|
Kiberxavfsizlik” fakulteti 713-21- guruh
|
| bet | 2/2 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 139,07 Kb. | | #235451 |
Bog'liq etika maruzaAvtomatlashtirilgan boshqaruv tizimning ishonchliligi va xavfsizligi deganda uning jarayon tuzilishi uchun ta‘sir ko‘rsatadigan tasodifiy va ataylab o‘zgartirishlardan va ma‘lumotlarga hujum qilinishidan (dastur ishonchliligi), to‘xtash berishlardan ishlash qobiliyati buzilishidan (apparat ishonchliligi) himoyalanishi tushuniladi.
Ishlash qobiliyati deganda tizimning berilgan texnik hujjatli parametrlar bilan berilgan funksiya ishlashi asosida normal holatda ishlashi tushuniladi.
Uzoq muddat – tizimning texnik xizmat ko‘rsatish va ta‘mirsiz uzoq muddatli ekspluatatsiyasiga aytiladi.
Tizimning uzoq muddatliligi uning resursi (mumkin bo‘lgan holatgacha ishlashi) va ishlash muddati (mumkin bo‘lgan holatgacha elspluatatsiya qilinadigan kalendar davomiylikda) bilan aniqlanadi.
Tizimning mumkin bo‘lgan holatgacha ekspluatatsiya qilina olinmasligi bir qator sabablar bilan aniqlanadi:
To‘xtash yuzaga keldi qayta tiklashni iloji yo‘q yoki maqsadsiz;
Xavfsizlik sababli;
Keyingi foydalanishlarda iqtisodiy samaradorlikning kichikligidan.
Ta‟mirlashga moslik deganda tizimning sozlanishiga ixtisoslashgani, yuzaga kelgan to‘xtalishlarni bartaraf qilishi tushuniladi.
Avtomatlashgan tizimlar (AT) ta‘mirlansa bo‘ladigan va ta‘mirlab bo‘lmaydigan turlarga bo‘linadi.
Ta‘mirlanadigan tizimlar ta‘mirlangandan so‘ng keyingi ekspluatatsiyalarida maqsadli va tizimning ishlash effektivligi susayishi bilan aniqlanadigan xizmat qilish muddatiga ega bo‘ladi.
Saqlanganlik deganda tizim parametlarini (uning tashkil qiluvchi elementlarni) ma‘lum bir shartlarda (harorat o‘zgarishida, namlik ta‘sir qilganda, vibratsiyada va boshqa) o‘zgarishsiz saqlanib qolinishi va saqlash, avtomatlashtirishirovka muddati xususiyatlari o‘zgarmasligiga aytiladi.
Ishonchlilik muammolari.
Ishonchlilik muammosi prognozlash bilan bog‘liq. Avtomatik boshqarish tizimi yaratilishining ilk bosqichlarida aniq ishlatish sharoitlari uchun ishonchlilikni baholash zarurIshonchlilik muammosining xususiyati – texnologik jarayonni
Texnologik jarayonni loyihalanayotganda va hisoblash ishlari olib borilayotganda ishonchlilikka asos solinadi; u avtomatik boshqarish tizimi va texnologik liniyaning konstruksiyalari, materiallar va sovutish tizimlari, TXK va JT ga moyilligi va boshqa konstruktiv xususiyatlarga bog‘liq.
Texnologik jarayonni avtomatlashtirishda ishlab chiqarayotganda ishonchlilik ta‘minlanadi. U tayyorlangan detallar, chiqarilayotgan jihozni nazorat qilish usullari, texnologik jarayonni yig‘ish va sinash sifatlariga bog‘liqdir.
Avtomatik boshqarish tizimlarini ekspluatatsiya qilayotganda, uning ishonchliligi amalda namoyon bo‘ladi (buzilmasdan ishlash va chidamlilik ko‘rsatkichlari). Ular avtomatik boshqarish tizimini ekspluatatsiya qilish usullari va sharoitlariga, TXK va JT usullariga, agregatlarning ish rejimlariga va boshqa ekspluatatsiya omillariga bog‘liq.
Sanoat nazorati tizimlarini rivojlantirish jarayonida hal qilinishi kerak bo‘lgan muammolardan biri bu tizimning ishonchli ishlashini ta‘minlash muammosidir. Har qanday avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi belgilangan maqsadlarga erishishga qaratilgan muayyan funksiyalarni bajarish uchun mo‘ljallangan. Bundan kelib chiqadigan bo‘lsak, texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimining ishonchliligini avtomatlashtirilgan tizim tomonidan belgilangan vaqt ichida u uchun belgilangan funksiyalarni to‘liq bajarish ehtimoli deb tushunish mumkin.
Biroq, texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi tomonidan bajariladigan funksiyalar bir xil emasligi va ularning ba‘zilari uzoq vaqt davomida bajarilmasligi mumkinligini hisobga olsak, tizimning ishonchliligini butun tizim sifatida ko‘rib chiqish mantiqiy emas.
Ishonchlilik bilan bog‘liq muammolarni hal qilish asosan sanoat nazorati tizimlarining tuzilishi va texnik ta‘minotini tanlashda amalga oshiriladi. Jarayonni avtomatik boshqarish tizimlarida ish usullarini ishlab chiqishda ishonchlilik talablari ham hisobga olinishi kerak. Ishonchlilik nuqtai nazaridan, jarayonlarni
avtomatik boshqarish tizimining eng asosiy qismi bu hisoblash uskunalari ishlaydigan kompyuter markazlari.
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarida ishlash uchun zarur bo‘lgan ma‘lumotlarning muhim qismi mashina muhitida qayd etiladi. Ba‘zi bir kompyuter qurilmalari ishlamay qolganda, o‘z faoliyatida kompyuter markaziga ishonadigan qismlar kerakli ma‘lumotlardan "uzib qo‘yilishi" mumkin.
Shuning uchun, ushbu tuzilmaning ushbu versiyasi bilan texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimining ishonchliligi bilan bog‘liq masalalarni ko‘rib chiqishda, tizimning barcha funksional aloqalarini kompyuter markazi bilan bog‘lanish darajasiga qarab, kompyuterdan foydalanmasdan o‘z funksiyalarini bajaradigan birliklarga bo‘lish, o‘z funksiyalarining bir qismini bajarishda kompyuter markazidan foydalanish tavsiya etiladi.
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimining chiqishlaridan biri to‘g‘ridan-to‘g‘ri olingan kirish ma‘lumotlarini qayta ishlash asosida kompyuter markazida shakllantiriladi.
Ishlab chiqarish nazorati tizimlarining tuzilishi va ishlashini ishonchlilik nuqtai nazaridan tahlil qilish bir qator xulosalar chiqarishimizga imkon beradi, ularning asosida ishonchlilikning kerakli darajasini ta‘minlaydigan tizimlarning rivojlanishiga yondashuvni shakllantirishimiz mumkin. Avvalo shuni ta‘kidlash kerakki, texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarida odamlarning mavjudligi va ularning tizim uchun mavjud funksiyalarning muhim qismini bajarishi avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarni tubdan ajratib turadi.
Dasturiy ta’minot xavfsizligini ta’minlashda zaifliklar turlari.
Kompyuter xavfsizligi, kiberxavfsizlik yoki axborot texnologiyalari xavfsizligi (IT xavfsizligi) - bu kompyuter tizimlari va tarmoqlarini ma'lumotlarni oshkor qilish, o'g'irlash yoki ularning apparat, dasturiy ta'minot yoki elektron ma'lumotlariga zarar etkazish, shuningdek, buzilishdan himoya qilish. Ular taqdim etadigan xizmatlarni noto'g'ri yo'naltirish.
Axborot texnalogiyalari xavfsizligi sohasi kompyuter tizimlari, Internet, Bluetooth, Wi-Fi kabi simsiz tarmoq standartlariga bo'lgan ishonchning kengayishi. Aqlli qurilmalar, jumladan, smartfonlar, televizorlar va turli xil qurilmalarning o'sishi tufayli muhim ahamiyatga ega bo'ldi. Buyumlarning internetini(IoT) tashkil etuvchi qurilmalar. Kiberxavfsizlik ham siyosiy foydalanish, ham texnologiya nuqtai nazaridan axborot tizimlarining murakkabligi tufayli bugungi kunda muhim muammolardan biri hisoblanadi. Uning asosiy maqsadi: tizimning ishonchliligi, yaxlitligi hamda maʼlumotlar maxfiyligini taʼminlashdan iborat.
Dasturiy ta'minotning zaif tomonlari odatda IT guruhi yoki kiberxavfsizlik bo'yicha mutaxassislar tomonidan tekshiriladi. Bular dasturiy ta'minot xavfsizligiga ixtisoslashgan va dasturiy ta'minotning zaif tomonlarini aniqlash va tuzatish uchun ko'nikma va vositalarga ega bo'lgan odamlardir.
Dasturiy ta'minotning zaif tomonlari muntazam ravishda tekshirilishi kerak. Ushbu boshqaruvlar dasturiy ta'minot xavfsizligi siyosatiga muvofiq amalga oshirilishi va dasturiy ta'minotning barcha zaifliklarini qamrab olishi kerak. Tekshirishlar qo'lda yoki avtomatlashtirilgan vositalar yordamida amalga oshirilishi mumkin.
Bundan tashqari, dasturiy ta'minotning zaif tomonlarini aniqlash va tuzatish uchun turli xil vositalar va dasturlardan foydalanish mumkin. Ushbu vositalar dasturiy ta'minotdagi zaifliklarni aniqlash va tuzatish uchun ishlatiladi. Ayrim misollar:
Ochiq kodli dasturiy ta'minot vositalari: Ochiq kodli dasturiy vositalar dasturiy ta'minotning zaif tomonlarini aniqlash va tuzatish uchun ishlatiladi. Ushbu vositalar odatda bepul va ochiq kodli dasturiy ta'minot xavfsizligini oshirish uchun mo'ljallangan.
Penetratsiyani tekshirish vositalari: Penetratsiyani tekshirish vositalari dasturiy ta'minotning zaifliklarini aniqlash va tuzatish uchun ishlatiladi. Ushbu vositalar tajovuzkorlar dasturiy ta'minotga qanday hujum qilishini taqlid qiladi va dasturiy ta'minotdagi zaifliklarni aniqlashga yordam beradi.
Xavfsizlik skanerlash vositalari: Xavfsizlik skanerlash vositalari dasturiy ta'minotning zaifliklarini aniqlash va tuzatish uchun ishlatiladi. Ushbu vositalar dasturiy ta'minot xavfsizligiga tahdid soluvchi elementlarni aniqlash uchun ishlatiladi.
Texnik Servis, dasturiy ta'minot zaifliklari bo'yicha xizmatlar ko'rsatadigan qo'llab-quvvatlash jamoasi sifatida biz mijozlaringizning dasturiy ta'minot xavfsizligi bilan bog'liq tashvishlarini engillashtirish va echimlarni taklif qilish uchun turli sohalarda xizmatlarni taqdim etamiz. Ushbu mavzulardan ba'zilari:
Dasturiy ta'minotdagi zaifliklarni aniqlash va tuzatish: Biz mijozlarimizning dasturiy ta'minoti xavfsizligiga tahdid soluvchi zaifliklarni aniqlaymiz va ushbu zaifliklarni tuzatish uchun echimlarni taklif qilamiz.
Dasturiy ta'minotni yangilash xizmatlari: Biz dasturiy ta'minot kompaniyalari tomonidan e'lon qilingan yangilanishlarni kuzatib, mijozlaringiz dasturiy ta'minotini yangilab turamiz.
Dasturiy ta'minotni sozlash xizmatlari: Mijozlaringiz dasturiy ta'minotini to'g'ri sozlash orqali biz xavfsizlikni oshirishimiz mumkin.
Kiberxavfsizlikni skanerlash xizmatlari: Biz mijozlaringiz tizimlaridagi zaifliklarni aniqlash va xavfsizlikni oshirish uchun kiberxavfsizlik skanerlarini o'tkazamiz.
Ma'lumotlarni zaxiralash va tiklash xizmatlari: Biz mijozlaringiz ma'lumotlarini zaxiralaymiz va ma'lumotlar yo'qolgan taqdirda ularni tiklashga yordam beramiz.
Xavfsizlik devori va antivirus dasturlarini o'rnatish: Mijozlaringiz tizimlariga xavfsizlik devori va antivirus dasturlarini o'rnatish orqali kiberhujumlardan himoyalanganligiga ishonch hosil qilishingiz mumkin.
Kiberhujumlarning oldini olish va favqulodda vaziyatlarni rejalashtirish: Siz mijozlaringizga kiberhujumlarga qarshi ehtiyot choralarini ko'rishlari uchun zarur ishlarni bajarib, favqulodda vaziyatlar rejalarini tayyorlashingiz mumkin.
Xavfsizlik bo'yicha trening xizmatlari: Siz xodimlarni kiberxavfsizlik bo'yicha o'rgatish orqali mijozlaringizning xavfsizlik xabardorligini oshirishingiz mumkin.
Xulosa
Bu umummetodologik prinsiplar, axborotni himoya qilishning asosiy tamoyillarini ta'minlash uchun amalga oshiriladi va axborot himoyasi sohasidagi tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladigan axborot himoyasi standartlari va qoidalari asosida ishlab chiqilgan bo'lishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
3. S.Rahmonqulov “IBM PC shaxsiy kompyuterida ishlash”, Т.: “Sharq”, 1998.
4. A. Axmedov N. Taylaqov “Informatika”, Toshkent “O’zbekiston”, 2001.
5. A. Abduqodirov va boshqalar “Informatika”, Т.: “Me’ros”. 2002.
6. A. Sattorov «Informatika va axborot texnologiyalari» Toshkent «O’qituvchi», 2002.
7. http://www.microsoft.com/
8. http://www.ziyonet.uz/
9.http://www.ref.uz/
|
| |
