M. M. Hojimatov- andijon davlat universiteti kimyo kafedrasi dots., PhD




Download 9.69 Mb.
bet9/131
Sana19.01.2024
Hajmi9.69 Mb.
#141266
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   131
Bog'liq
Органик кимё мажмуа.docx 2023 y (2)
Ahrorov H Hattotlik sanati va arabcha yozuv turlari uquv uslubiy qullanma, pdf storage english-text-morning-routine, Neft tarkibini aniqlash usullari, Turk xoqonligi, Genetik materialning o’zgaruvchanligi, allel genlarning o`zaro ta`sirida va natijasida bel, Kimyo oziq –ovqat sanoatida korxonalarda ishlab chiqarish samaradorligi., 2-TO\'PLAMLAR VA ULAR USTIDA AMALLAR, Презентация Microsoft Office PowerPoint, Bioinformatika fanining maqsadi, vazifasi va rivojlanishi, 01.Giperpolik tipdagi to‘lqin tenglamalarisi, Neft tarkibini aniqlash usullari, Tibbiyot genetikasining taqiqot usullari, Xusanova Shaxnoza Meyoz, 202-guruh 2-kursida tahsil olayotgan harbiy xizmatga majburlar va chaqiruvchi talabalar
Олиниш усуллари
Алканларнинг асосий манбалари нефт ва табиий газ ҳисобланади. Табиий газ асосан метандан иборат (90-99%). Нефтни қайта ишлаб алканлар аралашмаси олинади.
Бензин фракциясини фракцион хайдаш йўли билан алохида алканлар олиш мумкин.
Нефт хайдалаб бир неча франкциялар олинади: бензин фракцияси (t°қ=40...180°С, С6 – Н10), керосин фракцияси (t°қ =180...230°С, С1012), дизел ёқилғиси (t°қ=230...305°С, С1317). Қолган қисми, яъни мазутдан пасайтирилган босим остида ёки сув буғи ёрдамидан соляр мойи (С1825), сурков мойлари (С2838), вазелин, қаттиқ парафин олинади.
Нефтни хайдашдаги юқори фракцияларини крекинг қилиб юқори сифатли бензин олинади. Бундан ташқари алканлар билан биргаликда кимё саноати учун муҳим хом-ашё ҳисобланадиган алкенлар-этилен, пропен ва бутенлар ҳосил бўлади.
Тошкўмир ёки қўнғир кўмир 450 - 470°С да молибден, вольфрам, никель оксидлари ва сульфидлари иштирокида гидридланса (водород билан бойитилса) хар хил алканлар ва циклоалканлар аралашмаси ҳосил бўлади. Мазкур углеводородлар мотор ёқилғилари сифатида ишлатилади.
Гидридлаш жараёни махсус ускуналар–автоклавларда 30 МПа гача босим остида ўтказилади. Кўмир ва катализатор майда кукун ҳолатига келтирилади ва органик эритувчиларда (нефтни қайта ишлаш маҳсулотлари) суспензияга айлантиралади. Аралашма қиздирилади ва водород юборилади (Ф.Бергиус, 1925). Бу жараён кўмирни суюлтириши методи ҳам дейилади. Реакция натижасида мотор ёқилғиси сифатида ишлатиладиган ҳар хил алканлар ва циклоалканлар аралашмаси ҳосил бўлади.
СО2 ва СО катализатор иштирокида водород билан қайтарилса одатда метан ҳосил бўлади. Катализатор сифатида Ni ишлатилади (П.Сабатье, И.Сандеран, 1902).

СО ни каталитик гидридлаш реакцияси ишлатиладиган катализатор ва температурага боғлиқ равшида турлига бориши мумкин: Co ёки Fe тутувчи катализатор иштирокида 180°-300°С да СО Н2 билан таъсирлашиб асосан тармоқланмаган ва кичик молекуляр массали алканлар ҳосил қилади (Ф.Фишер, Х.Тропш, 1913-1926).

Кейинчалик мазкур усул такомиллаштирилган: катализатор, реакция температураси ва босим ўзгартирилган (Ф.Фишер, Х.Пихлер 1936-1941)
Хозирги вақтда Фишер - Тропш методи билан ҳам мотор ёқилғилари, ҳам алоҳида углеводородлар-алканлар, циклоалканлар, аренлар олиниши мумкин. Реакция механизми мураккаб. Реакция катализатор сиртига Со нинг сорбцияси билан бошланади. Бунинг натижасида кобальтнинг карбонил бирикмалари ҳосил бўлади. Водород сорбцияланган углерод оксидига бирикиб катализатор сиртига боғланган карбен ( :СН2 ) ва метил радикали ҳосил қилади. Карбен Со – СН3 боғи бўйича бирикиши мумкин, натижада углерод занжири узайиб боради.



Ёнаки моддалар сифатида кислородли органик бирикмалар-спиртлар, альдегидлар ҳосил бўлади.


Металл – углерод боғи тутувчи бирикмалар сув билан осон таъсирлашиб углеводородлар ҳосил қилади. Масалан:
Al4C3 + 12H2O → 3CH4 + 4Al(OH)3
CaC2, SrC2 ва BaC2 сув билан таъсирлашиб ацетилен ҳосил қилса, Fe3C ва Ni3C кислоталар билан таъсирлашиб углеводородлар аралашмаси ҳосил қилади.
Галогеналканлар натрий билан, янада осон калий билан реакцияга киришиб симметрик углеводород ҳосил қилади (А.Вюрц, 1855й).
2R-Br + 2Na → R-R + 2NaBr
3R-Br + 3R1-Br + Na → R-R + R-R1 + R1-R1 + 3NaBr
Карбон кислоталар тузларининг эритмалари электролиз қилинганда анодда СО2 ажралиб чиқади ва алканлар ҳосил бўлади (А.Кольбе, 1849).
Бу реакцияда карбон кислотанинг анионидан анодда электрон ажралади ва эркин радикалга айланади. Радикал ўз навбатида СО2 га ва алкил радикалга парчаланади.



Алкил радикаллари аноднинг сиртида димерланади:

Карбон кислоталарнинг сувсиз тузлари ишқорлар билан қиздирилса (250-300°С) парчаланиш содир бўлади ва алкан ажралиб чиқади.
RCOO-Na+ + NaOH → R-H + Na2CO3
Карбон кислота молекуласидан СО2 ажралиб чикиши реакцияси декарбоксилланиш дейилади. Ушбу реакция одатда метан, этан олишда қўлланилади.
Алкенлар ва бошқа тўйинмаган углеводородларни, галогеналканларни, карбонил бирикмаларни водород билан қайтарилганда хам алканлар ҳосил бўлади. Мазкур реакциялар тегишли мавзуларда кўриб чиқилади.



Download 9.69 Mb.
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   131




Download 9.69 Mb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



M. M. Hojimatov- andijon davlat universiteti kimyo kafedrasi dots., PhD

Download 9.69 Mb.