5.1.1. SDH tizimlarida standartlash
SDH tizimlarida birlamchi raqamli guruhli signal (ya'ni,
iyerarxiya’ning birinchi sathi) sifatida uzatish tezligi 155,52 Mbit/s
bo‘lgan sinxron transport modullari STM – 1 qo‘llaniladi (SONET
tizimida birinchi iyerarxiya tezligi 50,668 Mbit/s ga teng). STM – 1
moduli E1 iyerarxiyasining barrcha uzatish tezliklari (2,048; 8,448;
34,368; 139,264 Mbit/s) ni multipleksatsiya qilish imkoniyatini beradi.
Sinxron raqamli iyerarxiya tarmoqlari va uzatish tizimlari uchun
ikkita regional standartlar (E1 va AI) paydo bo‘ldi. Turli xil
izlanuvchilar
yangi
SDH
tizimilarining
afzalliklarini
(ya'ni,
iste'molchilarning barcha talablarini qondira olishini) tezda payqashdi.
Lekin
ikkita
xar
xil
regional
standartlarning
mavjudligi
telekommunikatsiyalar sohasida o‘zaro munosabatlarni yo‘lga
qo‘yilishini ta'minlamas edi. Chunki SONET tizimi 2, 048 Mbit/s
tezliklar bilan ishlashga mo‘jallanmagan, shuningdek, signallarni 139,
264 Mbit/s tezlik bilan ham uzata olmaydi.
Bu muammoni hal etish maqsadida T1 qo‘mitasi 50, 668 Mbit/s
tezlikdan voz kechdi va SONET tizimi birinchi iyerarxiyasi tezligi
sifatida 51,84 Mbit/s tezlikni qabul qildi. Endi yeTSI qo‘mitasi
tomonidan SDH tizimining yevropacha versiyasi uchun taklif qilingan
STM – 1 moduli, birinchidan, SONET tiziminig yangi tezligini qayta
ishlashi mumkin edi (51,84x3=155,52). Ikkinchidan, STM – 1 moduli
Yevropa pezioxron tizimi so‘nggi iyerarxiyasi tezligi (139,264 Mbit/s)ni
o‘z ichiga oladi.
Shunday qilib, ITU-T qo‘mitasining harakatlari natijasida raqamli
signallarni eltish, jo‘natish uchun mo‘ljallangan butun dunyo uchun
yagona SDH tizimi standarti uchun tavsiyanomalar ishlab chiqarishga
kelishildi.
97
SONET va SDH tizimlarigacha bo‘lgan tizimlar asinxron tizimlar
deyilardi, ya'ni, markaziy tayanch generator (sinxronizatsiya manbai)
orqali tashqi sinxronizatsiya qo‘llanilmas edi. Asinxron (plezioxron)
uzatish tizimlarida bitning yo‘qotilishi yoki uni aniq lokalizatsiya qilib
bo‘lmaslik nafaqat signalning biror qismini yo‘qolishiga, shuningdek,
sinxronizatsiya’ning buzilishiga olib kelar edi. Plezioxron uzatish
tizimlarida uzatish va qabul qilish tomonlarida sikllar yoki
sverxsikllarning vaqt davomida bir-biridan farq qilishi (siljishi)
natijasida signallar sinxronizatsiyasi buziladi. Sinxron raqamli
tizimlarda aniqlik darajasi 10
-9
dan kam bo‘lmagan markaziy
sinxronizatsiya manblarini qo‘llash natijasida joylardagi taymerlar
o‘rtacha chastotasi yoki bir xil (sinxron), yoki sinxronga yaqin. Bunday
holatda PDH tizimlariga tegishli bo‘lgan sikllar va sverxsikllarni
tenglashtirish, moslash kabi muammolar sinxron tizimlarda katta
ahamiyatga ega emas.
SDH tizimlarri asosida qurilgan tarmoqlar transport tarmoqlari
deyiladi. Hozirda telekommunikatsiya tarmoqlarida PDH tizimi
qurilmalari mavjud bo‘lgani uchun va PDH tizimlaridan SDH
tizimlariga o‘tish silliq ravishda ro‘y berishi maqsadida SDH tizimlari
oxirgi multipleksorlari va ajratish/qo‘shish multipleksorlari PDH
tizimlarining standart raqamli oqimlari bilan ishlashni nazarda tutadi.
PDH tizimlarining bu oqimlari (1,554; 2,048; 6,312; 8,448; 34,368;
44,736; 139,264 Mbit/s, jami 7 ta tezlik)dan SDH tizimlarining oxirgi
multipleksorlarida birlamchi raqamli oqim (155,52 Mbit/s tezlik) hosil
qilinadi. Bu birlamchi oqim xosil qiluvchi qurilma TM, raqamli
oqimning o‘zi esa STM deyiladi. SDH tizimlarining keyingi
iyerarxiyalari tezliklari birlamchi raqamli oqim tezligidan to‘rtga karrali
marta ko‘pdir. Bu oqimlar mos holda STM – 4 (tezligi 155,52x4=622,08
Mbit/s), STM – 16 (tezligi 155,52x16=2488,32 Mbit/s), STM – 64
(tezligi 155,52x64=9953,28) va hokazo nom bilan aytiladi.
Shunday qilib, SDH tizimlari uzatish sikllarini hosil qilishning
birinchi xususiyati shundaki, SDH tizimlarida kirish signallari sifatida
PDH tizimlarining oqimlari qo‘llaniladi.
SDH tizimlarining asosiy qurilmalari quyidagilardan iborat:
1.
Terminal yoki oxirgi multipleksorlar – TM. Bu multipleksorlar
iste'molchilarning bir necha raqamli oqimlaridan liniyaga uzatish uchun
kerak bo‘lgan STM - 1 raqamli oqimni hosil uchun kerak bo‘ladi.
98
2.
Oqimlarni ajratish/qo‘shish multipleksorlari – ADM. Bu
multipleksorlar aloqa punktlarida kerakli kanallarni ajratish/qo‘shish
vazifalarini bajaradi.
3.
Raqamli kross – konnektorlar – DXC. Bu qurilmalar belgilangan
oqimlarni kerakli marshrutlarga yo‘naltirish, ya'ni kommutatsiya qilish
vazifasini bajaradi. Kommutatsiya elektron ravishda, avtomatik amalga
oshiriladi.
4.
Regeneratorlar - signallarning amplitudasi, shakli va sathlarini
tiklash vazifasini bajaradi.
Quyidagi rasmda asosiy qurilmalarning shartli belgilanishi
keltirilgan.
5.1 – rasm. TM (a,b), ADM (v), DXC(g,d) va regeneratorlarning
shartli (e) belgilanishlari
|
