Kategoriya bo‘yicha tavsiflash uchun mavzular
1-guruh. Asosiy fondlarni baxolashning usullari.
2- guruh. Yillik amortizatsiya ajratmalari.
3- guruh. Ekstensiv koeffitsient.
Quyidagi 4.1-jadval ma’lumotlari asosida asosiy vositalarning tarkibiy o‘zgarishlariga baho berish mumkin.
Sanoat ishlab chiqarish vositalari tarkibining tahlili
4.1-jadval
Ko‘rsatkichlari
|
Yil boshiga
|
Yil oxiriga
|
Yil boshiga nisbatan uzgarishi
|
Mln
so‘m
|
%
|
Mln
so‘m
|
%
|
Mln
so‘m
|
%
|
A
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
1.Binolar
|
227
|
33
|
217
|
31
|
-
|
95
|
2.Inshootlar
|
195
|
2
|
1950
|
2
|
-
|
-
|
3.Uzatkich jihozlar
|
287
|
4
|
287
|
4
|
-
|
-
|
4.Mashina
|
354
|
52
|
383
|
55
|
+284
|
108
|
5.Transport
|
4401
|
6,5
|
4730
|
6,8
|
+329
|
107,4
|
6. Inventarlar
|
483
|
0
|
404
|
0
|
-79
|
83
|
Jami asosiy ishlab chiqarish fondlari
|
67937
|
100
|
69991
|
100
|
+2054
|
+103
|
Korxonada jami sanoat ishlab chiqarish fondlari yil oxirida, yil boshiga nisbatan 2 mln. 054 ming so‘mga yoki 103%ga ko‘paygan. SHundan mashina va uskunalar 2 mln. 848 ming so‘mga ko‘paygan. Binolar esa hisobot yilining boshiga nisbatan 1 mln. 044 ming so‘mga, inventarlar 79 ming so‘mga kamaygan. Inshootlar va o‘zatkich jihozlar umuman o‘zgarmagan. Asosiy fondlar aktiv qismining salmog‘i 52,2% dan yil ohiriga kelib, bu ko‘rsatkich 55%ni ko‘rsatgan.
Asosiy vositalarning tarkibiy tuzilishi va o‘sishining tahlili
4.2-jadval
Ko‘rsatkichlar
|
Yil boshiga
|
Yil oxiriga
|
Yil boshiga nisbatan o‘zgarish
|
M ln
so‘m
|
%
|
mln
so‘m
|
%
|
mln
So‘m
|
%
|
A
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
1.Sanoat asosiy ishlab chiqarish vositalari
|
67937
|
97,7
|
69991
|
98,5
|
+2054
|
103
|
2.Boshqa tarmoklarning asosiy ishlab chiqarish vositalari
|
1536
|
2,2
|
1049
|
1,5
|
-487
|
68,3
|
3. Noishlab chiqarish vositalari
|
9
|
0,01
|
9
|
0,01
|
-
|
-
|
Jami asosiy vositalar
|
69482
|
100
|
71049
|
100
|
1567
|
102,2
|
Asosiy vositalarning yangilanish darajasining tahlili
4.3-jadval
Ko‘rsatkichlar
|
Foydalanishga
topshirilgan
asosiy
vositalar
|
Jami
vositalar-
ning yil
kiymati
|
Asosiy
vositalar-
ning
yangilanish
darajasi
|
A
|
1
|
2
|
3
|
O‘tgan yil:
|
|
|
|
jami asosiy vositalar -
|
4620
|
69482
|
6,6
|
Sanoat asosiy ishlab chiqarish vositalari
|
3156
|
67937
|
4,6
|
Hisobot yili:
|
|
|
|
Jami asosiy vositalar -
|
5440
|
71049
|
7,6
|
Sanoat asosiy ishlab chiqarish vositalari
|
4869
|
69991
|
6,9
|
Korxonada jami asosiy vositalarning yangilanish darajasi xisobot yilida utgan yilga nisbatan 1%ga (7,6-6,6) usgan.
Sanoatda asosiy ishlab chiqarish vositalarining yangilanish darajasi esa hisobot yilida 6,9%ni tashkil etib, o‘tgan yilga nisbatan 2,3%ga (6,9-4,6) o‘sgan(4.3-jadval). Korxonada jami asosiy vositalarning yil oxiridagi qiymati o‘tgan yilda 69 mln. 482 ming so‘mni tashkil etib bu ko‘rsatgich hisobot yilida 1mln. 567 ming so‘mga ko‘paygan.
4.4-jadval ma’lumotlariga ko‘ra, korxonada asosiy vositalarning yaroqlilik darajasi hisobot yilining boshida 44,3%ni tashkil qilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich yil oxiriga kelib, 37,3 % ni ko‘rsatgan. YA’ni 7% ga pasaygan. Bu ko‘rsatkichning past bo‘lishiga uning tarkibida eskirgan asosiy vositalar mavjudligidan dalolat beradi. Korxonada asosiy vositalarning qoldiq qiymati hisobot yilining boshida 30 ming so‘mni, yil ohirida bu ko‘rsatkich 26 mln. 501 ming so‘mni tashkil qilgan.
Asosiy vositalarni yaroqlilik darajasining tahlili
4.4-jadval
Ko‘rsatkichlar
|
Yil
boshiga
|
Yil
oxiriga
|
1. Asosiy vositalarning boshlang‘ich qiymati
|
69482
|
71049
|
2. Asosiy vositalarning eskirish summasi
|
38698
|
44548
|
3. Asosiy vositalarning qoldiq qiymati
|
30784
|
26501
|
4. Asosiy vositalarning yaroqliliq darajasi
|
44,3
|
37,3
|
Masalalar:
Bu mustaqil ishi bir necha korxonalarning asosiy fondlariga bog‘liq holda ishlab chiqarish hajmi o‘rtasidagi korrelyasion munosabatni topish, shu bilan birgalikda asosiy fondlarning yillik o‘rtacha qiymatini topish, asosiy fondlarning samaradorligini hamda asosiy fondlarning dinamik ko‘rsatkichlari yangilanish va chiqish koeffitsientlarini topishni talab qiladi.
Bunda quyidagilar talab qilinadi:
T/r
|
Yil boshidagi qiymat
|
F kiritilgan as.fondlar qiymati
|
F chiqarilgan as.fondlar qiymati
|
F yillik o‘rtacha qiymat
|
Q i/chhajmi (Y)
|
dx
|
dy
|
Fsan
|
Kyang
|
Kchiq
|
Ryx korx kor.
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
1
|
a1
|
b1m1
|
c1n1
|
|
v1
|
|
|
|
|
|
|
2
|
a2
|
b2m2
|
c2n2
|
|
v2
|
|
|
|
|
|
|
3
|
a3
|
b3m3
|
c3n3
|
|
V3
|
|
|
|
|
|
|
4
|
a4
|
b4m4
|
c4n4
|
|
V4
|
|
|
|
|
|
|
5
|
a5
|
b5m5
|
c5n5
|
|
V5
|
|
|
|
|
|
|
6
|
a6
|
b6m6
|
c6n6
|
|
V6
|
|
|
|
|
|
|
Bu erda a1 - a6 lar har bir korxonaning asosiy fondlarini yil boshidagi qiymati (ming so‘m);
b1m1- b6m6 - har bir korxonaga yilning aniqbir m1-m6 oyida kiritilgan asosiy fondlar qiymati (mingso‘m);
c1n1- c6n6 - har bir korxonadan yilning aniqbir n1-n6 oyida chiqarilgan asosiy fondlar qiymati (mingso‘m);
v1 - V6 – har bir korxonaning yil davomida ishlab chiqarilganmahsuloti xajmi (ming so‘m).
Bu ko‘rsatkichlar alohida variantlarda, aniq sonlar bilan berilgan. Berilgan mustaqil ishini echishda, avvalo, asosiy fondlarning yillik o‘rtacha qiymatini topamiz. Har bir korxona uchun asosiy fondlarning yillik o‘rtacha qiymati qo‘yidagi formula bilan topiladi:
Fo‘rt = Fy.b.+ Fk•m1 – Fch•n1
12
Fo‘rt – asosiy fondlarning o‘rtacha yillik qiymati;
Fy.b. –yil boshiga qiymati (balans);
Fk – kiritilgan asosiy fondlar qiymati;
Fch – fondlarning tugatilish, ishlab chiqarishdan chiqarilish qiymati;
m1 – asosiy fondlarni kiritilgandan boshlab oylar soni;
n1 – asosiy fondlarni chiqarilgandan boshlab oylar soni
Masalan: avgustda kiritilgan bo‘lsa, avgust, sentyabr, oktyabr, noyabr, dekabr, ya’ni 5 oy ishlagan bo‘ladi. Kiritilgan oy ham hisoblanadi.
Asosiy fondlarning yillik o‘rtacha qiymati hisoblangandan so‘ng uni “x” deb belgilaymiz. Berilgan mahsulot xajmini esa “u” deb belgilanadi.
Har bir qilinganishlarni, ya’ni hisoblangan u ko‘rsatkichlari jadvalda yozib, uni to‘ldirib boriladi.
Jadvalning 7 va 8-ustunlaridagi dx va du ko‘rsatkichlar x va u larning o‘rtacha farqini ifodalaydi. Ular qo‘yidagi topiladi:
dx = xi – x ; dy = yi – y
Bu erda,
xi , yi – har bir korxona asosiy fondlarning yillik o‘rtacha qiymati va mahsulot xajmi;
x - barcha asosiy fondlarning yillik o‘rtachalari yig‘indisining korxonasoniga nisbati, ya’ni o‘rtachasi;
u - barcha korxonalar ishlab chiqargan mahsulot yig‘indisining korxona soniga nisbati
Jadvalning 9-ustunida asosiy fondlarning samaradorlik ko‘rsatkichi berilgan.
Fond samaradorligi – korxonaning yiliga bir so‘mga to‘g‘ri keladigan asosiy fondlari qiymatiga chiqarilgan mahsulotning qancha so‘mlik qiymati to‘g‘ri kelishini ko‘rsatadigan ko‘rsatkich. Uni topish formulasi qo‘yidagicha:
Fsam = Q / Fyil.o’rt.
Bu erda,
Q – ishlab chiqarilgan mahsulot xajmi (u);
F – yillik o‘rtacha (x);
Bu formula qo‘yidagicha yozilishi mumkin:
Fsam =u / x .
Endi jadvalning 10 va 11-ustunida asosiy fondlarning dinamik ko‘rsatkichlari topiladi. Ular quyidagilar:
Kyang= Fkir . / Fy.o.
F y.o= Fy.b+Fkir .- Fchiq
Kchiq= Fchiq / Fy.b.
Mustaqil ishning asosiy maqsadi korrelyasiya koeffitsientini aniqlash edi. Endi shu ishni amalga oshirish uchun, avvalo, koeffitsientni topish formulasi ko‘rib chiqiladi:
𝓇xu =⅀(xi-x)2(yi – y)2
√⅀(xi-x)2(yi – y)
Bu erda quyidagilarni topish zarur bo‘ladi:
(xi-x)(yi – y) =dx • dy
(xi-x)2 =dx2
(yi – y)2 = dy2
Ularning yig‘indisini hisoblashda quyidagi jadval to‘ldiriladi:
dx • dy
|
(dx)2
|
(du)2
|
1
|
|
|
2
|
|
|
3
|
|
|
4
|
|
|
5
|
|
|
Jadvaldan yig‘indilar topiladi va formulaga qo‘yiladi. Formuladagi𝓇xu– to‘g‘ri chiziqli korrelyasiya koeffitsienti bo‘lib, u [0;1] oralig‘ida chiqadi. 𝓇ning 1 ga yaqinlashish darajasi u yoki bu ko‘rinishdagi bog‘lanish turini aniqlab beradi.
VARIANT №1
T/r
|
Yil boshidagi qiymat
|
F kiritilgan as.fondlar qiymati
|
F chiqarilgan as.fondlar qiymati
|
F yillik o‘rtacha qiymat
|
Q i/chhajmi (Y)
|
dx
|
dy
|
Fsan
|
Kyang
|
Kchiq
|
Ryxkorxkor.
|
|
|
