48
Ishlab chiqarishga va yetkazib
berishga buyurtma
Iste’molchi
uchastka
О О О
3.6-rasm. Nazorat qilishning birlashgan shaklining sxemasi.
3.4. Korxonalaming tashkiliy tuzilmalari va ularning
logistika tomonidan boshqarilish xizmatlari
Korxonada moddiy oqimlarni tashkil etish va ularni boshqarish
bir-biri bilan uzluksiz boglangan tizimni hosil qiladi. Shunday
qilib olingan buyurtmalarni bajarish jarayonida materiallar harakati
boshqaruvsiz amalga oshmaydi, bu boshqaruv moddiy resurslarni
taqsimlash, xo‘jaiik aloqalarini rejalashtirish va hokazo yo‘llar bilan
amalga oshiriladi, lekin shu bilan birga tashkillashtirishni talab
qiladi: kelib tushishlaming ritrnik bajarilishini ta ’minlash; material
lar tashishning optimal tizimini tanlash va boshqalar. Tashkil-
lashtirish jarayonida elementar oqimlarni birlashtirishga erishiladi
va ishlab chiqaruvchi logistik tizim samarali ishlashi uchun sha-
roitlar yaratiladi. Moddiy oqimlarni boshqarish ishlab chiqarish
buyurtmalarining bajarilishi ustidan doimiy nazoratni ta’minlaydi
49
va korxona oldiga qo'yilgan maqsadga erishish uchun logistik
tizim parametrlarini berilgan chegaralarda ushlab turuvchi ta ’sir
o ‘tkazadi.
Moddiy oqimlarni qayta ishlash jarayonining alohida bosqichlari
(saqlash, qayta ishlash, tashish), korxonada, alohidalashgan boiin-
malar orqali amalga oshiriladi, ularning har biri m aiurn funksiya
lami bajaradi.
Moddiy oqimlarning shakllanishida va qayta ishlanishida qatna-
shuvchi korxonaning funksional bo‘linmalarining tarkibi, ularning
o‘zaro joylashuvi va ishlab chiqarish buyurtmalarini bajarishda
o‘zaro aloqalarining shakllari logistik tizimning joylashuv struk-
turasi deb ataladi.
Ichki ishlab chiqaruvchi logistik tizimning strukturasi bir qator
omillar orqali aniqlanadi, ular orasida quyidagilami ajratish
mumkin:
— ishlab chiqarish diversiflkatsiyasi;
— mahsulot ishlab chiqarish hajmi;
— yuklarni tashishni tashkil etish uslubi;
— zaxiralarni boshqarish tizimining turi.
Diversifikatsiya, ishlab chiqarish bo‘linmalarining tarkibiga va
maxsus у о ‘ naltirilganligiga, omborlaming soniga, zaxiralaming
assortimentiga, yetkazib beruvchilar bilan aloqalarning xilma-xillik
darajasiga va ularning soniga ta’sir o‘tkazadi.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi zaxiralaming va alohida ishlab
chiqarishning hajmini, ularning miqdorini hamda yuk oqimlarining
quvvatini aniqlaydi.
Ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmi qancha katta bo‘lsa,
shuncha ishlab chiqarish bo‘linmalari yirikroq, ularning maxsus
yo‘naltirilganligi aniqroq, korxonaga kelib tushayotgan va undan
chiqib ketayotgan yuklaming hajmi katta bo‘ladi. Ishlab chiqari
layotgan mahsulot hajmining o'sishi o ‘rtacha bir kunlik materiallar
xarajatining o ‘sishiga olib keladi va kattaroq zaxiralarni tashkil
etishni asoslaydi.
Yuklarni tashishni tashkil etish uslubi transport bo‘linmala-
rining soniga, ishlaming bajarilishi qatnashchilarining tarkibiga,
mahsulot harakatida bo‘g‘inlarning soniga va oraliq omborlaming
50
miqdoriga ta ’sir qiladi. Masalan, yuk oqimlarini tashkil etishning
tranzit sxemasiga d i s h , mahsulot harakatida b o ‘g‘inIar sonining
Lunayishiga va yuklarni qayta ishlash bo'yicha ishlar hajmining
(jisqarishiga olib keladi. Ishlab chiqarishni tashkil etish ichki tashish
ishlarining hajmi va miqdoriga hamda tugatilmagan ishlab chiqarish
miqdoriga ta ’sir ko‘rsatadi.
Zaxiralami boshqarish tizimining turi ishlab chiqarishda ular-
ning kattaligiga ta ’sir o ‘tkazadi: kelib tushishlar orasidagi vaqt
intervali va buyurtma hajmi qancha katta bo ‘lsa, ishlab chiqarish
zaxiralarining darajasi shuncha katta b o ‘ladi.
Logistik tizimning oraliq strukturasi m oddiy oqimlarni vaqt
bo‘ylab qayta ishlash amallarining bajarilish ketm a-ketligini oldin
dan aniqlab beradi. Bunda yuzaga keladigan vaqt aloqalari
buyurtma bajarilish jarayonida alohida bosqichlar oqib o ‘tadigan
yoki oraliq natijalari — voqealari belgilab olinadigan vaqt kesmalari
bilan xarakterlanadi.
M oddiy oqimlarni tashkil etishning vaqt aspektini tasniflashda
quyidagi tushunchalar qollaniladi: buyurtm aning bajarilish sikU,
b u y u rtm a bajarilish siklining tu zilm asi, b u y u rtm a siklining
davomiyligi.
Buyurtma bajarilish sikli - bu vaqt bo'ylab m a’lum tarzda
tashkil etilgan elem entar oqim larning kom pleksi, bu oqim lar
buyurtm aning qabul qilinishidan to bajarilishigacha b o la d ig a n
harakati jarayonida logistik amallar bajarilishi natijasida yuzaga
keladi.
Buyurtmaning qabul qilinish vaqti m a’lum turdagi va yo‘na-
lishdagi mahsulotni ishlab chiqarishga talabni kelib tushishining
vaqt nuqtasini xarakterlaydi.
Buyurtma bajarilish vaqti mahsulotning savdo-sotiq tizimiga
(shaxsiy iste’mol m ahsulotlari) yoki buyurtm achi korxonaning
omboriga (ishlab chiqarishga m o ljallan g an m ahsulotlar) kelib
tushishini bildiradi.
Buyurtmaning bajarilish siklining tuzilmasi 6 ta bosqichni o ‘z
ichiga oladi: buyurtm aning qabul qilinishi; texnik tayyorgarlik
(yangi buyurtm a olinganida faqat bir m arta rejalashtiriladi),
materiallarni yetkazib berish, ishlab chiqarishga tayyorgarlik, ishlab
51
chiqarishning o ‘zi (yig‘uvchi qismlar biian ta ’minlangan buvurt-
maning ishlab chiqarishga berilishidan ishlab chiqarishdagi ham m a
ishlarning tugatilishigacha), buyurtm ani yetkazib berish.
Buyurtma bajarilish sikli 3.1-jadvalda ko‘rsatilgan.
|
