21
Radioliniyalarining yuqorida qayd etib o‘tilgan afzalliklaridan
tashqari ular bo‘yicha uzoq masofalarda joylashgan harakatdagi
manzilgohlar bilan ham bog‘lanish mumkin.
Bundan tashqari yuqori
tezlikdagi aloqa yordamida ommaviy axborotlarni (televideniya va
radioeshittirish) uzatishni tashkil etish mumkin.
Radioliniyalar bir qancha afzalliklarga ega bo‘lishi bilan birga bir
muncha kamchilliklardan ham xolis emas, bular quyidagilar:
aloqa
sifatini
yomonligi,
radioliniyalar
bo‘yicha
uzatilayotgan
ma'lumotlar
uzatilayotgan
muhitga
va
tashqi
elektromagnit ta'sirlar ostida bo‘ladi;
kichiq tezlik; qisqa to‘lqinlar va undan yuqori to‘lqinlarda
elektromagnit muvofiqlashuvining uncha yuqori bo‘lmaganligi;
uzatuvchi va qabul qiluvchi uskunalarning murakkabligi;
uzatish tizimlarining polosa diapazonining qisqaligi va h.z.
Hozirgi paytda radioliniyalar asosida harakatdagi mobil aloqa
tizimlari keng rivojlanib bormoqda.
Bunday liniyalarni aloqa, televideniya,
radio eshittirish kabi
tarmoqlarda qo‘llash mumkin. Bu liniyalar radioliniyalarga qaraganda
tashqi t'sirlarga kamroq ta'sirchandir shuning uchun ular orqali sifatli
aloqa tashkil etish mumkin.
Yo‘ldoshli aloqa liniyalari (YAL) radiorele liniyalari singari
santimetrli to‘lqin uzunliklarida foydalaniladi. Yo‘ldoshli aloqa
liniyalarining ishlash prinsipi Yerning sun'iy yo‘ldoshida
joylashgan
aloqa uzatish vositalaridan signallarni retranslyatsiya qilib olib boriladi.
Yerning sun'iy yo‘ldoshi radiorele liniyasiga o‘xshagan retranslyator,
faqat u juda ham yuqori masofada joylashgan. (2.3 – rasm.)
22
2.3-rasm. Sun’iy yo‘ldoshli aloqa tizimining tashkil etilishi
Yo‘ldoshli aloqa liniyalari yordamida olis masofalarga ko‘p kanalli
aloqani tashkil etish mumkin. Buning uchun geostatsinar orbitaga ya'ni
36000km balandlikda Yernining aylanish tezligida Yerning sun'iy
yo‘ldoshi harakatlanadi u 24 soat ichida Yerni bir marotaba aylanib
chiqadi. Bu holatda 3 ta Yerning sun'iy yo‘ldoshi 120
o
burchak ostida
aylanganda butun Yer yuzasi bo‘yicha aloqa tashkil etish mumkin.
Yo‘ldoshli aloqa liniyasi orqali
birinchi navbatda televideniya,
gazeta polosalarini uzoq masofalarga uzatish imkoniyatini beradi.
Bunday liniyalarning afzalliklaridan biri uzatilayotgan informatsiyalarni
uzoq masofaga va keng zonalarga uzatish. Kamchiliklardan biri fazoga
chiqariladigan Yerning sun'iy yo‘ldoshining qimmatliligi va bu aloqa
tizimi yordamida dupleks telefon aloqasini tashkillashtirishda bir
muncha qiyinchilar mavjudligidir.
Yo‘naltiruvchi aloqa liniyalarining afzalliklardan biri signallarni
uzatishda talab etiladigan sifatli va yuqori uzatish tezligi hamda oxirlash
uskunalarining oddiy bo‘lganligi bilan farqlanadi.
Kamchiligi esa
bunday liniyalarni qurish hamda bu liniyalarning texnik foydalanishiga
ketadigan kapital xarajatlarning kattaligi va aloqani tashkil etish uchun
uzoq muddat kerakligidir. Aloqa liniyalari va radioliniyalarni bir biri
bilan taqqoslaydigan bo‘lsak ular bir - birini to‘ldirib turuvchi va shu
asosda global masalalarni yechish uchun ishlatish lozim bo‘lganligidir.
Hozirgi paytda aloqa liniyalari bo‘yicha o‘zgarmas tok
signallardan tortib optik diapazon chastotalarigacha
uzatish mumkin,
bunda to‘lqin uzunliklari 0.85 mkm dan bir necha yuz kilometrgacha
boradi. Bugungi kunda qo‘llanilayotgan aloqa liniyalari 3 turga bo‘linadi
- kabelli liniyalar (KL), havo orqali o‘tgan aloqa liniyalar (HOO‘AL) va
optik tolali aloqa liniyalari (OTAL). Kabelli va havo orqali o‘tuvchi
aloqa liniyalar – simli liniyalar bo‘lib, ularda yo‘naltiruvchi sistemani
o‘tkazgich - dielektrik tashkil qilsa, optik tolali aloqa liniyalarda
yo‘naltiruvchi sistemani dielektrik to‘lqin o‘tkazgichlar, ya'ni
turli xil
sindirish ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan dielektriklar tashkil etadi.
Simli aloqa liniyalari asosan kGs, mGs chastotalar diapazonida
ishlatiladi. Kabelli liniyalar bo‘yicha sifatli va halaqitlarga bardoshli
bo‘lgan sifatli ko‘p kanalli aloqani uzoq masofalarga tashkil etish
mumkin. Hozirgi paytda simmetrik va
koaksial kabellar shaharlararo,
shahar, qishloq, mintaqaviy va lokal tarmoqlarda keng qo‘llanilmoqda.
23
Havo orqali o‘tgan liniyalar aloqa tarmoqlarida 30-40 yillarda keng
ko‘lamda qo‘llanilgan, ammo ularning kichiq o‘tkazuvchanlik qobiliyati
(12ta TCh kanallar) va xalaqitlarga bardoshligi kichiq bo‘lganligi,
zanjirlar orasida o‘zaro ta'sirlar katta bo‘lganligi, atmosfera muxitlariga
ta'sirchan bo‘lganligi uchun ular mintaqaviy va qishloq tarmoqlarida
qo‘llanmoqda.
Optik tolali aloqa liniyalari (OTAL) asosan mikro to‘lqin
diapazonida (λ=0.8…1.55mkm) optik kabellarda yorug‘lik signalarini
uzatish uchun qo‘llaniladi, bunday liniyalarning kelajagi porloq.
