- 201 -
O‘QUV FAOLIYAT JARAYONIDA TALABALARNING
KREATIV QOBILIYATLARINI SHAKLLANTIRISH
Qurbonova Buzaynab
Nizomiy nomidagi TDPU
Pedagogika kafedrasi o‘qituvchisi,
Jo‘rayeva Malika Ikromjon qizi
Pedagogika va Psixologiya mutaxassisligi
II bosqich magistranti
Annotatsiya: Mazkur maqolada Oliy ta’limda tahsil oluvchi talabalarning o‘quv
faoliyat jarayonida kreativ qobiliyatlarini shakllantirish masalalariga ahamiyat qaratiladi.
Hamda o‘quv faoliyat jarayonida talabalarning kreativ qobiliyatlarini shakllantirish
uchun qanday yo‘l-yo‘riq tutish lozimligi, maqsad va rejalarning mohiyati xususida fikr-
mulohazalar yuritiladi.
Kalit so‘zlar: O‘quv faoliyat, talaba, kreativ qobiliyat, o‘quv vazifalar, ijodiy
vazifalar,
ijodkorlik, ijodiy ko‘nikma.
Aннотация: Данная статья посвящена формированию творческих
способностей студентов, обучающихся в высшей школе, в процессе учебной
деятельности. В то же время в процессе учебной деятельности высказываются
мнения о характере целей и планов, в каком направлении следует формировать
творческие способности учащихся.
Ключевые слова: Учебная деятельность, студент, творческая способность,
учебные задачи, творческие задачи, креативность, творческое мастерство.
Abstract: This article focuses on the formation of creative
abilities of students
studying in higher education in the process of educational activity. At the same time, in
the process of educational activity, opinions are held about the nature of goals and plans,
what direction should be taken to form the creative abilities of students.
Key words: Educational activity, student, creative ability, educational tasks,
creative tasks, creativity, creative skill.
Jamiyatning axborotlashuvi, texnologiyalarning tez o‘zgarishi,
zamonaviy
shaxsning kasbiy faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari yosh avlodni tarbiyalash va
o‘qitishga qo‘yiladigan qator talablarni belgilaydi. Zamonaviy Oliy ta’lim talabasi
nafaqat tubdan yangi texnologik madaniyatni o’zlashtiribgina qolmay, balki uni
rivojlantirishga qodir bo’lgan yuksak intellektual tashkil etilgan, tashabbuskor va
ijodkor shaxs bo’lishi kerak.
O’qitishdagi ustuvor yo’nalishlar bilim, ko’nikma va malakalarning ma‘lum
majmuini shakllantirishdan talabalarning intellektual va ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishga o’tdi. Har bir Oliy ta’lim o‘quv predmeti doirasida o’quv faoliyatini
tashkil etish orqali kreativ qobiliyatlarni shakllantirish muammolarini hal etish zarur.
Oliy ta’limda kreativ qobiliyatlarni shakllantirish zarurati o‘quv
va ijodiy faoliyat
texnologiyalarini, ushbu jarayonning shakllari, usullari va vositalarini ishlab chiqishni,
- 202 -
tegishli didaktik va tarbiyaviy yordamni, o‘quv va ijodiy vazifalar majmuasini yaratishni
va boshqalarni talab qiladi.
Ijodkorlik, talabalarning kreativ qobiliyatlarini shakllantirish muammolari azaldan
olimlarning e’tiborini tortib kelgan mavzu hisoblanadi.
Ijodkorlikning umumiy masalalarini antik davr va hozirgi zamon mutafakkirlari
Demokrit, Sokrat, Platon, Arastu, R.Lyulliy, N.Kuzanskiy, F.Bekon, R.Dekart, I.Kant,
G.Gegel, G.Leybnits, A. Puankare, D. Poya, R. Xanson, K. Popper, G. Selye, E. Krik,
P.K. Engel-meyer, B.M. Kedrov, E.P. Nikitin, V.A. Kirillin, G.S. Altshuller, R.B. Shapiro,
Yu.P. Salamatov, A.T. Shumilin, P.G. Shchedrovskiy va boshqalar turli davrlarda
o‘rganganlar.
Kreativ faoliyatning mohiyati va protsessual tomoni V.I. Andreev, M. Gardner, V.I.
Zagvyazinskiy, P.M. Zayki, V.V. Kraevskiy, T.V. Kudryavtseva, A.N. Kulyutkina, A.N.
Leonteva, M.I. Maxmutov, S. Papert, L.A. Ponomareva, R. Pou, S.L. Rubinshteyn, V.A.
Slastenina, A.V. Xutorskiy va boshqalarning asarlarida ko‘rib chiqilgan.
G.S.Altshuller, V.A.Antonov, E.Bono, T.Vujeka, X.Sievert, M.I.Meerovich,
D.Perkins, A.M.Spirkin, Yu.G.Tamberg, E.P. Torrens, E.E. Tunik, D.V. Ushakov,
Yu.M.Chapyale, D.Aymen va boshqalar kreativ fikrlash va uning diagnostikasi
masalalariga alohida e’tibor qaratganlar. Va buning natijalari olimlarning asarlarida,
qo‘lyozmalarida o‘z aksini topgan.
Bundan tashqari o‘tgan asrlarda ta’lim oluvchilarni kreativklikka o‘rgatish
muammolari ham qator olimlar nazariga tushgan. Masalan, bu borada V.I.Andreeva,
D.B.Bogoyavlenskaya, S.Z.Goncharova, V.V.Davidova, E.S.Jarikova, A.B.Zolotova,
O.V.Krilova, T.V.Kudryavtseva, N.V.Kuzmina, V.A.Levina, I.Ya.Lerner, A.N.Luk,
I.N.Semenova, A.E.Simanovskiy, A.A.Smirnova, S.Yu.Stepanova, B.C.Shubinskiy va
boshqalarning asarlarida o’z aksini topganligini ta’kidlash mumkin.
Shunday qilib, talabalarning kreativ qobiliyatlarini shakllantirish
zarurati bilan
zamonaviy Oliy ta’lim muassasalarida o‘quv va ijodiy faoliyatning modeli, texnologiyasi,
vositalari va shartlarining еtarli darajada ishlab chiqilishi lozimligini alohida qayd etish
joiz. Shu sababdan ham o‘quv va ijodiy faoliyatning mazmuni va texnologik elementlarini
aniqlash, ijodiy qobiliyatlarni shakllantirish jarayonining samaradorligini oshirishga
yordam beradigan pedagogik shartlarni aniqlash bugungi kunda dolzarb sanaladi. Bu
jarayonda asosiy maqsad - o‘quv-ijodiy faoliyat modeli va texnologiyasini ishlab chiqish
va asoslash, talabalarning ijodiy qobiliyatlarini shakllantirishning pedagogik shartlarini
aniqlash bo‘lishi maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Oliy ta‘lim muassasalarida talabalarning kreativ qobiliyatlarini shakllantirishning
nazariy asoslarini aniqlash; talabalarning o‘quv-ijodiy faoliyati modeli va ijodiy
qobiliyatlarni shakllantirish texnologiyasini asoslash; ijodiy qobiliyatlarni shakllantirish
uchun model va texnologiyani eksperimental tekshirish; mezon bazasini tuzish va
talabalarning ijodiy qobiliyatlarini shakllantirish samaradorligining shartlarini aniqlash
vazifalarini belgilab olish yuqorida ta’kidlangan maqsadlarga erishishda eng ahamiyatli
jihat hisoblanadi.
Bunda harakatning gipotezasi shundan iboratki, talabalarning ijodiy qobiliyatlarini
shakllantirish jarayoni quyidagi hollarda samarali bo‘ladi:
- 203 -
o‘quv va ijodiy faoliyat modeli shaxsiy xususiyatlarning o‘ziga xos xususiyatlari,
ijodiy vazifalarning xususiyatlari va еchimlarni topish usullari asosida tuzilgan axborot,
tarkibiy-mantiqiy, intuitiv-majoziy va aks ettiruvchi bloklarni o‘z ichiga oladi;
ijodiy qobiliyatlarni shakllantirish texnologiyasi talabalarning o‘quv va
ijodiy faoliyatga tayyorligini
diagnostika qilish, talabalarning turli guruhlari ijodiy
qobiliyatlarini farqlash, o‘quv va ijodiy faoliyatning individual traektoriyalarini qurish
imkonini beradi;
o
‘quv-ijodiy faoliyat uchun tashkiliy, mazmunli va texnologik sharoitlar
yaratiladi.
Nazariy tahlil va olib borilgan tadqiqotlar asosida talabalarning ijodiy qobiliyatlarini
shakllantirish qobiliyati nafaqat zarur ijodiy ko
‘nikma va malakalarni,
har qaysi
o‘quv predmeti bo‘yicha kasbiy ko
‘nikmalarni shakllantirishni o‘z ichiga olishi bilan
ahamiyatlidir. Shuningdek, ijodkorlikka bo‘lgan ehtiyoj va ijodiy muammolarni hal qilish
qobiliyatini oziqlantirish; talabalarning ijodkorligiga e’tiborni shakllantirish va ijodiy
qobiliyatlarini rag‘batlantirish o‘quv mashg‘ulotlarini ijodiy vaziyatlar bilan to‘ldirish,
shu jumladan, ularni rivojlantiradigan turli xil pedagogik muammolarni hal qilishning
yangi usullarini faol izlash asosida amalga oshirilishi natijakor bo’ladi, albatta. O‘z
kasbiga kognitiv va ijodiy qiziqish bo‘lajak pedagogika va psixologiya o‘qituvchilaridan
o‘z imkoniyatlarini safarbar etish qobiliyatini, harakatlarda yangilik va o‘ziga xoslik
namoyon bo‘lishini talab qiladi.
Yuqorida aytilganlarning barchasini umumlashtirib, shuni ta’kidlash kerakki, oliy
ta’limda tahsil oluvchi talabalar o‘quv faoliyati bo‘yicha auditoriyada ijodiy xarakterdagi
vazifalar alohida ahamiyatga ega. Ijodiy xarakterga ega bo‘lgan vazifalarning taklif
qilingan varianti talabalarning ijodiy qobiliyatlarini shakllantirish darajasining mezonlari
va ko‘rsatkichlarini aniqlash imkonini beradi. Moslashuvchanligi bilan ajralib turadigan
vazifalar sub’yektlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni rivojlantirishga yordam berishi
kerak, buning natijasida ijodiy qobiliyatlarni o‘z ichiga olgan shaxsiy fazilatlar majmuasi
shakllanadi. Muayyan vazifani bajarishda ijodiy yondashuvni qo‘llash, talabalar ma’lum
bir mavzuni o‘rganishda olingan ma’lumotlardan foydalanib,
chegaradan tashqarida
fikrlashni o‘rganadilar. Natijada mutaxassislik fanlaridan olingan bilimlarni amaliyotda
qo
‘llash imkoniyati paydo bo‘ladi. Shunday qilib, talabalarning ijodiy faoliyati
tajribasi rivojlanmoqda, bu bilim sifatini oshirishga, yuqori darajada moslashish va
ijtimoiylashuvga ega ijodiy va barkamol shaxsni shakllantirishga olib keladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabr “O‘zbekiston
Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida”gi PF-5847-sonli Farmoni.
2. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning “Pedagogik ta’lim
sifatini oshirish va
pedagog kadrlar tayorlovchi oliy ta’lim muassasalari faoliyatini yanada rivojlantirish
chora-tadbirlar to’g’risida”gi prezident qarori. (2022 yil 21 iyundagi 289-PQ)
3. www. Gov.uz
4. www.ziyo.net.
