O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
FARG’ONA FILIALI
«KOMPYUTER TIZIMLARI» KAFEDRASI
«
HIMOYAGA
»
Kafedra mudiri
______________________
«___» ______ 2015 y
Aviakassa ma’lumotlar bazazi bilan
ishlovchi dastur yaratish.
MAVZUSIDA
KURS ISHI
Bajardi:
________
Abdurahimov M
(imzo)
(familiyasi
)
613-13 KI guruh talabasi
Tekshirdi: ________
_______________________
(imzo)
(familiyasi)
Farg’ona 2015 yil
Mavzu: Aviakassa ma’lumotlar bazazi bilan
ishlovchi dastur yaratish.
Reja:
I.
Kirish.
II.
Nazariy qism.
MBBT haqida umumiy ma’lumot
MBBT tillari haqida ma’lumot
III.
Amaliy qism.
Dastur interfeysi.
Access dasturida so‘rovlarni qo‘llash.
Dastur bilan to‘liq tanishish.
IV.
Xulosa.
V.
Foydalanilgan adabiyotlar.
VI.
Ilova.
“Biz tezkor texnikaviy taraqqiyot, shiddat bilan
rivojlanayotgan
va
muntazam
yangilanayotgan
zamonaviy yuqori texnologiyalar, axborot – kompyuter
tizimlari orasida yashayotganimizni unutmasligimiz
kerak”
Islom Karimov
I.
KIRISH
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 4 fevraldagi
Farmoniga asosan, Axborot texnologiyalari va kommunikastiyalarini rivojlantirish
vazirligi tashkil etildi.Farmonning O’zAda keltirilgan matniga ko’ra, vazirlik
O’zbekiston Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari davlat
qo’mitasi negizida tashkil etilgan.Yangi vazirlikning asosiy vazifalari va faoliyat
yo’nalishlari sifatida quyidagilar belgilangan:axborot texnologiyalari va
kommunikastiyalar soxasida, “elektron xukumat”ni joriy etishda yagona davlat
siyosati amalga oshirilishini ta’minlash;aloqa va telekommunikastiyalar soxasidagi
faoliyatni, shuningdek, radiochastotali spektrdan foydalanishni davlat yo’li bilan
boshqarish, listenziyalash va nazorat qilish borasidagi funkstiyalarni amalga
oshirish;Internet tarmog’ining milliy segmenti yanada shakllantirilishini
ta’minlash;raqobatdosh dasturiy maxsulotlarning mamlakatimizda ishlab
chiqarilishini va ichki bozorini xamda ularga ko’rsatiladigan xizmatlarni
rivojlantirishga
ko’maklashish;axborot
xavfsizligini
ta’minlash;zamonaviy
kommunikastiya vositalari soxasida ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalarni, kadrlarni
tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil qilish;vazirlik
faoliyati doirasiga kiruvchi boshqa yo’nalishlar bo’yicha xorijiy investistiyalarni
jalb etish va boshqalar.“Gazeta.uz”ning qayd etishicha, Aloqa, axborotlashtirish va
telekommunikastiya texnologiyalari davlat qo’mitasi 2012 yil 16 oktyabrida Aloqa
va axborotlashtirish agentligi negizida tashkil etilgan edi.O’zAAA esa, o’z
navbatida, 2002 yili Pochta va telekommunikastiyalar agentligi negizida, ushbu
agentlik esa 1997 yili Aloqa vazirligi negizida tashkil etilgan edi. Aloqa
vazirligining o’zi 1992 yilda tashkil etilgan.
Biz dasturchilar uchun bu qarorlar juda muhim qarorlardan biri bo’ldi. 2013-
yildan 2020-yilgacha Elektron hukumat tizimiga o’tilish talab qilinmoqda. Shuning
uchun axborot tizimlariga o’tilishga kata ahamiyat berilmoqda.Yangi o’quv
yurtlari va yangi fakultetlar ochilmoqda. Dunyo globallashib borgani sari axborot
tehnalogiyalarga bo’lgan talab ortib bormoqda. O’zbekiston ham rivojlangan
davlatlar qatoriga kirib bormoqda. Bunda esa yoshlarni ongini saviyasini oshirish
va zamon talablariga mos ravishda kadrlarni tayyorlash davlatimiz taraqiyotini
rivojlanishiga sabab bo’ladi. Mamlakatimizda axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini rivojlantirish jarayoni izchil davom ettirib kelinmoqda. Eng
avvalo, O‘zbekistonda mazkur sohani tartibga soluvchi mukammal qonunchilik
bazasi yaratilganini alohida ta'kidlash joiz. Shu bilan birga, bugun dunyoda shiddat
bilan kechayotgan globallashuv sharoitida AKT sohasining keskin taraqqiy etib
borishi kuzatilayotganligi, ilg‘or davlatlarning ushbu soha rivojiga alohida e'tibor
qaratayotgani bejiz emas. Darhaqiqat, hozirgi davrda AKT orqali uzatiladigan
axborot jamiyat rivojining eng muhim shartlaridan biri bo‘lib qoldi. U ishlab
chiqarish resursi, insonlar orasidagi aloqani ta'minlovchi qudratli vositaga aylandi.
Shu bois, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, umuman, jamiyatning axborot
uzatish tezligi hamda sifatiga bo‘lgan talablari kun sayin ortib bormoqda.
AKT sohasini jadal sur'atlar bilan taraqqiy ettirish O‘zbekiston
iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlar hamda iqtisodiy
islohotlarning bosh yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Chunki bu yo‘nalish nafaqat
respublikani axborotlashgan jamiyatga aylantirish uchun xizmat qiladi, balki
mamlakatimiz iqtisodiyotini jadal sur'atlar bilan rivojlantirishda o‘ziga xos
yetakchi tarmoq — «lokomotiv» rolini o‘ynaydi.Dasturiy vazifalardan kelib
chiqib, mamlakatimizda komputer va axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya
va ma'lumot uzatish tarmoqlarini, internet xizmatlarini rivojlantirish va
zamonaviylashtirish, ularni dunyo standartlari darajasiga yetkazish maqsadida
keng ko‘lamli islohotlar bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Albatta, ijtimoiy
hayotning
barcha
sohalarida
bo‘lgani
kabi
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari sohasidagi islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish, o‘z
navbatida, ushbu sohaning huquqiy asosini shakllantirish va takomillashtirib
borishni taqozo etadi. Shuning uchun ham mamlakatimizda mazkur sohada
samarali huquqiy mexanizmlarni yanada takomillashtirishga jiddiy e'tibor
qaratilmoqda.
O‘tgan davr mobaynida sohani yanada rivojlantirishga qaratilgan 11ta
qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 3ta farmoni, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti hamda Vazirlar Mahkamasining 40dan ortiq qarorlari va
300dan ortiq idoraviy qonunosti hujjatlari qabul qilindi. Mustaqillik yillarida
yaratilgan keng huquqiy maydon mamlakatimizda siyosiy modernizatsiya
jarayonlarida tobora muhim ahamiyat kasb etib borayotgan axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi yo‘lida qulay
imkoniyatlar yaratmoqda.Jamiyatni axborotlashtirish va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini yanada rivojlantirish maqsadida 2003-2004 yillarda «elektron»
qonunlar bloki qabul qilindi. Bular «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida»gi,
«Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida»gi va «Elektron tijorat to‘g‘risida»gi
O‘zbekiston Respublikasi qonunlaridir. Mazkur qonun hujjatlarini ishlab chiqishda
ushbu sohadagi xalqaro huquqiy me'yorlar hamda bir qator rivojlangan
davlatlarning tajribalari ham atroflicha o‘rganilib, milliy qonunchiligimizga
maqbul jihatlari uyg‘unlashtirildi. Ushbu qonunlarning qabul qilinishi va joylarda
ularning ijrosi ta'minlanishi, o‘z navbatida, ish yuritish madaniyatining elektron
ko‘rinishi shakllanishiga, masofa qisqarishiga, vaqt tejalishiga hamda iqtisodiy
samaradorlikning oshishida muhim omil bo‘ldi. Mamlakatimizda axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi elektron hujjat
aylanishi, elektron raqamli imzo, elektron tijorat, elektron to‘lovlar kabi yana bir
qancha yangi xizmat turlarining shakllanishiga, jumladan, tadbirkorlarimizga
masofadan turib dunyoning xohlagan mamlakatidan o‘ziga hamkor topish va tijorat
ishlarini yuritishiga keng yo‘l ochdi.
Mamlakatimiz milliy iqtisodiyotida yangi yo‘nalish hisoblangan mazkur
tizimlarning tez sur'atlarda taraqqiy etishining yana bir omili — bu axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini raqamlashtirish darajasining ortishi, xususan,
xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi o‘tgan yilga
nisbatan 61 foizga oshib, bugungi kunda 7780 Mbit/s.ni tashkil etayotgani va
ulardan foydalanish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilganligidadir. Shuningdek,
joriy yil boshida ma'lumotlar uzatish, jumladan, internetga ulanish bo‘yicha xizmat
ko‘rsatuvchi xo‘jalik subyektlarining soni 930taga yetgan bo‘lsa, jamoaviy
foydalanish maskanlari 1063tani tashkil etdi.Xorijiy mamlakatlar tajribasidan
ma'lumki,
elektron
tijoratning
shiddat
bilan
rivojlanishiga
internetdan
foydalanuvchilar soni aholining 20-25 foizini tashkil etgandagina erishish mumkin.
Bugungi kunda mamlakatimizda internetdan foydalanuvchilar soni 10 millionga
yetgani elektron tijoratning kelgusidagi yorqin istiqbolidan darak berib turibdi.
O‘zbekistonda elektron hujjatlarga huquqiy mavqe beruvchi «Elektron hujjat
aylanishi to‘g‘risida»gi qonunning qabul qilinishi, shubhasiz, elektron hujjat
aylanishi tizimini rivojlantirishga ko‘maklashib, davlat hokimiyatining turli
idoralari o‘rtasidagi hujjat aylanishini avtomatlashtirishga qulay imkoniyat
yaratmoqda. Elektron hujjat aylanishi tizimini joriy etish o‘zaro axborot
almashinuvi darajasi va sifatini oshirishga, axborot izlash samaradorligi o‘sishiga,
katta hajmdagi ma'lumotlar bilan ishlash va ulardan foydalanishga ko‘maklashib,
qog‘ozli hujjat aylanishi ulushining kamayishiga yordam bermoqda. Ushbu qonun
elektron hujjatning huquqiy maqomini va uning rekvizitlarini aniqlagan bo‘lib,
elektron hujjat aylanishi ishtirokchilarini, elektron hujjatni olish, jo‘natish, ularni
saqlash va muhofaza etish tartibini belgilab berdi.
«Elektron raqamli imzo to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni
elektron hujjatdagi elektron raqamli imzo va qog‘ozdagi shaxsiy imzo teng kuchga
ega ekanligini ta'minlab berdi. Natijada yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan
internet tarmog‘idan foydalangan holda kerak bo‘lgan barcha hisobot formalari va
boshqa ma'lumotlarni elektron ravishda interaktiv holda olish hamda soliq va
statistika hisobotlarini topshirish imkoniyatini yaratdi. Bu tizim kichik biznes va
tadbirkorlik subyektlarining vaqtini tejash, davlat xizmatchilari bilan bevosita
muloqot uchun navbat kutish yoki soliq hisobotlarini to‘ldirishdagi xato va
kamchiliklarni tuzatishga emas, balki o‘z tadbirkorlik ishlarini rivojlantirishga sarf
etishlariga imkon bermoqda.Shuningdek, mazkur qonunning qabul qilinishi va
ijrosining ta'minlanishi natijasida respublikamizda 9ta elektron raqamli imzo
kalitlarini ro‘yxatga olish markazlari tashkil etildi. Agar elektron raqamli imzo
kalitlari soni 2006 yilda 93tani tashkil etgan bo‘lsa, hozirgi kunga kelib 300
mingtadan ortib ketdi.Shu bilan bir qatorda, mijozlarga yangi xizmat turlarini
ko‘rsatishning huquqiy asoslari kafolatlab qo‘yildi. Bu bilan iqtisodiyotimizga
«Paynet» kabi elektron to‘lovlar xizmatini ko‘rsatuvchi muassasalar kirib keldi,
«SMS-banking»,«Internet-banking» kabi yangi elektron to‘lov xizmatlari joriy
etildi. Endilikda ushbu xizmatlar sharofati bilan mijozlar kommunal, mobil aloqa
va internet xizmatlarini hisob-kitob qilib, uy-ro‘zg‘or mollarini internet orqali sotib
olishmoqda.2005 yildan boshlab O‘zbekistonda davlat organlarining internetdagi
rasmiy veb-saytlari ochilishi tatbiq etildi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining
«Axborotlashtirish
sohasida
normativ-huquqiy
bazani
takomillashtirish to‘g‘risida»gi 256-qarori bilan ushbu saytlarga asosiy talablar
belgilangan bo‘lib, unda saytlarni to‘laqonli rasmiylashtirish, undan foydalanish va
yangilash maqsadida veb-saytda joylashtiriladigan zaruriy axborotlar ro‘yxati,
mazmuni va boshqa kerakli shartlarga nisbatan xalqaro standartlar aniq
shakllantirildi.
Davlat va xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlarining axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish vositasida jismoniy va yuridik
shaxslar bilan o‘zaro tezkor hamkorligini ta'minlash, shuningdek, davlat va
xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan
ko‘rsatiladigan xizmatlardan keng foydalanilishni ta'minlash maqsadida Vazirlar
Mahkamasi tomonidan 2007 yil 23 avgustda «Davlat va xo‘jalik boshqaruvi,
mahalliy
davlat
hokimiyati
organlarining
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalangan holda yuridik va jismoniy shaxslar bilan o‘zaro
hamkorligini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaror qabul
qilinib, u bilan axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda
interaktiv davlat xizmatlari ko‘rsatish to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi.
Ma’lumotlarni boshqarish vositalarining rivojlanishi axborot texnologiyalari
bazasiga qurilgan har qanday axborot tizimining asosi hisoblanadi.
Ma’lumotlar bazasi (date base) - bu EHM ning tashqi xotirasida
saqlanadigan, har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa
ob’yektlar, jarayonlar, holatlarning o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan
majmuidir.Ma’lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot
yetishmovchiligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Amaliyotda ko‘pchilik
ma’lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun loyihalashtiriladi. Bitta
EHMda bir qancha ma’lumotlar bazasi yaratiladi. Vaqti bilan turdosh vazifalarni
bajarishga mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi ham mumkin.
MB ni loyihalashtirishda asosan ikkita masala echiladi:
predmet sohasi ob’ektlarini qanday qilib ma’lumotlar modellarining abstrakt
obektlari shaklida ifodalash. Ayrim hollarda bu masalaga ma’lumotlar bazasini
mantiqiy loyihalash masalasi deyiladi.
ma’lumotlar bazasiga so‘rovlarning bajarilish effektivligini qanday
ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash masalasi deyiladi.
Ixtiyoriy turdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichdagi predmet
sohasini tahlil qilish bo‘lib, u axborot tuzilmasini (konseptual sxemalar) tuzish
bilan yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so‘rovlari tahlil qilinadi,
axborot ob’ektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o‘tkazilgan tahlil
asosida predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Predmet sohasini tahlil qilishni uch
bosqichga bo‘lish maqsadga muvofiqdir:
konseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qilish;
axborot ob’ektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash;
predmet sohasining konseptual modelini qurish va MBni konseptual
sxemasini loyihalashtirish.
| 