III BÓLIM. ILIM HÁM TEXNOLOGIYALAR
AY JERDEN ÚLKEN BE?
Biziń jasap turǵan Jer planetasınıń tábiyıy jol
dası bolǵan Ay Jerdiń átirapında aylanıp júredi. Ay
Jer sharın jigirma jeti kún segiz saatta bir márte
aylanıp shıǵadı. Ay Quyashqa qaraǵanda bizge
úsh júz toqsan ese jaqın. Ay da Jer sıyaqlı shar
kórinisinde boladı. Aydıń beti Jer betine uqsamay
dı. Ayda ósimlikler de, haywanlar da joq. Aydıń
kópshilik bólegin tawlar iyelegen. Ayda suw bol
masa da tawdıń eteklerin teńiz dep ataydı. Onıń
betinde jansız tábiyat húkim súredi. Sebebi Ayda
tirishilik ushın kerek bolǵan hawa da, suw da joq.
1-tapsırma.
Sorawlarǵa juwap beriń.
1. Ay haqqında nelerdi bilip aldıq?
2. Jer haqqında qanday bilimler aytılǵan?
2-tapsırma.
Berilgen tekstten sandı bildiretuǵın
sózlerdi aytıp beriń.
@edurtm_uz
64
QAYDA AYDÍŃ JARTÍSÍ?
Ótkirbay hám Ótebay,
Barıp turǵan ójetay!
Túnde shıǵıp dalaǵa,
Ójetlesse bola ma!
Ótkirbay ayttı: – Ay nege,
Pútin emes, ayt qáne?
Qaraqshılar ońbaǵan,
Jartısın onıń urlaǵan.
Dápindi ol: – Hásseniy!
Taptıń aldar balanı!
Aspandaǵı nárseni,
Kimler urlay aladı!?
Dálilleydi atam da,
Isenbeseń sorashı;
Ayttı bar dep aspanda,
Bir emes, “Jeti qaraqshı”
Ya. Ajimov
1-tapsırma.
Sorawlarǵa juwap beriń.
1. Balalar ne ushın tartısıp qaldı?
2. Ótebay ne ushın aspanda jeti qaraqshı
bar dep oyladı?
2-tapsırma.
Aydıń ne ushın jartı bolıp kóri
netuǵılıǵı haqqında sáwbetlesiń.
@edurtm_uz
65
AY NE USHÍN KÓRINISIN ÓZGERTEDI?
Biz geyde tolı aydı, geyde yarım
aydı, geyde jańa tuwǵan aydı
kóre miz. Biz kúndiz aydı, al
túnde qu yashtı kórmeymiz.
Biz jerden qaraǵanımızda
Aydıń kóri nisi hár túrli bolıp
kórinedi. Bir waqıtları túnde
Ay kórinbey qaladı, bir ne
she kún ótip, jińishke kórinistegi
jańa ay kórinedi. Kúnlerdiń ótiwi me
nen jańa ay qalıńlasıp, yarım ayǵa aylanıp baradı.
Yarım ay kúnnenkúnge tolısıp, bir háp teden keyin
tolıq ayǵa aylanadı. Bir neshe kúnnen keyin tolıq
aydıń jáne kishireyip baratırǵanın baqlaw múmkin.
Solay etip tolıq ay jáne yarım ayǵa, sońınan jańa
ay kórinisine kelip qaladı. Ay ne ushın kórinisin
ózgertirip turadı? Aydıń Quyash qa qarap turǵan
yarımı jaqtı, arqası bolsa qarańǵı boladı. Túnde
bizge tek Quyash jaqtılandırıp turǵan jaqtı bólegi
kórinedi.Barlıq waqıtta Quyash túsip turǵan jaqtı
tárepi bizge tolıq kórinbeydi. Jaqtı bóliminiń úl ken
yamasa kishi bolıp kóriniwi Ay hám Quya shtıń
Jerge salıstırǵandaǵı jaǵdayına baylanıslı e ken.
Ayda on bes sutka jaqtılıq bolsa, on bes sutka
dawamında qarańǵı tún boladı.
1-tapsırma.
Sorawlarǵa juwap beriń.
1. Aydıń kórinisi ne ushın ózgerip turadı
eken?
2. Siz Ay hám Jer haqqında nelerdi bilesiz?
@edurtm_uz
|
