97
SONET va SDH tizimlarigacha bo‘lgan tizimlar asinxron tizimlar
deyilardi, ya'ni, markaziy tayanch generator (sinxronizatsiya manbai)
orqali tashqi sinxronizatsiya qo‘llanilmas edi. Asinxron (plezioxron)
uzatish tizimlarida bitning yo‘qotilishi yoki uni aniq lokalizatsiya qilib
bo‘lmaslik nafaqat signalning biror qismini yo‘qolishiga, shuningdek,
sinxronizatsiya’ning buzilishiga olib kelar edi. Plezioxron uzatish
tizimlarida uzatish va qabul qilish
tomonlarida sikllar yoki
sverxsikllarning vaqt davomida bir-biridan farq qilishi (siljishi)
natijasida signallar sinxronizatsiyasi buziladi. Sinxron raqamli
tizimlarda aniqlik darajasi 10
-9
dan kam bo‘lmagan markaziy
sinxronizatsiya manblarini qo‘llash natijasida joylardagi taymerlar
o‘rtacha chastotasi yoki bir xil (sinxron), yoki sinxronga yaqin. Bunday
holatda PDH tizimlariga tegishli bo‘lgan sikllar va sverxsikllarni
tenglashtirish, moslash kabi muammolar
sinxron tizimlarda katta
ahamiyatga ega emas.
SDH tizimlarri asosida qurilgan tarmoqlar transport tarmoqlari
deyiladi. Hozirda telekommunikatsiya tarmoqlarida PDH tizimi
qurilmalari mavjud bo‘lgani uchun va PDH tizimlaridan SDH
tizimlariga o‘tish silliq ravishda ro‘y berishi maqsadida SDH tizimlari
oxirgi multipleksorlari va ajratish/qo‘shish
multipleksorlari PDH
tizimlarining standart raqamli oqimlari bilan ishlashni nazarda tutadi.
PDH tizimlarining bu oqimlari (1,554; 2,048; 6,312; 8,448; 34,368;
44,736; 139,264 Mbit/s, jami 7 ta tezlik)dan SDH tizimlarining oxirgi
multipleksorlarida birlamchi raqamli oqim (155,52 Mbit/s tezlik) hosil
qilinadi. Bu birlamchi oqim xosil qiluvchi qurilma TM, raqamli
oqimning o‘zi esa STM deyiladi.
SDH tizimlarining keyingi
iyerarxiyalari tezliklari birlamchi raqamli oqim tezligidan to‘rtga karrali
marta ko‘pdir. Bu oqimlar mos holda STM – 4 (tezligi 155,52x4=622,08
Mbit/s), STM – 16 (tezligi 155,52x16=2488,32 Mbit/s), STM – 64
(tezligi 155,52x64=9953,28) va hokazo nom bilan aytiladi.
Shunday qilib, SDH tizimlari uzatish sikllarini hosil qilishning
birinchi xususiyati shundaki, SDH tizimlarida kirish signallari sifatida
PDH tizimlarining oqimlari qo‘llaniladi.
SDH tizimlarining asosiy qurilmalari quyidagilardan iborat:
1.
Terminal yoki oxirgi multipleksorlar – TM. Bu multipleksorlar
iste'molchilarning bir necha raqamli oqimlaridan liniyaga uzatish uchun
kerak bo‘lgan STM - 1 raqamli oqimni hosil uchun kerak bo‘ladi.
98
2.
Oqimlarni ajratish/qo‘shish multipleksorlari – ADM. Bu
multipleksorlar aloqa punktlarida kerakli kanallarni ajratish/qo‘shish
vazifalarini bajaradi.
3.
Raqamli kross – konnektorlar – DXC.
Bu qurilmalar belgilangan
oqimlarni kerakli marshrutlarga yo‘naltirish, ya'ni kommutatsiya qilish
vazifasini bajaradi. Kommutatsiya elektron ravishda, avtomatik amalga
oshiriladi.
4.
Regeneratorlar - signallarning amplitudasi,
shakli va sathlarini
tiklash vazifasini bajaradi.
Quyidagi rasmda asosiy qurilmalarning shartli belgilanishi
keltirilgan.
5.1 – rasm. TM (a,b), ADM (v), DXC(g,d) va regeneratorlarning
shartli (e) belgilanishlari
