21
manbalardan paydo bo‘ladi. Kutubxonadagi pol, tom, mebel, qog‘oz yonishi
mumkin. Oksidlovchi havo kislorodi binoning hamma joyida bor. Elektr o‘tkazgich
tizimidan noto‘g‘ri foydalanish, fondxonada chekish yomon oqibatlarni keltirib
chiqaradi. Yong‘inni o‘chirishdan ko‘ra, uning oldini olish ma’qulroq. Kutubxona
binolarini to‘g‘ri
loyihalash va qurish, yong‘in xavfsizligi qoidalariga amal qilish
zarur. Kutubxonalarda ma’lum darajada elektr yo‘llarini to‘g‘ri joylashtirish va
undan to‘g‘ri foydalanish kerak. Elektr toki yo‘llarini loyihalashda barcha tip va
turdagi kutubxonalarning elektr sig‘imi muttasil oshib borishi jarayonini nazarda
tutmoq muhim – buni tobora ko‘payib borayotgan texnika vositalarini qo‘llash
ko‘rsatib turibdi. Kutubxonalarda ishdan keyin elektr uskunalari tokdan o‘chirilishi
uchun ajratgichlar o‘rnatilishi shart. Fondni saqlash uchun stelajlar yonmaydigan
materiallardan yasaladi. Yog‘och stelajlardan foydalanilgan holda ularga yong‘inga
qarshi ishlov berish kerak. Fond saqlanadigan binoni yonmaydigan to‘siqlar
bilan
ajratib qo‘yish ma’qul. Kutubxonada yong‘inga qarshi signalizatsiya bo‘lishi shart.
Yong‘in chiqishiga qarshi kurash qanchalik erta boshlansa, yong‘inni o‘chirish
shunchalik oson bo‘ladi.
Yong‘inni o‘chirishda eng samarali vosita yonmaydigan gaz korbanat angidrid va
azotdir. Shu sababli suvdan foydalanish kitoblarga zarar yetkazishi mumkin. 1,2
million hisob birligi hajmidagi fondxonalar avtomat tarzda o‘chiradigan qurilmalar
bilan jihozlanishi kerak. Fondxonada bir kishi ishlata oladigan yong‘inni o‘chirish
vositalari bo‘lishi lozim. Ichki yong‘in kranlari, kigiz, qum shunday vositalar
jumlasiga kiradi. Fonxona karbonat angidrit, brom etinli o‘t o‘chirgich vositasi bilan
ta’minlangan bo‘lishi kerak. Yong‘inga qarshi ishlar uchun javobgarlik kutubxona
direktoriga yuklangan. U yong‘inni aniqlaydigan va o‘chiradigan
avtomat vositalar,
suv quvurlari tarmoqlari, tutun chiqadigan tuynuklar va boshqa uskunalarning soz
holda turishini ta’minlaydigan javobgar shaxslarni tayinlaydi. Kutubxonaning barcha
xodimlari yong‘in javobgarligi qoidalarini yaxshi bilishi loz’im. Ana shinday
qoidalarga amal qilinganda kutubxonalarimizda yong‘in chiqmaydi va kitob
22
fondlarimiz uzoq-uzoq vaqtlar yaxshi saqlanib, butun
ilm ahliga beminnat xizmat
qilaveradi. Fondni asrash haqida g‘amxo‘rlik qilganda, fond saqlovchining ish
sharoitini unutmaslik kerak. Fondni saqlashning fizikaviy, ximiyaviy, biologik
rejimining buzilishi kutubxonachi uchun kasb kasalligini keltirib chiqaradi.
Fondxonadagi chang, yorug‘likning yetishmasligi
namlikning ortiq va kamligi
sog‘liqqa salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shuning uchun davlat tomonidan
sanitariya-gigena tadbirlari ko‘zda tutilgan. Fond saqlash binosining yoritilish
darajasi, harorat va namlik normasi insonning fiziologik ehtiyojlarini hisobga oladi.
Ish jadvali yoxud yer osti binolarida joylashgan fondxonalarda ishlovchilar uchun
ushbu qoidalar asosida belgilangan ish vaqti to‘rt soatdan oshmasligi kerak. Zararli
binolarda – simobli, azot, fosfor kislotalari bilan ishlaydigan xodimlarga bepul sut
mahsulotlari berilishi kerak. Fond gigenasi kishilar salomatligini saqlashga yordam
beradi, kasallik keltirib chiqaradigan bakteriyalar
kitoblarga zarar yetkazmaydi,
ammo inson ushun yuqumli kasalliklar keltirib chiqaradigan manba hisoblanadi.
Kutubxona fondining sanitariya-gigena holatini obdon kuzatib bormoq zarur, ya’ni
changning muttasil ravishda yo‘qolishi, fondxona va o‘quv zali yaqinida qushlarning
bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik, binoni dezinfeksiya qilishni muntazam ravishda amalga
oshirish lozim. Bolalarga xizmat ko‘rsatadigan kutubxonalarda gigena qoidalariga
qattiq rioya qilish zarur. Fondni saqlash deb qulay fizikaviy, ximiyaviy va biologik
rejim sharoitida maxsus jihozlangan binolarda asrash tushuniladi. Saqlash bo‘limi
asosiy ombordagi fondning ahvoliga javobgargina bo‘lib qolmay, balki kutubxonaga
qarashli barcha kichik fondlar uchun javob beradi.
