LABORATORIYA ISHI №14.
MAVZU: ELEKTRON BIZNES VA MOBIL-TIJORAT
Ishning maqsadi: Talabalarga elektron biznes va mobil tijorat haqida malaka va
ko‘nikmalarga ega bo‘lish.
Nazariy qism
Shuni aytish lozimki, "elektron tijorat" tushunchasiga qat'iy ta'rif
berish bugungi kunda
oddiy ish emas. Gap shundaki, bir tomondan, ommaviy axborot
vositalarida va taniqli
nashriyotlarda elektron tijorat tovarlarni Internet ishlatish orqali sotib olish, deya ta'riflanadi.
Ikkinchi tarafdan, ixtisoslashtirilgan nashriyotlarda elektron tijoratni juda ko'p ta'riflari
keltiriladiki, ularda ushbu global xodisaning u yoki bu qususiyati qirralari qayd etiladi. Umumiy
qolda bu erda "elektron" va "tijorat" so'zlarini tashkil etuvchilari bugungi kun hisobi bilan qanday
ma'no berishini bilib olish lozim.
Shundan kelib chiqib, elektron tijorat tushunchalarini amaliy
nuqtai nazardan aniqlashtirish bilan chegaralanamiz.Elektron tijorat tushunchasi ostida tovar
buyurtmasini qabul qilish, to'lovni amalga oshirish, tovar (xizmat bajarilishi) etkazib berilishidagi
boshqaruvda qatnashuvni o'z ichiga oluvchi operatsiyalarning (amallar) yopiq siklli texnologiyasi
tushuniladi. Ushbu amallar (operatsiyalar) axborot texnologiyalari va elektron vositalar yordamida
o'tkazilib, egalik etish yoki ishlatish huquqini bir yuridik (jismoniy) shaxsdan ikkinchisiga o'tishi
ta'minlanadi.Keltirilgan ta'rif elektron tijoratning "ideal" tushunchasini yoki boshqa so'zlar bilan
elektron tijorat tizimlarini tashkil etishda intilishi lozim bo'lgan maqsadni o'zida aks ettiradi.
haqiqatda bugungi kunda faqat keng rivojlangan elektron tijorat tizimlarigina
barcha tijorat
kelishuvlar to'liq yopiq amallarni (operatsiyalar) elektron yo'l bilan o'tishini ta'minlaydi.
Keyinchalik esa biz shunga amin bo'lamizki, elektron tijorat sinfiga kiruvchi deb qabul qilingan
tizimlarning asosiy qismi operatsiyalar (amallar) bajarilishining elektron va odatiy usullari,
masalan tovar va xizmatlar to'lovini o'z ichiga oladi. Yuqorida keltirilgan ta'rifda "savdo" va
"Internet" so'zlari yo'q bo'lishiga sabab shuki, elektron tijoratda savdo xususiy holat va Internet
elektron tijoratni kiritish bo'yicha axborot texnologiyalari vositalaridan biri hisoblanadi. Elektron
tijoratda Internet imkoniyatlari 90 -yillardan faol ishlatila boshladi. Elektron tijoratning o'zi esa
bundan uzunroq tarixga ega.Elektron tijorat
tushunchasining paydo bo'lishi 1948 yilda g’arbiy Berlinni kerakli
material -texnik xom ashyo
bilan ta'minlash uchun g’arbiy mamlakatlar tomonidan bunyod etilgan avia ko'prikni
tashkillashtirish ishlarida qo'llanilgan amaliyot bilan bog’lanadi. Ushbu ko'prik deyarli 11 oy
faoliyat ko'rsatib, shahar ehtiyojlari to'g’risida juda tez va aniq ma'lumotlar uzatilishini talab
qilgan.Agar Berlin avia ko'prigini elektron tijoratning paydo bo'lish nuqtasi yoki aloqida epizodi
hisobida ko'rsak, 30 yillik AT&T korporatsiyasi loyihasining ish faoliyati boshlanishini elektron
tijorat tizimi faoliyatining boshlanishi, deya hisoblash mumkin. Loyihaning asosiy g’oyasi AT&T
korporatsiyasi telefon chaqiruvlarini operator orqali qayta ishlovning narxini kamaytirish uchun
chaqirilgan abonentlar shaharlararo so'zlashuv uchun hisobini avtomatik usuli kashf etilganligida
va patentlanganligida tashkil topdi va bu o'z navbatida, 800 talik raqamlar
xizmatining tashkil
topilishiga asos bo'ldi. AQShda, misol uchun, har yili bu xizmat orqali 100 mlrd. dollarlik
shartnoma tuziladi.
Elektorn tijoratda bu tizimlar o’z xizmat vazifasin oqlab chiqadi. Biznesda İnternet
texnologiyaning hozirgi turida Web sayt elektron katalogida ish olib borish o’rinli. Sababi
elektron tijorat bu İnternet texnologiyasi yordamida pul topish. Elektron
aloqa savdosida bu uch
yo’nalishda ko’rsatiladi:
1.Aniq texnologiyali platformasin tanlash.
2.Raqobat o’sishni beruvchi mahsulotni ishlab chiqish.
3.Biznes-jarayon va kerakli infratuzilmani ishlab chiqish.
