- Aks ettirish qonuni
: Tushish burchagi (i) aks
ettirish burchagiga (r) teng.
bo’ladi. (6) tenglamaga qo’ysak
\[
\theta_i = \theta_r
\]
Bu yerda tushish burchagi tushuvchi nurni ko'zguga tushish nuqtasida ko'zguga
perpendikulyar chiziq (normal) bilan hosil qilgan burchakdir. Aks ettirish burchagi esa aks
etgan nurni shu normal bilan hosil qilgan burchakdir.
2. Tasvir Shakllanishi
Ko'zguda tasvir qanday hosil bo'lishi quyidagilarga bog'liq:
- Tekis ko'zgu: Tekis ko'zguda hosil bo'lgan tasvir har doim virtual, to'g'ri va obyektning
ko'zgudan bo'lgan masofasiga teng masofada hosil bo'ladi.
- Sferik ko'zgular: Bular konkav (ichki qiyshiq) va konveks (tashqi qiyshiq) ko'zgular bo'lishi
mumkin.
- Konkav ko'zgu: Agar obyekt ko'zgu fokusidan tashqarida bo'lsa, tasvir real, teskari va
kichraygan bo'ladi. Agar obyekt fokus ichida bo'lsa, tasvir virtual, to'g'ri va kattalashgan
bo'ladi.
- Konveks ko'zgu: Har doim virtual, to'g'ri va kichraygan tasvir hosil qiladi.
3. Ko'zgular Tenglamalari
Ko'zgular bilan ishlashda foydali bo'lgan asosiy tenglamalar:
- Ko'zgu tenglamasi (sferik ko'zgular uchun):
\[
\frac{1}{f} = \frac{1}{d_o} + \frac{1}{d_i}
\]
Bu yerda \(f\) – ko'zgu fokal masofasi, \(d_o\) – obyekt masofasi, \(d_i\) – tasvir masofasi.
- Kattalashtirish (magnifikatsiya) tenglamasi:
\[
M = \frac{h_i}{h_o} = - \frac{d_i}{d_o}
\]
Bu yerda \(M\) – kattalashtirish koeffitsienti, \(h_i\) – tasvir balandligi, \(h_o\) – obyekt
balandligi.
### 4. Misol Masala
Faraz qilaylik, konkav ko'zgu fokus masofasi 10 sm, obyekt ko'zgudan 30 sm masofada
joylashgan. Tasvir masofasi va tasvir turi qanday bo'ladi?
- Ko'zgu tenglamasidan foydalansak:
\[
\frac{1}{f} = \frac{1}{d_o} + \frac{1}{d_i}
\]
\[
\frac{1}{10} = \frac{1}{30} + \frac{1}{d_i}
\]
\[
\frac{1}{d_i} = \frac{1}{10} - \frac{1}{30} = \frac{3}{30} - \frac{1}{30} = \frac{2}{30}
= \frac{1}{15}
\]
\[
d_i = 15 \, \text{sm}
\]
Tasvir real, teskari va obyektga nisbatan kichraygan bo'ladi.
Ushbu tushunchalar optikada ko'zgu masalalarini hal qilishda muhimdir. Agar qo'shimcha
savollar yoki aniqroq misollar kerak bo'lsa, aytib o'ting.
|
