Fan o’qituvchisi: Raxmatov I.I.
Kafedra mudiri: Raxmatov I.I.
«Kompyuterning fizik asoslari» fanidan yakuniy nazorat
Variant
Akustoelektronika – aku-stikaning qattiq jism akustikasi, yarim-oʻtkazgichlar fizikasi va radio-elektronika chegarasidagi qismi. A. radiosignallarni oʻzgartirish va ularga ishlov berish uchun UT (ultratovush) qurilmalarini yaratish prinsiplarini tadqiq qilish bilan shugʻullanadi. OʻYUT (oʻta yuqori takroriylik)li signalni toʻlqin uzunligi 105-marta kichik boʻlgan tovush signaliga aylantirish unga ish-lov berishni ancha yengillashtiradi. Signallar ustida amallarni bajarish uchun UTning oʻtkazuvchanlik elektronlari, elektromagnitik maydonlar, op-tik nurlanishlar, shuningdek, akustik toʻlqinlarning nochiziqli oʻzaro ta’sirlaridan foydalaniladi.Akustoelektron qurilmalar sig-nallar ustida quyidagi amallarni ba-jarish imkonini beradi: vaqt mobaynidagi oʻzgartirishlar (signallarni tutib turish, ularning davomiyligini oʻzgartirish), takroriylik (chasto-ta) boʻyicha va fazaviy oʻzgartirishlar (fazalarni siljitish, takroriylik va spektrni oʻzgartirish), amplitudani oʻzgartirish (kuchaytirish, modulyatsiya-lash), shuningdek, murakkabroq funksional oʻzgarishlarni amalga oshirish (integrallash, kodlash va kodsizlash, yigʻuv funksiyalarini hosil qilish, sig-nallarni korrelyatsiyalash va boshqalar). Bunday muolajalarni, koʻpincha, radiolokatsiyada, uzoq aloqa texnikasida, avtomatik boshqaruv tizimlarida, hisoblagich va boshqa radioelektron qurilmalarda bajarish lozim. Koʻpchilik hollarda radioelek-tron usullar ushbu amallarni ancha sodda va tejamli yoʻllar bilan amalga oshirish imkonini beradi.Ishlash zaminida yotuvchi fizik prinsiplar va vazifalariga koʻra, akustoelektron qurilmalar signallar chiziqli oʻzgartiriladigan (tutib qolish liniyalari, filtrlar va boshqalar) suct chiziqli qurilmalarga, faol chiziqli qurilmalarga (signal kuchaytirgichlari va generatorlari) hamda signalning generatsiyasi, modulyatsiyasi, oʻzaro koʻpaytirilishi va boshqa oʻzgarishlari sodir boʻladigan nochiziqli qurilmalarga boʻlinadi.
n-tipli aralashmali yarim o’tkazgichlar
Sof yarim o’tkazgichga boshqa element atomlari kiritilishi yoki sof yarim o’tkazgich kristali ustirilayetganda shu elementni ortiqcha atomi yoki kam atomi hosil bo’lishi yoki mexaniq ta’sirlar natijasida darzlar yoki disloqatsiyalarni yuzaga kelishi aralashmali yarimo’tkazgichni yuzaga keltiradi. Aralashmalar sabab bo’lgan yarim o’tkazgichlar utkazuvchanligiga aralashmali utkazuvchanlik deyiladi.
Aralashmali yarim o’tkazgichning Elektr utkazvchanligi keskin uzgaradi. Masalan: kremniyga 0.001 atom foiz fosfor kiritilsa, xona tempiraturasidagi karshiligi sof kremniynikidan 100.000 marta kam bo’ladi. Shunga uxshash agar, kremniyga 0,001 atom % bor kiritilsa uning utkazuvchanligi sof kremniynikiga nisbatan 1000 marta oshadi.
Yarim o’tkazgichlarning aralashmali utkazuvchanligini ular atomlarining kovalent boglanishi va zonalar nazariyasi asosida qarab chikamiz.
Sof yarim o’tkazgichga boshqa element atomlari kiritilib hosil kilingan aralashmali yarim o’tkazgichlarnigina urganamiz. Aytaylik 4 valentli Ge atomi 5 valentli As atomi bilan almashtirilgan bo’lsin. (Sof Ge kristaliga juda oz miqdorda As atomlari kiritilgan bo’lsin) (b-rasm).
Bunda mishyak atomi (As) 4 ta kushni Ge atomi bilan kovalent boglanishda ishtiroq etib 1 ta Elektroni kovalent bogda ishtiroq kila olmay, ortiqcha bo’lib koladi va kristall panjarani Issiqlik tebranishlarida juda oson ajraladi va kristall ichida xaotik harakatlanuvchi erkin Elektronga aylanadi. (a-rasm). Bunda atomlar orasidagi kovalent boglanish buzilmaydi, demak teshik hosil bo’lmaydi.
Analog va raqamli signallar
Analog va raqamli signal nima. Analog va raqamli signallar. DAC-larni almashtirish idealmi?
Raqamli elektronika endi an'anaviy analogni tobora ko'proq siqib chiqarmoqda. Turli xil elektron uskunalarni ishlab chiqaradigan etakchi kompaniyalar tobora raqamli texnologiyalarga to'liq o'tish to'g'risida e'lon qilishmoqda.
Elektron mikrosxemalar ishlab chiqarish texnologiyasining yutuqlari raqamli texnologiyalar va qurilmalarning jadal rivojlanishini ta'minladi. Signalni qayta ishlash va uzatishning raqamli usullaridan foydalanish aloqa liniyalari sifatini sezilarli darajada yaxshilashi mumkin. Telefoniyada signallarni qayta ishlash va almashtirishning raqamli usullari kommutatsiya moslamalarining og'irligi va o'lchamlari xususiyatlarini bir necha bor kamaytirishga, aloqa ishonchliligini oshirishga va qo'shimcha funktsiyalarni joriy qilishga imkon beradi.
Yuqori tezlikli mikroprotsessorlar, mikrosxemalarning paydo bo'lishi tasodifiy kirish xotirasi katta hajmli, qattiq hajmdagi qattiq disklarda kichik o'lchamdagi axborotni saqlash moslamalari juda arzon universal shaxsiy elektron kompyuterlarni (kompyuterlarni) yaratishga imkon berdi, ular kundalik hayotda va ishlab chiqarishda juda keng qo'llanilishini topdilar.
Raqamli texnologiyalar Avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishda, masofaviy ob'ektlarni boshqarishda, masalan, kosmik kemalarda, gaz nasos stantsiyalarida va boshqalarni boshqarishda ishlatiladigan masofadan signalizatsiya va telekommunikatsiya tizimlarida ajralmas hisoblanadi. Raqamli texnologiyalar elektr radio o'lchash tizimlarida ham muhim o'rin egalladi. Signallarni yozib olish va ko'paytirish uchun zamonaviy qurilmalar raqamli qurilmalardan foydalanmasdan ham tasavvur qilib bo'lmaydi. Raqamli qurilmalar maishiy texnikada boshqarish uchun keng qo'llaniladi.
Kelajakda raqamli qurilmalar elektronika bozorida hukmronlik qilish ehtimoli katta.
Dastlab, ba'zi bir asosiy ta'riflarni beraylik..
Signal - Vaqt o'tishi bilan o'zgarib turadigan har qanday fizik miqdor (masalan, harorat, havo bosimi, yorug'lik intensivligi, oqim kuchi va boshqalar). Aynan shu vaqt o'zgarishi tufayli signal qandaydir ma'lumotlarni olib yurishi mumkin.
|
