Bular tegishli tem ir yo‘l tarifining o ‘sishiga to ‘sqinlik ko'rsat-
moqda.
Turii yig‘im larning ta rif m e’yorlarining darajasini oqilona
tartibga solish yo‘li bilan, shuningdek yuklarni tashish bilan bogliq
ravishda q o 'sh im c h a x izm atlarg a talab larn i rag ‘b a tla n tirish
mumkin.
Masalan, nisbatan tem ir yoTlarda yuklarni qo ‘riqlash uchun
ketadigan harbiylashgan b o ‘linm alarni qisqartirish yo‘li
bilan
yuklarni q o ‘riqlashning kafolatlangani xuddi bu xizmatga b o ig a n
talabni oshirishi mumkin.
Turii transportlardagi tariflar tizimi o ‘zining xususiyatlariga
egadir. Ularni qisqacha tavsiflashga o ‘taylik:
Tem ir yo‘l transportida yuklarni tashish qiymatini aniqlash
uchun umumiy, mutlaq, imtiyozli va mahalliy tariflar qo‘llaniladi.
Um um iy tariflar bular asosiy tarif turlari hisoblanadi.
Ulam ing yordamida yuklarning asosiy
qismini tashish qiymati
aniqianadi.
M utlaq tariflar deb, asosiy tarifga nisbatan maxsus ustam alar
va ch eg irm alar bilan o ‘zg artirish lar belgilanadi. Bu tariflar
oshirilgan yoki kamaytirilgan bo‘1 ishi mumkin.
Ular, odatda, aniq yuklarga oid qo'llaniladi.
M utlaq tariflar sanoatning joylashtirilishiga ta ’sir ko‘rsatadi,
chunki ular yordamida ayrim xomashyo turlarini
tashishni tartibga
solish m um kin, masalan, ko‘mir, kvarsit, ruda va h.k. Mutlaq
tarif yordam ida yilning turii davrlarida yuk tashish qiym atini
oshirish
yoki tu sh irish bilan, te m ir y o ‘llardagi yuk tashish
darajasining notekisliklarining bir m arom da boMishiga erishish
mumkin. Ana shu maqsadlar uchun q at’iy yo‘nalishlar bo £yicha
bo ‘sh vagonlar va konteynerlam ing harakati bilan yuk tashish
tariflarini kamaytirish yo‘li bilan ham erishish mumkin.
Im tiyozli tariflar m a ’lum m aqsadlardagi
yuklarni tashish
uchun, shuningdek, tem ir yo‘llarning o ‘zi uchun qo'llaniladi.
Mahalliy tariflam i ayrim tem ir yo‘l boshliqlari belgilaydilar.
Bu tariflar yuklarni tashish miqdorlarini o ‘z ichiga olgan bo ‘lib,
turii yig‘imlardan iborat ham da ular ushbu tem ir yo‘l doirasida
harakatda bo‘ladi.
96
Tashish haqidan tashqari tem ir y o lla r yuklarni qabul qilib
oluvchilar va qo'shim cha ravishda ko‘rsatilgan
xizmatlar hamda
yuklarni tashish bilan b o g liq b o ig a n y ig im larn i oladilar. Bu
yi'imlar tem ir y o lla r tom onidan quyidagi jarayonlar uchun olinadi:
yuklarni saqlash, tortish yoki yukning og‘irligini hisobga olish,
vagonlarni yuklash uchun qo‘yish yoki olib ketish, ularni har xil
kemiruvchi
hayvonlarga qarshi dorilash, yuklarni kuzatib borish,
yuklash-tushirish ishlari, shuningdek, boshqa jarayonlar uchun
olinadi.
Yuklarni tem ir yoMlarda tashishdagi to ‘lov
miqdorlariga bogliq
boladigan asosiy omillarni sanab o ‘taylik:
