|
Kommutatsion apparatlar
|
| bet | 4/6 | | Sana | 11.06.2023 | | Hajmi | 27 Kb. | | #71899 |
Bog'liq Shoxrux Og\'abek, Atabek, Yusupov Hudoshukur, AtabekMaksimal tok relelari
Maksimal tok relelari elektr zanjirlarni juda tez o‘chirishda ishlatiladi (5.4-rasm). Rele qo‘zg‘almas o‘zak (2 ) ka joylashtirilgan g‘altak (1 ), shuningdek, tumshuq (7 ) bilan mexanik bog‘langan qo‘zg‘aluvchan yakor (8) va rostlash prujinasi (6 ) lardan iborat. O‘zakning pastki qismida qo‘yiladigan toklarning graduirovka shkalasi (4 ) va uning ko‘rsatkichi (5 ) mahkamlangan. G‘altak (1 ) dagi tokning qiymati shkalada ko‘rsatilgan qiymatdan oshib ketsa, u holda yakor (8 ) o‘sha zahotiyoq o‘zakka tortiladi va prujina kuchini yengib, tumshuq (7 ) apparatning o‘chiruvchi mexanizmini ishga tushiradi. Relening ishlash qobiliyatini tekshirib turish maqsadida o‘zakka qo‘shimcha g‘altak (3 ) o‘rnatilgan bo‘lib, bu g‘altak tarmoqqa o‘chirgich orqali parallel ulanadi. Tekshirishdan oldin apparat o‘chiriladi, shkala ko‘rsatkichini kuch zanjiri kuchlanishiga mos keluvchi holatga qo‘yiladi, apparat ulanadi va undan keyin g‘altak o‘chirgichi ulanadi. Bu holatda apparat o‘chishi lozim.
Elektr zanjirlarni maksimal tok himoyasi uchun odatda ÐÝ570 va ÐÝ70 rusumidagi relelardan foydalaniladi. Bu relelarning chulg‘amlari motorning ikki fazasiga (masalan, asinxron motorni himoyalaganda) ulanadi, kontaktlari esa liniya kontaktorining boshqaruv zanjiridagi chulg‘amiga ketma-ket ulanadi.
Dastaki boshqariladigan elektr apparatlar
Qo‘l bilan boshqarish deganda xizmat ko‘rsatuvchilarning o‘zlari apparatlarni ulashi va uzishi tushuniladi. Asosiy qo‘l bilan boshqari-ladigan apparatlarga: rubilniklar, paketli uzgichlar va ajratib ulagichlar, kontrollerlar va komandoapparatlar kiradi.
Rubilniklar eng sodda qo‘l bilan boshqariladigan apparatlardan bo‘lib, bir, ikki va uch qutbli qilib ishlab chiqariladi. Qo‘zg‘aluvchan pichoq rubilniklarning kommutatsiyalovchi elementi bo‘lib, rubilnik ulanganda bu pichoq kontakt tayanchlarining jag‘lari orasiga kiradi.
Avval ta’kidlanganidek, ba’zi hollarda bitta apparat bir necha vazifalarni bajarishi mumkin, masalan, ayrim zamonaviy rubilniklarda pichoqlar sifatida saqlagichlardan foydalaniladi. Bunday rubilniklar bir vaqtning o‘zida kommutatsiya va himoya vazifalarini bajaradi.
Paketli o‘chirgichlar va ajratib ulagichlar boshqaruv va signalizatsiya zanjirlarida, kichik quvvatli motorlarni ishga tushirish va reverslash, asinxron motor chulg‘amlarini «yulduz» usuli o‘rniga «uchburchak» usulida ulash uchun ishlatiladi.
Paketli o‘chirgichlar (5.7-rasm) qator qatlamlar — paketlar (3 ) dan iborat bo‘lib, ularning ichida qo‘zg‘aluvchan va qo‘zg‘almas (4 ) kontaktlar joylashgan. Qo‘zg‘aluvchan kontakt (5 ) o‘q (2 ) ga mahkamlangan; o‘q (2 ) dastak (1 ) yordamida aylanadi va qator qayd qilingan holatlarga ega bo‘lib, bu holatlarda paketlardan birining qo‘zg‘almas kontaktlari ulanadi. Qo‘zg‘almas kontaktlarning chiqish uchlari (6 ) o‘chirgich korpusi ichiga mahkamlangan. Bunday paketli o‘chirgichlarning asosiy kamchiligi sirpanma kontaktlarning ishonchlilik darajasi pastligidir.
Kulachokli rusumidagi paketli o‘chirgichlarda bu kamchilik bartaraf etilgan bo‘lib, ularda elektr zanjiri tarmoqqa qo‘zg‘almas kontaktlar orqali ulanadi. Qo‘zg‘aluvchan kontaktlar vazifasini dielektrik kulachoklar o‘taydi, ular o‘zining joylashuviga va o‘chirgich o‘qining holatiga qarab kontaktlarni tutashtiradi.
Kontrollerlar ishlash asosi va vazifasiga ko‘ra paketli o‘chirgichlarga yaqin bo‘lib, kuch elektr zanjirlarini ma’lum dastur
bo‘yicha almashlab ulash uchun ishlatiladi. Kontrollerlar barabanli va kulachokli turlarga bo‘linadi.
Barabanli kontrollerlarda elektr zanjirlarning kommu-tatsiyasi baraban aylanganda va qo‘zg‘aluvchan va qo‘zg‘almas kontaktlar ulanganda amalga oshadi. Sirpanma kontaktning mavjudligi barabanli kontrollerlarning ishonchlilik darajasini keskin pasaytiradi va shuning uchun ham barabanli kontrollerlar o‘rniga ko‘pincha kulachokli kontrollerlar qo‘llaniladi. Kulachokli kontrollerlar sirpanmaydigan kontaktlarga ega bo‘lib, shakldor kulachoklar vositasida kommutatsiyalanadi.
Kulachokli controller. Kulachok burilganida rolik kulachokda bo‘ladi yoki uning o‘yig‘iga tushadi. Rolik kulachokda dumalayotganida kontaktlar va ajralgan holatda bo‘ladi. Rolik o‘yiqqa tushganida kontaktlar prujinalar va ta’sirida tutashadi.
Komandokontrollerlar uncha katta bo‘lmagan kulachokli kontrollerlar bo‘lib, kam quvvatli boshqaruv zanjirlarida almashlab ulash uchun ishlatiladi.
Knopkalar boshqaruv sxemalarida zanjirlarni ulash va uzish uchun ishlatiladi. Knopkalar har xil konstruksiyali
(har xil kontaktlarning xilma-xil to‘plamlari bo‘lishi mumkin) qilib ishlab chiqariladi; dastlabki holatiga o‘zi qaytuvchi knopkalar, bosgandan so‘ng knopkani ma’lum holatda qotirib qo‘yuvchi ilgaklari bo‘lgan knopkalar, maxsus kalit bilan ulanadigan knopkalar shular jumlasidandir.
Avtomatik boshqaruv tizimlarida har xil elektr qurilmalarni (motorlarni, elektrotexnologik qurilmalarni, o‘zgartgichlarni va h.k.) elektr tarmog‘iga ulash uchun elektromagnit apparatlar kontaktorlar, magnitli yuritkichlar va avtomatlar keng qo‘llaniladi.
|
| |
