashini kuzatishimiz mumkin (bunda teridagi retseptorlar blokadaga uchraydi va MNSga patologik impulslar o‘tishiga to‘sqinlik qiladi).

Shunday qilib, suv og‘riq qoldiruvchi, spazmlarni bartaraf etuvchi, yallig‘lanishga qarshi ta'sir etadi.

Suv muolajalari umumiy va mahalliy turlariga bo‘linadi. Umumiy muolajalarda suv butun tana yuzasiga bir xil qo‘zg‘atuvchi ta'sir etadi : umumiy vannalar, sirkulyar dush, namli o‘rab qo‘yish, suv quyish, ishqalab artish va h.z. Mahalliy muolajalarga taalluqli hisoblanadi va bunda suv tananing ma'lum bir chegaralangan qismiga ta'sir etadi : oyoq, qo‘l yoki tos vannalari, yuqoriga ko‘tariluvchi dush, grelka, kompress va h.z.

Qo‘llanilayotgan suvning haroratiga qarab muolajalar farqlanadi :

1.Sovuq - 20 gradus va undan past - 2 –5 minut

2.Salqin - 21-33 gradus - 5 -10 minut

3.Indifferent - 34-35 gradus - 15-20 minut

4.Iliq - 36-37 gradus - 10-20 minut

5.Issiq - 38 gradus va undan yuqori - 2 - 5 minut
Har bir suv bilan davolash muolajada haroratni kuchaytiruvchi suv massasining mexanik ta'siri, uning tana yuzasidagi harakati va periferik retseptorlarga gaz pufakchalarining qo‘zg‘atuvchi ta'siri bilan birgalikda bo‘ladi.Har xil suv muolajalarida mexanik qo‘zg‘atuvchanlik har xil bo‘ladi. Dush (Sharko dushi – 2-4 atm.) va cho‘milishda ko‘proq, vannalarda kamroq (0,3-0,4 atm).Kimyoviy qo‘zg‘atish chuchuk suv qo‘llanilganda minimal bo‘ladi, unga tuz, garchitsa, xvoy ekstrakti, skipidar qo‘shish bilan uni kuchaytirish mumkin, u teri retseptorlarining qo‘zg‘alishini oshiradi, ularning ba'zi birlari hid sezish va ko‘rish analizatorlariga ta'sir ko‘rsatadi. Tabiiy va sun'iy tayyorlangan suvlarda saqlanadigan moddalar vannalarni qabul qilish vaqtida qisman organizmga kiradi, tomir va ichki organlar retseptoriga ta'sir etadi.Bundan tashqari gaz holatidagi moddalar nafas yo‘llari orqali tushadi.Suv muolajalariga organizmning javob reaksiyasi muolajaning faqat fizik va kimyoviy xususiyatlariga emas, balki MNS va butun organizmning dastlabki funksional holatiga ham bog‘liq bo‘ladi.

Tartibi bo‘yicha quyidagi vannalar bo‘ladi :

1.chuchuk suli;

2.mineral suvli, ishqoriy suvli;

3.aromatik, xvoyli, tuzli-xvoyli suvli;

4.gazli, serovodordli, azotli, kislorodli, marjonli, radonli

5.ichakni suv osti yuvish, suv ostida gimnastika, suv osti dush massaji, vibratsion vanna;

6.dorili (gorchitsali, marganetsli, kraxmalli, yod-bromli).

Suv tushishining shakliga qarab quyidagi dushlar farqlanadi : changsimon, yomg‘irsimon, ignasimon, yelpig‘ichsimon, sirkulyar, shotland, Sharko va boshqalar.

Bosim darajasi bo‘yicha dushlar quyidagilarga, ya'ni o‘rta (2 atmosferagacha) va yuqori (3-4 atmosferagacha) bosimga bo‘linadi.

Vannalarni qabul qilish vaqtida, ayniqsa issiq yoki sovuq, bemorlarning holatini kuzatib turish zarur. Muolaja vaqtida yurak tomondan behushlik sezilsa, yurak sathiga sovuq kompress qo‘yiladi.Ba'zi vaqtlarda iliq va issiq vannalardan so‘ng suv quyish yoki dush tavsiya etiladi. So‘ngra bemor 20-30 minut yotishi kerak.

Issiqlik bilan davolash

Issiqlik bilan davolashda shifobaxsh balchiqdan, parafin-ozokeritdan foydalaniladi.

Shifobaxsh balchiq bilan davolash.

Davolash maqsadida il, torfli, sapropelli, sopkali balchiqlardan foydalaniladi. Balchiqlarda 3 ta asosiy qism farqlanadi : kristal skelet, kolloid fraksiyasi va balchiq suyuqligi. Bu qismlar turli balchiqlarda har xildir. Kristal skelet erimaydigan mayda bo‘laklardan tashkil topgan. Skelet bo‘laklarining diametri 0,25 mm dan katta bo‘lmagan balchiq davolash maqsadi uchun keng qo‘llaniladigan bo‘lib hisoblanadi. Agar bo‘laklar diametri katta bo‘lsa, u balchiqning ifloslanganligidan darak beradi. Il balchig‘ining ifloslanish darajasi 10%gacha ruxsat etiladi, torf balchig‘iniki – 25%gacha. Kolloid fraksiya skeletning alohida bo‘laklarini bog‘lab turib, ular orasidagi bo‘shliqni to‘ldirib turadi. Kolloid fraksiya balchiqning plastikligini va adsorbsiyalovchi xususiyatini ta'minlaydi. Suvli – mineral eritma, balchiqning skeleti va kolloid fraksiyani namlab turadi, balchiq eritmasi deb ataladi. Shifobaxsh balchiqlar o‘zining issiqlik va namlik hajmi, kichik issiqlik o‘tkazuvchanligi va yuqori adsorbsion xususiyati bilan ajralib turadi, suv bilan qo‘shilib bir xil plastik eritma hosil qiladi. Bu xususiyat har xil balchiqlarda har xil va il balchiqlarida yuqori bo‘ladi. Balchiqlarda biologik aktiv moddalar, vitaminga o‘xshash moddalar, fermentlar, gormonlar, antibiotiklar, shuningdek xolin, gistamin, bakteriofag, radioaktiv moddalar saqlanadi.

Il balchig‘i – cho‘kma balchiq, mazsimon, qora, vodorod sulfid hidiga ega massa bo‘lib, dengiz va ko‘pgina ko‘llarda cho‘kindi jinslardan mikroorganizmlarning aktiv ishtirokida hosil bo‘ladi. Cho‘kma balchiq hosil bo‘lishi jarayonida maxsus bakteriyalar – balchiq hosil qiluvchilar ishtirok etib, bular vodorod sulfid ajratadi. Vodorod sulfid temir tuzlari bilan birikib, temir sulfid hosil qiladi. Temir sulfid borligi tufayli balchiqning rangi qora va plastik bo‘ladi.

Sapropell balchig‘i – chiriyotgan cho‘kma balchiq chuchuk suvli ochiq havzalarda tuproq va qum zarrachalari, tuproqdagi chirindi moddalardan, bakteriyalar va fermentlar ishtirokida hosil bo‘ladi. Sapropellda suyuq va qattiq uglevodorodlar, murakkab efirlar, organik kislotalar, spirtlar va smolalardan iborat moddalar bor.

Torf balchig‘i – botqoqliklarda o‘simliklar, organizmning uzoq vaqtgacha kislorodsiz chirishi natijasida hosil bo‘ladi. Mana shunday mahsulotlarning minerallashgan suv ta'sirida aralashishidan torf massasi hosil bo‘ladi, u asta sekin botqoqlik tagiga cho‘kib, zichlasha boradi. Torf tarkibida o‘simlik moddalari qoldiqlari, smolali moddalar, giltuproq, natriy xlorid, temir tuzlari, vodorod sulfid, kolloid organik moddalar va boshqalar bo‘ladi. Torf hamirsimon konsistensiyali massa, quriganda maydalanib ketadi. Davolash uchun ishlatiladigan torfni qo‘lga olib siqilganda, u plastik massa kabi barmoqlar orasidan osongina siqilib chiqadi va qo‘lga yuqadi.

Sopka balchig‘ining asosini loy tashkil etadi. Uning suyuq qismida mineral tuzlar va organik moddalar bo‘ladi. Bu turdagi balchiq gaz – neftli yerlarda uglevodorod gazlar ta'sirida hosil bo‘ladi.

Shifobaxsh balchiqlar organizmga haroratli, mexanik va kimyoviy ta'sir ko‘rsatadi. Balchiqning fizik xossalari, balchiq bilan davolash vaqtida birmuncha yuqori haroratdan foydalanishga imkon beradi. Isitilgan balchiqning badanga surtilgan yupqa qavati tezda sovib qoladi, bu issiqlikning bir qismi teriga berilishi sababli hosil bo‘ladi. Bu issiqlik asta-sekin berilganligi sababli, balchiq sekin soviydi. Shuning uchun balchiq organizmga uzoq vaqt o‘z issig‘ini yo‘qotmay ta'sir ko‘rsatadi.

Mexanik ta'sir balchiq massasining bosimi va badan hamda balchiq zarralari o‘rtasidagi ishqalanish natijasida yuz beradi.

Kimyoviy ta'sir (il balchig‘ida ta'sir yaqqol ko‘rinadi) balchiqdan organizmga teri orqali o‘tadigan turli kimyoviy moddalar (gazsimon, uchuvchan moddalar, fermentlar, biologik aktiv moddalar va boshqlar) ta'siriga bog‘liq. Balchiqlar ta'sirida asab va yurak-qon tomir sistemalarida, qon tarkibida, moddalar almashinuvi jarayonlarida o‘zgarishlar yuz beradi, puls tezlashadi, muolaja boshida nafas ham tezlashadi, qon aylanishi yaxshilanadi. Davolashning boshida EChT ko‘tarilishi mumkin, modda almashinuv jarayoni kuchayadi. Isitilgan balchiq teridagi retseptorlarga ta'sir qilishi natijasida bosh miya po‘stlog‘ida tormozlanish jarayonlari kuchayadi. Balchiq bilan davolash muolajasi vaqtida, ayniqsa, muolajadan so‘ng bemorlarni uyqu bosishi buning dalilidir. Organizmda balchiq ta'sirida paydo bo‘ladigan o‘zgarishlar umumiy va mahalliy reaksiya sifatida yuz beradi. Umumiy reaksiyada tana haroratining bir muncha ko‘tarilishi, EChTning tezlashishi kuzatiladi, mahalliy to‘qimalar shishishi (otyok) va giperemiyaning kuchayishi kuzatiladi.

Shifobaxsh balchiq yog‘och yashiklarda, beton hovuzlarda saqlanishi lozim. Il balchig‘ining qurib qolmasligi uchun unga 5% osh tuzining eritmasi qo‘shiladi. Ishlatilgan balchiqni regeneratsiyalash (yo‘qotgan xossalarini tiklash) uchun unga osh tuzining 5% eritmasi va bir muncha yangi balchiq qo‘shish kerak, balchiqni 3-5 oydan so‘ng qaytadan ishlatsa bo‘ladi. Balchiqlar asosan suv hammomida isitiladi.Jarohat, yiringli yaralarni davolashda, to‘g‘ri ichak va qin tamponlari uchun ishlatilgan balchiqlardan qayta foydalanilmaydi. Balchiq albatta bakteriologik tekshiruvdan o‘tkazilishi zarur, agar patogen mikroorganizmlar topilsa, balchiq davolash maqsadida qo‘llanilishi mumkin emas.

Balchiq applikatsiyasi umumiy va mahalliy bo‘ladi. Kurortlarda asosan umumiy balchiq applekatsiyasi qo‘llaniladi. Umumiy applekatsiya uchun 40-42 gradus haroratli, mahalliy uchun 42-44 gradus haroratli balchiq qo‘llaniladi.

Balchiqlar quyidgi ko‘rinishlarda qo‘llaniladi : balchiqli vannalr (37 gradus haroratda), balchiq applekatsiyasi (“qo‘lqop”, “naski”, “yoqa”, “etik”, “trusi”), jigar va oshqozon sohasining applekatsiyasi (38-40 gradus haroratda), rektal va vaginal tamponlar (40-42 gradus haroratda), kompresslar, balchiqli elektroforez, pelloidinning mushak ichiga in'eksiyasi. Muolaja tamom bo‘lgach, balchiq badandan olinib, bemor harorati 36-37 gradusli yomg‘irsimon dush ostida yuvinadi, so‘ngra 30-40 minut davomida dam oladi.

Parafin-ozokerit bilan davolash

Neftni sublimatsiya qilib olinadigan parafin yuqori molekulali uglevodlar aralashmasidan iboratdir. Parafin o‘zining fizik xususiyatlari – issiqlikni kam o‘tkazish, issiqlik sig‘imining kattaligi, qo‘yilgan joydagi to‘qimalarga bosim bilan ta'sir ko‘rsatishi tufayli davolashda keng qo‘llaniladi. Tibbiyotda zichligi 0,9 va erish harorati 45-52 gradus bo‘lgan oq parafin ishlatiladi. Parafin qayta ishlatilganda, unga har safar 20-25 % yangisi qo‘shilib turiladi. Bir parafindan 5-7 martadan ortiq foydalanilmaydi. Jarohatga yoki shilliq pardaga qo‘yilgan parafin qayta ishlatilmaydi.

Ozokerit – tog‘ mo‘mi. U zich mo‘msimon massa bo‘lib, asosan serezin, parafin, mineral yog‘lar va smolalardan iborat. Tarkibida smola ko‘p bo‘lgan ozokerit qora rangda bo‘ladi. Tarkibidan suv, ishqor va kislotalar butunlay chiqarib tashlangan “tibbiyot ozokeriti” yoki standart ozokerit davolashda keng qo‘llaniladi. Ozokerit 32-55 gradusda suyuladi. Ozokeritning davolovchi ta'siri uning fizik va kimyoviy xususiyatlariga asoslangan. Uning is-siqlik sig‘imi katta bo‘lib, issiqlikni juda yomon o‘tkazadi. Bundan tashqari ozokeritda issiqlik juda uzoq vaqt saqlanadi. Uning afzalligi shundaki, issiqlikni organizmga il va torf balchiqlariga qaraganda sekin va uzoq vaqt o‘tkazadi. Fizik xususiyatlari, tayyorlash texnikasi va qo‘llanish usuli bo‘yicha parafinga yaqin turadi. Ozokerit biologik aktiv moddalarni o‘zida saqlashi bilan terapevtik faoliyati bo‘yicha parafindan ustun turadi. Issiqlik bilan davolashda ko‘pincha parafin va ozokerit aralashmasidan, 1:1 nisbatda foydalaniladi. Parafin va ozokeritning asosiy, zaruriy xususiyatlari bo‘lib issiqlik kengayishi hisoblanadi, ya'ni qizdirilganda hajmining o‘zgarishi. Parafin suyuq holatdan qattiq holatga o‘tganida kichiklashadi. Bu bilan parafin va ozokeritning kompression ta'siri yuzaga keladi, shuning uchun qayta qo‘llanilganda 10-15 % yangi aralashma qo‘shiladi. Parafin-ozokeritning qo‘llanish usullari quyidagilar : qatlam-qatlam, parafin-vannochka, salfetka-applekatsiya, kyuvet-applekatsiya. Vaginal va rektal tamponlar qo‘pincha 55-65 gradus haroratli ozokerit bilan qo‘llaniladi. Mahalliy qo‘llanilganda uning davomiylik effekti shishni yo‘qotish, og‘riqni kamaytirish va yallig‘lanishga qarshi ta'sir ko‘rsatishdan iboratdir.Uning ta'sirida qon va limfa aylanishi yaxshilanadi, to‘qimalarda almashinuv kuchayadi. Keng qo‘llaniladi : bo‘g‘imlar va mushaklarning kasalliklarida, lat yeyish, sekin bitayotgan jarohatlar, chandiqlar, nevralgiyalar, nevritlar va boshqalar.

Kurort

Kurortologiya – tibbiy ilmiy fan bo‘lib, tibbiy fizik omillarning davolash xususiyatlarini, ularning odam organizmiga ta'sirini, kurortlarda va kurortlardan tashqari muassasalarda ularni davolash va kasallikning oldini olish maqsadida qo‘llanilish imkoniyatini o‘rganadi, sanatoriya-kurortlarda davolash uchun to‘g‘ri keladigan va to‘g‘ri kelmaydigan ko‘rsat-malarni ishlab chiqaradi.Bundan tashqari, kurortologiya vazifalariga kurort resurslarini topish, aholining sanatoriya-kurortlarda davolanish ehtiyojlarini o‘rganish, kurort qurilishining prinsip va normativlarini o‘rganish, kurort resurslarini sanitariya muhofaza qilish savollari kiradi.

Kurort – tabiiy davolash omillariga, mineral manbalariga, shifobaxsh balchiq qatlamlariga, maqbul iqlimga, shuningdek bemorlarning davolanishi va dam olishi uchun mo‘ljallangan balneotexnik, gidrotexnik inshoatlariga, sanatoriyalariga ega bo‘lgan joydir.

Kurortlar asosiy tabiiy shifobaxsh omillar xarakteri bo‘yicha bir nechta tiplarga bo‘linadi : balneologik, balchiqli va iqlimli. Kurortlarning ko‘pchiligi o‘zida ikkita, uchta shifobaxsh omillarini saqlaydi va balneo-balchiqli, balneo-iqlimli, balneo-iqlimli-balchiqli bo‘lib hisoblanadi.

Balneologik kurortlarning asosiy shifobaxsh omillari mineral suvlar hisoblanadi, hozirgi vaqtda 9 ta balneologik guruh mineral suvlari aniqlangan, ya'ni 1-guruh mineral suvlari, ta'siri ion tarkibi va mineralizatsiya bilan aniqlanadi; 2-guruh angidridli suvlar; 3-guruh vodorod sulfidli suvlar; 4-guruh temirli suvlar; 5-guruh bromli, yodli, bromyodli suvlar; 6-guruh kremnili haroratli suvlar; 7-guruh mishyak saqlovchi suvlar; 8-guruh rodonli suvlar; 9-guruh bor saqlovchi suvlar, odam terisining yuza qismi uchun va ichish uchun qo‘llaniladi.

Balchiqli kurortlarda davolash maqsadida sulfidli il balchig‘i, sapropel, torfli, sopochkali balchiq turlari qo‘llaniladi.

Iqlimli kurortlarda asosiy shifobaxsh omil – iqlimning xossasi bo‘lib, kurortlarning geografik joylashishiga, dengiz sathidan balandligi, o‘simliklar turlariga, suv havzalarining borligiga asoslangandir.

Sanatoriya-kurortda bemorlarni davolash bosqichlaridan biri bo‘lib, oldingi va keyingi kasallikni davolash oldini olish choralari bilan bog‘liq bo‘lishi kerak. Davolashning yaxshi natijasi asosan bemorlarni kurort va sanatoriyaga to‘g‘ri tanlab olish bilan aniqlanadi. Bemor sanatoriyaga santoriya-kurort kartasisiz qabul qilinmaydi, chunki unda davolovchi shifokorning kasallik darajasi va bosqichlarini hisobga olib bergan tibbiy tavsiyanomasi, bemorning umumiy ahvoli, asosiy kasallikka yo‘ldosh kasalliklar, sanatoriyaga yuborishdan oldin tekshirishlar va shifoxona yoki poliklinikada davolangan natijalari yoritilgan bo‘ladi.

Bemorni sanatoriyaga yuborishning quyidagi tartibi qabul qilingan : shifokorning sanator-kurort bilan davolanish tavsiyanomasini, kurort (sanatoriya) tipini, davolash (sanatoriyada, ambulatoriyada) turini va yilning qaysi vaqtida davolashni o‘z ichiga olgan ma'lumotnomani (tasdiqlangan shakl bo‘yicha) bemor qo‘liga beriladi. Berilgan ma'lumotnoma sanator-kurort kartasining o‘rniga o‘ta olmaydi va bemorni sanatoriyada davolanish uchun qabul qilish huquqini bermaydi. U faqat yo‘llanma olish joyiga tavsiya qilish uchun beriladi. Yo‘llanmani olib davolovchi shifokor qabuliga keladi, o‘z navbatida shifokor yo‘llanma va tibbiy tavsiyanomaning bir-biriga to‘g‘ri kelishini tekshirib, shundan so‘ng sanatoriya-kurort kartasini to‘ldiradi va bemorga beradi. Ma'lumotnoma va sanator-kurort kartasi o‘z ta'sir kuchini 2 oygacha saqlaydi. Sil bilan kasal bemorlar uchun tartib quyidagicha, ya'ni ularni sanatoriya-kurortda davolanishga nohiya (shahar) silga qarshi dispanserlari yuboradi.

Sanatoriya-kurortga davolanish uchun yuborishda nafaqat bemorning holatini baholash; balki bemorni sanator-kurortda davolanishga yuborish uchun umumiy qabul qilingan ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar ham e'tiborga olinadi.

Bemorlarni (kattalar va o‘smirlar) kurortga yuborishga umumiy qarshi ko‘rsatmalar :

-o‘tkir bosqichdagi hamma kasalliklar, avj olish bosqichidagi surunkali kasalliklar va o‘tkir yiringli jarayonlar bilan asoratlangan kasalliklar;

-o‘tkir yuqumli kasallikning yakkalanish (izolyasiya) vaqti tugaguncha;

-o‘tkir yoki yuqumli shakldagi hamma tanosil kasalliklar;

-ruhiy kasalliklar.Giyohvandlikning hamma shakllari va surunkali alkogolizm, tutqanoq;

-o‘tkir va avj olish bosqichidagi qonning hamma kasalliklari;

-kelib chiqishi har xil bo‘lgan kaxeksiya;

-xavfli o‘smalar (radikal davolangan, ya'ni jarrohlik, kimyoterapevtik, nurlanish, kombinatsiyalangan usullar bilan davolangan bemorlar). Umumiy holati qoniqarli bo‘lgan xavfli o‘sma bilan kasal bemorlar faqat mahalliy sanatoriyaga davolanish uchun yuboriladi;

-quyidagilarni talab qiluvchi hamma kasalliklar va holatlar:

a)kasalxonada davolanishni;

b)jarrohlikning aralashuvini;

v)mustaqil harakat va o‘ziga xizmat qila olmaydiganlar.

-har xil yerda joylashgan exinokokk;

-tez-tez qaytalanadigan yoki ko‘p miqdorda qon ketish;

-balneologik va balchiqli kurortlarga homiladorlikning hamma oylarida yuborish man etiladi, iqlimli kurortlarga esa homiladorlikning 26-haftasidan boshlab yuborish man etiladi; tekis yerlarda yashovchilarni dengiz sathidan 1000 metr balandlikdan yuqori joylashgan tog‘li kurortlarga yuborish mumkin emas;

-aktiv bosqichdagi silning hamma shakllari – silga moslashmagan hamma sanatoriyalar;

-balneologik, balchiq va tog‘li kurortlarga yurak-qon tomir yetishmasligining I-darajasidan yuqorisidagi hamma kasalliklar, mahalliy sanatoriyalarga – II-darajadan yuqori darajadagi bemorlar.

Umumiy qarshi ko‘rsatmalar bilan bir qatorda bemorlarni sanatoriya-kurortda davolanish uchun yuborishda maxsus qarshi ko‘rsatmalar ham e'tiborga olinadi.

O‘zbekiston Respublikasining geografik joylashishi haqida qisqacha ma'lumot. O‘zbekiston Respublikasi O‘rta Osiyo markazida Sirdaryo va Amudaryo oralig‘ida joylashgan bo‘lib, 447,4 ming kilometr kvadrat maydonni egallaydi. O‘zbekiston shimoldan 925 kmga, g‘arbdan sharqqa esa 1400 km gacha cho‘zilgandir. Maydonning taxminan 4/5 qismi (80 %) tekislikdan iborat, shu qatorda Turon pastligi ham, faqat uzoq sharqqa Tyan-Shan va Gissaro-Oloy (balandligi 4000 metrgacha va undan yuqori) sistemalariga taalluqli tog‘lar qad ko‘tara boshlaydi. Tekislik qismida Ustyurt platosi va Amudaryo delta ajralib turadi, markaziy qismida qumli Qizilqum cho‘li joylashgan. Iqlimli keskin kontinental quruq.

“Aylana stol atrofida”

Bu uslub yozma va og‘zaki shaklda o‘tkaziladi va ma'lum vaqt davom etadi. Talabani bilimi to‘g‘ri javoblar bilan ballarda baholanadi va tahlil qilinadi.

O‘yin uchun kerak:

1. 
   Mavzu bo‘yicha savollar to‘plami.
   
2. 
   Har bir talaba uchun kodlangan raqam va guruh ro‘yxati bo‘lgan qog‘oz varag‘i. Masalan: talaba Toshpo‘latov №1, Toshboev№2 va hokazo.
   
3. 
   Sekundomer.
   

O‘yinni o‘qituvchi olib boradi, bir talaba yordam beradi. “ ro‘yxatchi”

“Ro‘yxatchi” qog‘ozga talabalarning tartibini kodini va o‘yin mavzusini yozib qo‘yadi. O‘qituvchi aylana bo‘ylab topshiriq berilgan qog‘oz beradi. Talaba 5 sekund davomida javobni yozib yonidagi talabaga uzatadi. Qaysi talabada savol tugasa, ro‘yxatchiga bildiradi. Ro‘yxatchi unga boshqa savol beradi. O‘yin 30 minut davom etadi. Ro‘yxatchi savolni to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligiga qarab (+) yoki (-) qo‘yadi. O‘yin 100 ball bilan baholanadi. 5ta to‘g‘ri javob bo‘lsa - 100 ball qo‘yiladi.

Savollar:

1. 
   Suv muolajalariga qarshi ko‘rsatmalar?
   
2. 
   Parafin-ozokerit muolajalarini uslublarini sanab o‘ting?
   
3. 
   Aeroionoterapiyani tabiiy manbalarini ayting?
   
4. 
   Aerozol terapiya turlari?
   
5. 
   Mineral suvlarni tarkibi va xususiyati?
   

Bu uslub yozma va og‘zaki shaklda o‘tkaziladi va ma'lum vaqt davom etadi. Talabani bilimi to‘g‘ri javoblar bilan ballarda baholanadi va tahlil qilinadi.

Ishni olib borish:

O‘quv xonasida mavzuga oid 3 ta sxema tarzidagi plakatlar talabalarga ko‘rsatiladi. Talaba har bir konkret holda gap nima ustida ketayotganligini aytishi va to‘g‘ri javobni asoslab berishi kerak. Pedogoglar bu javoblarni ballar bo‘yicha baholaydi.

Savollar:

1. 
   Aeroionoterapiya apparatlari?
   
2. 
   Vanna turlari ( suv haroratiga qarab)?
   
3. 
   Kontrast vannalarga ko‘rsatmalar?
   
4. 
   Parafin-ozokerit muolajasini 5 ta fiziologik ta'siri?
   

Fizioterapevtik muolajalarni o‘tkazish metodikasi.

Maqsad : bemorlarni davolash maqsadida qo‘llaniladigan ozokerit applikatsiya muolajasini to‘g‘ri o‘tkazish.

Bajariladigan bosqichlar :

Bajariladigan bosqichlar :

- Og‘zaki javob

- Bahsda aktiv ishtirok etish

- Yozma javob natijalari

- Masalalarini yechish

- Amaliy ko‘nikmalarni bajarish

1.Gidroterapiya va balneoterapiya nimasi bilan farqlanadi?

2.Dush, vannalarning shifobaxsh ta'sir mexanizmi qanday?

3.Gastritda mineral suvning qo‘llanilish usuli qanday? Qo‘llashda nimaga e'tiborni qaratish kerak?

4.Nam o‘rab qo‘yish qanday maqsadlarda qo‘llaniladi?

5.Kompress turlari va qo‘llanilishdan maqsad qanday?

6.Balchiqning fiziologik ta'siri haqida nimani bilasiz?

7.Balchiqning qo‘llanilish usullari?

8.Parafin-ozokeritning qo‘llanilish usullari.

9.Kurortlarning turlari.

10.Kurortga boruvchilarga qarshi ko‘rsatmalar.

11.O‘zbekiston kurortlari.

1.Yo’ldashev K.Yu., Kulikov Yu.A. «Fizioterapiya» (uchebnik dlya studentov) 1994 s. 298

2.S.N Babadjanov Spravochnik fizioterapevta “Abu Ali Ibn Sino”, T, 1999 s.279

Qo‘shimcha adabiyotlar

1.Bogolyubov V.A. «Obshaya fizioterapiya» M. 2001 s. 679

2.Ulashik V.S. « Fizioterapiya» M. 2003 s. 450

3.Bogolyubov V.A. « Metodika i texnika provedeniya fizioterapevticheskix protsedur» M. 2001 s.280

4.Pasinkov ye.I. «Obshaya fizioterapiya» (uchebnik dlya med. institutov) 1969 s.311

5.Speranskiy A.P. «Uchebnoe posobie po fizioterapii» (dlya med. institutov) 1975s. 328

6.«Spravochnik po fizioterapii» pod. Red. Obrosova A.N. 1989 s.167

7.«Fizioterapevticheskiy spravochnik» pod red. I.N. Sosina.1984 s. 197

8.Komarova L.A., Blagovidova L.A. «Rukovodstvo po fizicheskim metodam lecheniya». 1987 s. 233

9.Pasinkov ye.I. «Fizioterapiya» Darslik 1995. (na uzb. yazike) s.285

10.Pasыnkov ye.I. «Fizioterapiya» darsligi 1966. (na uzb. yazike.)s. 290

11.Leksionnie materiali i uchebno-metodicheskie razrabotki

12.Bassina V.G., Bergnitskiy Ya.M. «Klimatolechenie» Spravochnik. Semfiropol. Tavriya. 1990 s. 289

13.Biryukov A.A. «Massaj-sputnik zdorovya» kniga dlya uchashixsya 1992. 157

Internet saytlari:

http://www.doktor.ru

http://www.medinfo.org

http://www.restart-med.ru

http://www.mirmed.ru

http://micropolarization.narod.ru

http://www.aapmr.org

http://www.alhealth.com

http://www.docguide.com

http://www.healthweb.com

http://www.acsm.org

http://www.apta.org

http://www.jphysiol.org

http://www.Stomfac.ru

1.Bemor o‘ng tomonlama o‘tkir bronxopnevmoniya tashxisi bilan shifoxonaga 5 kun avval tushgan. Hozirgi kunda holati qoniqarli, tana harorati – 37,3^oS, EChT – 20 mm/soat, leykotsitoz – 9000. Bemorga qaysi fizioterapevtik muolajalarni tavsiya etish mumkin? Agar bemorga induktotermiya muolajasi tavsiya etilsa, u qanday o‘tkaziladi?

Javob : bemorga fizioterapevtik muolajalardan UVCh-terapiya, SVCh-terapiya, induktotermiya va past chastotali magnitoterapiya muolajalarini tavsiya etish mumkin. Induktotermiya o‘tkazish mumkin, u induktor disk yordamida, ko‘krak qafasi sohasiga qo‘yish bilan o‘tkaziladi.
2.Bemor qo‘zg‘alishsiz o‘ng yelkaning sinishi tashxisi bilan travmatolog tomonidan yuborildi. Jarohat sohasida immobilizatsiya – gipsli bog‘lam. Jarohatdan keyin 7 kun o‘tgan. Shikoyatlar yo‘q. Laborator analizlarida deyarli o‘zgarishlar yo‘q. Bemorga qaysi fizioterapevtik davolash muolajasini tavsiya etish mumkin? Qanday ko‘rsatkichlar qarshi ko‘rsatma bo‘lishi mumkin?

Javob : bemorga jarohat sohasida Ca moddasini jamlash maqsadida UVCh-terapiya va induktotermiya muolajalarini qo‘llash mumkin. Agar bemorning jarohat sohasida drenajsiz kechayotgan yiringli jarayon va tibbiy yordam ko‘rsatish maqsadida metall shtiftlar qo‘llanilgan bo‘lsa UVCh-terapiya va induktotermiya muolajalarini o‘tkazish mumkin emas.

1. Bemor A. 44 yosh tashxisi: Bronxial astma. Bosqich-III. Remissiya davri. Shikoyati: yo‘tal, vaqti bilan bo‘g‘ilish xurujlariga , tez charchab qolishga.

Tana harorati 36,6 ^oS. Puls 90/min, ritmik. AQB 120/90 mm.sim. ust. Nur muolajasi bering.

J: Solyuks lampasi.

2. Bemor D. 58 yosh tashxisi: Osteoartroz: gonoartroz, sekin rivojlanuvchi kechishi, BFe-II, RB II.Fizioterapevtik muolaja bering.

J: Lazer terapiya tizza bo‘g‘imiga, yorug‘lik vannasi.

3.Bemor K. 28yosh tashxisi: O‘pkani o‘ng pastki bo‘lak pnevmoniyasi.UTTni to‘g‘ri buyuring.

J: O‘ng o‘pkani pastki bo‘lak soxasiga (yalig‘lanish o‘chog‘iga). Kontakt to‘g‘ridan-to‘g‘ri, labil usulda,o‘zgarmas rejimda. Intensivligi 0,1-0,6 Vt/sm, eksp. 5minut, har kuni 5-10 muolaja.

1.Bemor bir necha yildan beri tizza bo‘g‘imlari artriti bilan kasallangan. U bo‘g‘imlardagi og‘riqlarga, harakatning chegaraganligiga, balg‘am ajralishi bilan bo‘ladigan yo‘talga shikoyat qiladi. Holati qoniqarli. Bemorga qanday fizioterapevtik muolaja tavsiya etasiz?

Javob : bemorning tizza bo‘g‘imlariga balchiqli applekatsiya, parafin-ozokeritni qatlam-qatlam, kyuvetli applekatsiya, salfetkali applekatsiya usullarida qo‘llash mumkin. Yo‘talni kamaytirish va balg‘amni haydash maqsadida unga aerozolterapiya (namli, yog‘li va bo‘g‘li ingalyatsiya) tavsiya etish mumkin.

2. Bemor 45 yoshda tashxisi: Gipertoniya kasalligi II. Yondosh: semizlik II. Ovqat almashinuvi. Shikoyati: bosh og‘rishi, yurganda hansirash, umumiy quvvatsizlik. Puls 82\min. AQB-160/100 mm.sim. ust. Qanday fizioterapevtik muolaja buyurasiz?

J: Suv muolajalari: sirkulyar dush, kontrast vanna.

VAZIYaTLI MASALA

A) Shu kasallikda fizioterapiyaga qarshi ko‘rsatmani ayting.

B) 3 fizioterapevtikomilni tavsiya qiling.

V) Bemorni yuborish mumkin bo‘lgan sanator kurortni ko‘rsating.

2. Masala:Bemor A., 29 yoshda. Diagnoz: Bexterev kasalligi, markaziy shakli, minimal aktivlik.

A) Shu kasallikda fizioterapiyaga qarshi ko‘rsatmani ayting.

B) 3 fizioterapevtikomilni tavsiya qiling.

V) Bemorni yuborish mumkin bo‘lgan sanator kurortni ko‘rsating.

3. Masala: 41 yoshli bemor. Diagnoz- Podagrik artrit, o‘tkir osti bosqichi.

A) Shu kasallikda fizioterapiyaga qarshi ko‘rsatmani ayting.

B) 3 fizioterapevtikomilni tavsiya qiling.

V) Bemorni yuborish mumkin bo‘lgan sanator kurortni ko‘rsating.

4. Masala:54 yoshli bemor. Diagnoz: bronxial astma avj olish bosqichida.

A) Shu kasallikda fizioterapiyaga qarshi ko‘rsatmani ayting.

B) 3 fizioterapevtikomilni tavsiya qiling.

V) Bemorni yuborish mumkin bo‘lgan sanator kurortni ko‘rsating.

5. Masala:56 yoshli bemor. Diagnoz: Gipertoniya kasalligiIIbosqichi, AG II.

A) Shu kasallikda fizioterapiyaga qarshi ko‘rsatmani ayting.

B) 3 fizioterapevtikomilni tavsiya qiling.

V) Bemorni yuborish mumkin bo‘lgan sanator kurortni ko‘rsating.

6. Masala:56yoshli bemor. Diagnoz: tizza bo‘g‘imlarining deformatsiyalovchi osteoartrozi.

A) Shu kasallikda fizioterapiyaga qarshi ko‘rsatmani ayting.

B) 3 fizioterapevtikomilni tavsiya qiling.

V) Bemorni yuborish mumkin bo‘lgan sanator kurortni ko‘rsating.

7. Masala:35 yoshli bemor. Diagnoz: O‘n ikki barmoq ichak yara kasalligi yallig‘lanishning kamayish bosqichida.

A) Shu kasallikda fizioterapiyaga qarshi ko‘rsatmani ayting.

B) 3 fizioterapevtikomilni tavsiya qiling.

V) Bemorni yuborish mumkin bo‘lgan sanator kurortni ko‘rsating.

8. Masalan:A.ismli 32 yoshli bemor. Diagnoz: Revmatoid artrit, bo‘g‘imli shakli, poliartrit, aktivlikI.

A) Shu kasallikda fizioterapiyaga qarshi ko‘rsatmani ayting.

B) 3 fizioterapevtikomilni tavsiya qiling.

V) Bemorni yuborish mumkin bo‘lgan sanator kurortni ko‘rsating.

9. Masala:35 yoshli bemor. Diagnoz: Surunkali pielonefrit yallig‘lanishning kamayish bosqichida.

A) Shu kasallikda fizioterapiyaga qarshi ko‘rsatmani ayting.

B) 3 fizioterapevtikomilni tavsiya qiling.

V) Bemorni yuborish mumkin bo‘lgan sanator kurortni ko‘rsating.

10. Masala:55 yoshli bemor, diagnoz:tirsak suyagining pastki qismining sinishidan keyingi holat, immobilizatsiya olinganining 5 kuni.

A) Shu kasallikda fizioterapiyaga qarshi ko‘rsatmani ayting.

B) 3 fizioterapevtikomilni tavsiya qiling.

V) Bemorni yuborish mumkin bo‘lgan sanator kurortni ko‘rsating.

11. Masala: Diagnoz – sekin bituvchi yara.

Zamburug‘simon elektrod bilan yara atrofida 10 sm² radiusda teri bo‘yicha harakat qildiriladi.Bog‘lamni almashtirish vaqtida bajariladi. Davolanish kursi 10 kun

A) Fiziomuolajani ayting.

B) Shu muolajada qaysi tok turi qo‘llaniladi. Ta'sir mexanizmini tushuntiring.

V) Shu fizik omil nima maqsadda tavsiya etilgan?

12. Masala: Diagnoz – surunkali sinusit.

2 smli havo bo‘shlig‘i bilan gaymorov bsho‘liqlari sohasiga kondensator plastinalar qo‘yilgan, quvvati 30 Vt, muolaja davomiyligi 10 minut, davolanish kursi 10 kun.

A) Fiziomuolajani ayting.

B) Shu muolajada qaysi tok turi qo‘llaniladi. Ta'sir mexanizmini tushuntiring.

V) Shu fizik omil nima maqsadda tavsiya etilgan?

G) Shu omil qo‘llanilishiga qarshi ko‘rsatmani ayting.

13. Masala: Diagnoz – Surunkali obstruktiv bronxit to‘liq bo‘lmagan remissiya davrida.Balg‘amning qiyin ko‘chishi bilan yo‘talning saqlanishiga, yengil jismoniy yuklamada nafas yetishmovchiligiga shikoyat.

A) Bu holatda fiziodavoning qo‘llanilish maqsadini ko‘rsating?

B) 3 ta fizioterapevtik omilni tavsiya qiling.

V) Bemorni yuborish mumkin bo‘lgan sanator kurortni ko‘rsating.

14. Masala: Diagnoz – Herpes zostero‘ng kurak usti sohasida. Ultrabinafsha nurlanish muolajasi buyurilgan. Birinchi kuni bemorda individual biodoza aniqlangan, keyingi kuni qorin terisida nurlangan sohada qizg‘ish rangli aniq tekis konturli5 “oynacha” aniqlangan.

A) UBN muolajasi qanday maqsadda buyurilgan?

B) Bemorning individual biodizani aniqlang.

V) Ushbu holatda nurlanishning qaysi usuli va qanday dozasi tavsiya etiladi? Muolajaning davomiyligini aniqlang.

15. Masala:Bemor 21 yoshda, talaba,tez tez bo‘ladigan bosh og‘rig‘iga,kayfiyatning o‘zgarishiga, yurak sohasida vaqti-vaqti bilan bo‘ladigan sanchiqli og‘riqqa,havo yetishmovchiligiga, umumiy holsizlanishga, tez charchashga shikoyat qiladi. AB 100/70 mm sim.ust.Tekshirishda: QUAda – Nv – 102 g/l, er.- 3,6*10¹²/l, leyk. –6,5*10⁹/l, EChT – 5 mm/soat, EKG: sinusli ritm, YuQS 84 urish/min, miokardda metabolik o‘zgarish. Diagnoz qo‘yildi: Vegetotomir distoniyasi kardial tipi bo‘yicha.

A) Fiziodavo qo‘llash uchun qarshi ko‘rsatma bormi?

B) Ushbu holatga fiziodavoni qo‘llash maqsadini ayting.

V) 3 fizioterapevtik omilni tavsiya qiling, tavsiyani asoslang.

Fizioterapiya fani bo‘yicha amaliy ko‘nikmalar ro‘yxati :

1.Galvanizatsiya muolajasini o‘tkazish.

2.Elektroforez muolajasini o‘tkazish.

3.UVCh-terapiya muolajasini o‘tkazish.

4.Elektr uyqu muolajasini o‘tkazish.

5.Amplipulsterapiya muolajasini o‘tkazish.

6.Diadinamoterapiya muolajasini o‘tkazish.

7.Darsonvalizatsiya muolajasini o‘tkazish.

8.DMV-terapiya muolajasini o‘tkazish.

9.Magnitoterapiya muolajasini o‘tkazish.

10.Ultratovushterapiya muolajasini o‘tkazish.

11.Lazerterapiya muolajasini o‘tkazish.

12.Yorug‘lik bilan davolash (IQN - Solyuks lampasi) muolajasini o‘tkazish.

13.Franklinizatsiya muolajasini o‘tkazish.

14.Ozokerit applikatsiya muolajasini o‘tkazish.

15.Mineral suvni (vanna) qabul qilish muolajasini o‘tkazish.

16.Nam o‘rab qo‘yish muolajasini o‘tkazish.

17.Biodozani aniqlash (UBN).

1.DMV A.degidratatsiyalovchi

2. UYuCh B.qonda qand miqdori tushiradi

3. Elektrouyqu V. antiagregantta'sir

4. UBN G. gormonstimulovichi ta'sir

5. Magnitoterapiya D. bakteritsid ta'sir

1. Gipertoniya kasaligi A. bo‘ylamausul

2. Umurtqa pog‘onasi osteoxondrozi B. Bergone yarim maska

3. Tizza OA V. Sherbak bo‘yicha yoqa

4. Sistit G. ko‘ndalangusul

5. Yuz nervining nevriti D. Sherbak bo‘yicha ishton

1. Galvanizatsiya A. Gs

2. UVCh-terapiya B. mTl

3. Ultratovush-terapiya V. mA

4. Amplipuls-terapiya G. Vt

5. Magnitoterapiya D. Vt/sm²

1. galvanizatsiya A. optik diapazondaelektromagnit tebranishlar

2. amplipulsterapiya B. magnit maydoni

3. induktotermiya V. o‘zgaruvchan tok

4. darsonvalizatsiya G. doimiy tok

5.xromoterapiya D. impulsli tok

1. DMV-terapiya A. miostimulitsiyalovchi

2. UVCh-terapiyaB. buyrak usti po‘stlog‘i stimulyasiyasi

3. Elektruyqu-terapiya V. bakteriostatik

4. UB-nurlanish G. qonda glyukozamiqdorining kamayishi

5. DDT-terapiyaD. bakteritsid

1. gelioterapiya A.sovuq bilan davolash

2. talassoterapiya B.mineral suv bilan davolash

3. balneoterapiya V.dengiz suvi bilan davolash

4. peloidoterapiya G.quyosh nuri bilan davolash

5. krioterapiyaD. parafin-ozokerit bilan davolash

1. elektruyqu A. tromboflebit

2. magnitoterapiya B. klaustrofobiya

3. baroterapiya V.qon ketishga moyillik

4. diadinamoterapiya G. dermatit

5. massaj D. kon'yunktivit

1. doimiy tok A. DDT, elektruyqu

2. o‘zgaruvchan tok B. galvanizatsiya, elektroforez

3. impulsli tok V. lazer, UBN

4. yorug‘lik bilan davolash G. ozokerit, naftalin

5. peloidlar D. UVCh, induktotermiya

1.galvanizatsiya A. Ranet

2.infraqizil nurlar B. Potok-1

3. DMV-terapiya V. Polyus-101

4. lazerterapiya G. Solyuks

5.magnitterapiya D. Mustang

1. sedativ ta'sir A. darsonvalizatsiya, balchiq

2. bakteritsid ta'sir B. DDT, amplipuls

3. yallig‘lanishga qarshi V. elektruyqu, xvoyli vanna

4. og‘riq qoldiruvchi G. UBN, lazer, franklinizatsiya

5. trofik ta'sir D. UVCh, induktotermiya

1. DDT A. to‘g‘ri burchakli

2. SMT B. tetanizatsiyalovchi, uch burchakli

3. Elektruyqu V. yarimsinusoidal

4. Elektrstimulyatsiya G. sinusoidal amplitudasi bo‘yicha tartibsiz

5. Flyuktuorizatsiya D. sinusoidal tartibli

1.MNS ning funksional kasalligi A.suv va issiqlik bilan davolash

2. Kollagenozlar B. elektruyquterapiya

3.Yurak va tomir kasalligi V. UBN

4. Buyrak kasalligi G.DMV, induktotermiya

5. Teri kasalligi D.magnitterapiya

1. Bronxial astma A. talassoterapiya

2. Umurtqa pog‘anasi osteoxondrozi B. uglekislie suvlar

3. 12 barmoq ichak yarasi V. serovodorodli vanna

4. Surunkali prostatit G. speleoterapiya

5. Psoriaz D.galvanobalchiq

1. Asteno-nevrotik sindrom A. magneziya sulfat bilan ko‘ndalang

2. Keloidlichandiq B.Bergone yarimmaskasi prozerin bilan

3. Yuz nervi nevriti V.Novokain bilan bo‘ylama

4. Ishialgiya G. lidaza bilan ko‘ndalang

5. Surunkali xoletsistit D. natriy brom bilan Sherbak bo‘yicha yoqa

1. 12 barmoq ichak yarasi A. deksametazon bilan Kellat usuli

2. Gipertoniya kasalligi B. sianokobalamin bilanKassil usuli

3. Uch boshli nerv nevralgiyasi V.no-shpa bilan ko‘ndalang usul

4. Spastik kolit G.natriy bromid bilan Sherbak bo‘yicha yoqa