12
tomondan qimmatga tushganligi tufayli keng tarqalmadi va optik tolali
liniyalari bilan ta'minlash imkoniga ega bo‘lmadi. Shunga qaramasdan
bunday abonent guruxlarining raqamli uzatish texnikasiga bo‘lgan talab
oshib bordi. Oxirgi vaqtgacha ma'lumotlarni uzatish uchun umumiy
qo‘llaniladigan telefon tarmoqlarining liniyalaridan foydalanishga
to‘g‘ri keldi. Mavjud bunday muammolarni xal qilishda xDSL (Digital
Subseriver Line -raqamli abonent liniyasi) eng
asosiy vositalardan biri
xisoblanadi.
Hozirgi telefon aloqasini ta'minlashga mo‘ljallangan mis abonent
liniyalari, ovozli, yuqori tezlikli ma'lumotlarni uzatish, shuningdek
boshqa kommutatsion xizmatlarni ta'minlash qobilyatiga ega. Ishni
qo‘llab quvvatlovchi bunday tarmoqlar nafaqat zamonaviy mos keluvchi
qurilmani, balki, kabelli abonent telefon tarmoqlarining ishini
boshqarishga mutlaqo yangi yondashishni talab qiladi.
Turli abonentlar orasida faqatgina telefon aloqasini ta'minlashga
mo‘ljallangan, bir juftlikdan tashkil topgan tarmoq atsa-sekinlik bilan
yuqori tezlikli ma'lumotlarni uzatishga va boshqa keng oraliqli
telekommunikatsiya xizmatlarini bajarishga mo‘ljallangan keng oraliqli
kanallar tarmog‘iga aylanmoqda. Analog telefon
liniyalari uchun qayta
ishlangan texnologiya (telefon liniyalari orqali ishlashga mo‘ljallangan
modemlar) ma'lumotlarni uzatishda 56 kbit/s gacha chegaralangan
tezlikka ega. Maxsus qayta ishlangan simlar juftligiga mo‘ljallangan
kabelli abonent tarmoqlarida yangi texnologiyalarni qo‘llash yuqori
tezlikli ma'lumotlarni uzatishda iqtisodiy samaradorlikni beradi. Bunda
bir vaqtning o‘zida abonent liniyasini va odatdagi telefon aloqasini
qo‘llash imkoniyati saqlanadi. Rivojlanishning bunday yangi pog‘onasi
xDSL texnologiyalarini qo‘llash xisobiga amalga oshadi deb aytish
mumkin. Chunki, oxirgi mijozlar uchun xDSL texnologiyasi, yuqori
tezlikli tarmoqlar orasida Internet tarmoqlari bilan mutsaxkam ulanishni
ta'minlaydi. Bu mis simli abonent telefon liniyalari bo‘yicha yuqori
tezlikli ma'lumotlarni uzatishda abonent
liniyalarining yakunida va
yuqori tezlikli ma'lumotlarni uzatuvchi magitsral tarmoqning yakunida
xDSL qurilmalarini joylashtirish imkonini beradi.
Agar abonent liniyalarida xDSL texnologiyalarini qo‘llash
yordamida yuqori tezlikli ma'lumotlarni uzatish tashkillashtirilgan
bo‘lsa, unda uzatiladigan ma'lumotlar, odatdagi analog telefon aloqasi
uchun qo‘llaniladigan chasotalariga nisbatan anchagina yuqori bo‘lgan
oraliqda, raqamli signallar ko‘rinishida uzatiladi.
13
Abonent telefon liniyalarida bunday texnologiyalarni qo‘llash,
abonentlarning kabelli tarmoqlarini, yuqori tezlikli ma'lumotlarni
uzatishga mo‘ljallangan tarmoqning bir bo‘lagini yaratadi. xDSL
texnologiyasi yuqori tezlikli ma'lumotlarni uzatishni ta'minlashdan
tashqari, telefon aloqasining ko‘p kanalli xizmatini tashkil qiluvchi
samarali vosita hisoblanadi. Bundan tashqari xDSL texnologiya bazasi
asosida qurilgan
keng oraliqli tarmoqlar, faqatgina ko‘p kanalli ovozli
aloqani yoki yuqori tezlikli ma'lumotlarni uzatishni tashkil qilish bilan
chegaralangan. Ular zudlik bilan o‘zining ishi uchun keng oraliqni talab
qiluvchi, boshqa xizmatlarni yaratish uchun bazaviy tarmoq sifatida xam
qo‘llaniladi.
Internet tarmoqlariga ulanishni ta'minlash, zamonaviy raqamli
tarmoqlarning asosiy funktsiyalaridan biri xisoblanadi. Qo‘llaniladigan
oraliq chatsotalarning kengligi, yuqori tezlikli ma'lumotlarni uzatuvchi
texnologiyalarga bog‘liq.
Videokonferensiyalarni tashkil qilish simmetrik ma'lumotlarni
uzatishni talab qiladi. Videokonferensiya’ni tashkil qilishda ovozli va
videosignallarni
uzatish lozim, bunday xizmat, boshqa xizmatlarga
nisbatan anchagina keng chatsota oralig‘ini talab qiladi.
Yuqoridagilarni nazarda tutsak, xDSL texnologiyasi oldin mavjud
bo‘lmagan yangi xizmatlarni qo‘llash imkoniga egaligi bilan ajralib
turishini xulosa sifatida kirtitish mumkin. Bunday yangi texnologiyalarni
qo‘llash tufayli atsa – sekinlik bilan analog abonent tarmoqlari, raqamli
abonent tarmoqlariga o‘tadi. Rivojlanishni bunday yangi bosqichiga
o‘tish nafaqat yangi avlod qurilmalarini yaratishni talab qiladi, balki mos
keluvchi uskunalarni qo‘llash, xizmat xodimlarini
yangi ish usulini
o‘rganish va abonent tarmoqlari liniyasini boshqarishda umuman
yangicha yondoshishni talab qiladi. xDSL texnologiyasi keng polosali
tarmoqlarni
qurishdagi
qurishdagi
bir
yechim
bo‘ldi. xDSL
texnologiyasi yuqori tezlikli ma'lumotlarni uzatishni ta’minlashdan
tashqari, telefon aloqasining ko‘p kanalli xizmatini tashkil qiluvchi
samarali vosita hamdir. Ya’ni, tarmoqning tezligiga va xizmat ko‘rsatish
masofsi uzunligiga talablarning yanada ortib ketishi bu texnologiya’ning
qo‘llanilish imkoniyatlarini cheklaydi. Buning bir necha sabablari
mavjud:
xDSL texnologiyasi mavjud mis o‘tkazgichli kabellardan
foqdalanishga asoslangan va aynan shuning uchun ham signallarni uzoq
masofaga uzatishda so‘nishlarning qiymati ortib ketadi.
14
Mavjud mis o‘tkazgichli aslida past chastotali telefoniya
signalini uzatishga mo‘ljallangan. Bunday o‘tkazgichlardan yuqori
chastotali
signallarni
uzatishda
ular
atrofidagi
elektromagnit
maydonning kuchayib ketishiga olib keladi. Bu esa bir kabel tarkibidagi
o‘tkazgichlar juftliklari o‘rtasidagi o‘zaro halaqitlarni orti ketishiga olib
keladi. Bu effect bir kabel tarkigidagi ATS
ga ulangan abonentlarning
xDSL texnologiyasi orqali yuqori tezlikli xizmatlarga ulanish sonini
cheklaydi.
Masofa va tezlik ortgan sari dispersiya’ning qiymati orib
ketadi. Ya’ni, xDSL texnologiyasi bo‘yicha ma’lumotlar uzatish
tezligini ortirilsa, albatta, xizmat ko‘rsatish masofasini qisqartirilishi
lozim. Bu dispertsiya’ni qiymati nominal holatda qolishi uchun amalga
oshiriladi.
Yuqorida sanab o‘tilgan muammolarni
hisobga olgan holda keng
polosali kirish tarmoqlarini qurishni yangi simsiz yoki optik
texnologiyalari taklif qilinmoqda. Bunday texnologiyalar yordamida
xizmat ko‘rsatish masofasini bir necha o‘nlab km larga tashkil qilish va
ma’lumot uzatish tezligini bir necha o‘nlab Mbit/s gacha oshirish
imkoniyati mavjud.
