|
Mədənçıxarma bölməsində istehsalın həcmi 22,2 milyard manat olmuşdur. Mədənçıxarma sənayesi ümumi məhsul buraxılışının 69,6%-i təşkil edir. 2014-cü ildə mədənçıxarma sənayesi üzrə fəaliyyət göstərən sənaye müəssisələrinin sayı 318 ədəd olmuşdur. Bu müəssisələrin 7,2%-i dövlət, 92,8% isə qeyri-dövlət müəsisələrinin payına düşür. Fəaliyyət göstərən müəssislərdən 255 ədədi kiçik, 63 ədədi iri müəssisələrdir. Sahənin əsas məhsulu olan xam neft hasilatı 42,0 milyon ton, təbii qaz hasilatı isə 29,4 mlrd. m3 təşkil etmişdir. 2013-cü illə müqayisədə neft hasilatı 3,2% azalmış, qaz hasilatı isə 0,7% artmışdır. 2014-cü ildə bu sahə üzrə yeni açılmış sənaye müəssisələrin sayı 28 ədəd olmuşdur. Mədənçıxarma sənayesi müəssisələrinin anbarlarında 45,3 mln. man. və ya ölkə sənayesi üzrə olan hazır məhsul ehtiyatının 17,5%-i qədər hazır məhsul olmuşdur (qrafik 2.4).
2015-ci il yanvarın 1-nə qida, içki və tütün məmulatlarını istehsal edən müəssisələrin anbarlarında 33,3 milyon manatlıq və ya ölkə sənayesi üzrə olan hazır məhsul ehtiyatının 12,8 faizi qədər hazır məhsul olmuşdur (qrafik 2.5).
Qrafik 2.5. 2014-cü ildə əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən qida məhsullarının istehsalının dinamikası (artan yekunla, %-lə)13.
Ümumilikdə, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və struktur islahatları ilə əlaqədar olaraq son illərdə həyata keçirilən sənayeləşmə tədbirləri çərçivəsində neft-qaz, qızıl və digər hasilat sahələrində əldə edilmiş uğurlarla yanaşı, sənayenin diversifikasiyası genişləndirilmiş və bu sahədə yeni güclər istifadəyə verilmişdir. Belə ki, qısa müddət ərzində qeyri-neft sənayesində ölkə iqtisadiyyatı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən və müasir texnologiyalara əsaslanan rəqabətqabiliyyətli müəssisələr yaradılmışdır.
Son illərdə ölkə iqtisadiyyatında sənayenin inkişafı baxımından əhəmiyyətli sənaye müəssisələrinin yaradılması və yenidən qurulması sahəsində mühüm işlər görülmüşdür. Qaradağda sement zavodunun istehsal gücünün artırılması və yeni zavodun inşası, Qazaxda, Naxçıvanda sement zavodlarının tikilib istifadəyə verilməsi, Gəncədə alüminium istehsalı kompleksi, Gəmiqayırma zavodunun fəaliyyəti, Daşkəsən və Gədəbəydə qızıl-mis emalı, Sumqayıtda polad borular, Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksinin yaradılması ölkədə sənayenin növbəti mərhələdə daha dərin şaxələndirmə siyasətinin həyata keçilməsinə geniş imkanlar yaradır. Bununla yanaşı, Sumqayıtda neft-kimya sahəsində aparılan müasirləşdirmə işləri, karbamid zavodunun təməlinin qoyulması da gələcəkdə qeyri-neft sənayesinin diversifikasiya olunmasına töhfə verəcəkdir.
Sənayeləşmə çərçivəsində ölkəmizdə yeni yaradılan istehsal sahələrindən müdafiə sənayesinin qurulmasını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Qısa müddət kəsimində bu sahədə 50-yə yaxın yeni istehsal sahəsi yaradılmış və 900-dən çox çeşiddə müdafiə təyinatlı məmulatların istehsalı təşkil olunmuşdur. Müdafiə sənayesi müəssisələri tərəfindən hərbi təyinatlı məhsullarla yanaşı, mülki məmulatların da istehsalı təşkil olunmuşdur ki, onların həcmidə son illərdə 2 dəfə artırılmışdır.
Ötən 12 ildə yüngül sənaye sektoru üzrə Bakı, Naxçıvan, Gəncə, Sumqayıt, Yevlax, Quba və ölkənin digər bölgələrində yaradılmış tekstil, mebel və başqa bu kimi əhalinin tələbatı baxımından vacib istehsal müəssisələri tikilib istifadəyə verilmişdir. Ölkədə əhalinin ərzaq məhsulları ilə təminatının yaxşılaşdırılması çərçivəsində İmişlidə şəkər zavodu, Abşeronda duz zavodu, Ağcabədidə süd və süd məhsulları kombinatı, Qəbələdə, Xaçmazda konserv zavodları, Oğuzda, Şəkidə, Ağsuda və digər bölgələrdə yeni və müasir avadanlıqlarla təchiz olunmuş qida sənayesi müəssisələri fəaliyyətə başlamışdır.
FƏSİL III.
Azərbaycanda lizinq FƏALİYYƏTİNƏ MANE OLAN AMİLLƏR VƏ inkişaf perspektiləri
3.1. Azərbaycan respublikasında lizinq xidmətlərinin inkişaf perspektivləri
Lizinq sosial-iqtisadi əhəmiyyəti nəzərə alınaraq Respublikamızda bu xidmət növünün inkişafi və əhatəsinin genişləndirilməsi üçün maliyyə resurslarının cəlb edilməsi zəruridir. Bu resursların mənbəyi kimi həm daxili, həmçinin xarici investorlar çıxış edə bilərlər.
Azərbaycanda lizinqin müvəffəqiyyətlə tətbiq edilməsinin vacib elementi lizinq münasibətləri potensial lizinq alanların və lizinq xidməti göstərənlərin bir araya gətirilməsi üçün təşəbbüslərin göstərilməsi, Lizinq xidməti tərəfindən sahibkarların tələblərinin, lizinqalanlar tərəfindən verilən şərtlərin yumşaldılması barədə təkliflərin öyrənilməsi hər tərəfin birgə iştirakı ilə qanunvericiliyin şərtləri və biznes maraqları nəzərə alınmaqla optimal tələblərə cavab verən ümumi lizinqeverme sxeminin hazırlanması mümkündür.
Həmçinin dövlət strukturları, maliyyə və özəl sektorun nümayəndələrinə birgə ixtisaslaşdirilmiş məşgələlərin keçirilməsi üçün potensial tərəfdaşlar kimi mövcud olan təhsil müəssisələri aşkar edilir.
Lizinqin səmərəli təşkili və reallaşdırılması məqsədi ilə Respublikada lizinq, onun üstünlükləri haqqında ictimayətə geniş məlumat vermək məqsədi ilə müəyən tədbirlər palnının hazırlanması, əhalinin geniş təbəqələri arasında kütləvi informasiya mənbələri və bilavasitə sahibkarlarla görüşlərin təşkili və bu kimi müvafiq yığıncaqların aparılması zərurətdən irəli gəlir. Bu kimi tədbirlərin hazırlanması və reallaşdırılması ölkənin müxtəlif rayon və qəsəbələrində, kiçik sahibkarların fəaliyyət göstərdiyi kəndlərdə onları işdən ayırmadan aparılması daha effektiv olur. Lizinqin əsas xüsusiyyəti istehsalın səmərəli təşkili və kiçik sahibkarlığın inkişafı yolunu təklif edir. Lizinq xidmətinin təşkili və münasibətlərin səmərəli təşkili məqsədilə subyektlər arasındakı əlaqə aşağıda təklif olunan sxemə uyğun qurulması məqsədəuyğundur:
 Sxem 1
 Sxem 2
Azərbaycan reallıqları nəzərə alınmaqla demək olar ki, fəaliyyət göstərən sahibkarların bir qismi və yeni yaradılması nəzərdə tutulan müəssiələrin (onların təsisçilərinin) şəxsi vəsait baxımından zəif olması və kredit qabliyyətləri aşagi olduguna görə və ölkədə banklar tərəfindən verilən kreditlərin məbləğinin və kredit müddətinin az olması və faiz dərəcələrinin yüksək olması belə müəssisələrin əsas kapitalla təmin edilməsində, maliyyələşdirilməsində lizinq şirkətlərinin rolnu artırır. Respublikanın daxili maliyyə bazarında lizinq rəqabətin güclənməsinə xidmət etməklə kreditlərin və lizinqin verilməsi üzrə faiz dərəcələrinin və digər şərtlərin müsbət dəyişməsinə səbəb olur. Dünya üzrə inkişaf edən ölkələrdə bank kreditləşməsinin əhəmiyyəti nəzərə alınaraq alternativlərin yaranması, məsələn liznq xidmətinin geniş inkişafı paralel olaraq bir neçə istiqamətli resurslardan alternativ istifadə imkanları yaradır. Lizinq və bank xidmətindən paralel istifadə etməklə alınmış borcun məbləginin azlmasına imkan yaradir.
Lizinq xidmətinin düzgün təşkili və onun fəaliyyətinə dövlət nəzarəti, slğorta və maliyyələşdirmənin məqsədyönlülüyü ümumiyyətlə qtisadiyyatın sahələrinə maliyyə yatırımlarının həcmini artırır. Bank maliyyələşdirilməsinə alternativ kimi çıxış edən lizinq digər maliyyələşdirmə formalarından istifadə edilməsinə, maşın və avadanlıqların və digər əsas kapitalın satış həcmlərinin artmasına səbəb olur. Lizinqin əsas xüsusiyyətlərindən biri də yerli və xarici təchizatçılarla kredit alma imkanı olmayn və ya maliyy-borc riski edə bilməyən müəssisələr sırasından da yeni alıcıların cəlb edilməsi mexanizmini təklif edir [2,4]. Digər bir xüsusiyyət sahibkarın maşın və avadanlığın alınmasına ilkin maliyyə vəsaitinin tələb olunmamasıdır. Sahibkar kreditə sərf edəcəyi vəsaitləri marketinqə, dövriyyə fondlarının artırılmasına, cari xərclərə yönəldə bilər.
Əsas kapitalı lizinqə alanlar aylıq ödənişlər etməklə maşın və avadanlıqlardan dərhal istifadə etmək və yeni müasir texnika texnologiyadan istifadə etməklə gəir, mənfəət qazanmaq və müvafiq olaraq artıq lizinq obyektlərinin istismarından alınan gəlirdən ödənişlər etmək imkanı qazanırlar.
Daşinma, quraşdirma, personalin təliminə çəkilən xərclər də daxil olmaqla lizinq avadanlığın dəyərinin 100% maliyyələşdirə bilər. Bank kreditindən fərqli olaraq qabağcadan ödəniş və müəyyən dəyərdə aktivlərə malik olmaq tələb olunmur.
Lizinq mütəmadi olaraq avadanlığın təzələnməsinə və bununla da müasir texnologiyadan istifadə edilməsinə imkan yaradır. Vəsaitin çatışmaması üzündən lazım olan avadanlığın alınması gecikdirildikdə, yaxud bundan imtina edildikdə lizinq əvəzolunmazdır, çünki o, lizinq ödənişlərinə az məbləğlərin xərclənməsinə və eyni zamanda lazım olan avadanlıqdan istifadə edilməsinə imkan yaradır. Lizinq hətta büdcəsinin xeyli məhdud olan müəssisələr üçün də mümkündür [5,6].
Avadanlığın lizinq verənin mülkiyyətində olması lizinq alanın kredit qabiliyyətli olmasını sübut etmək, yaxud girov təklif etmək vəzifəsini istisna edir. Bu faktın mövcud olması qeyri təkmil girov qanunvericiliyi olan ölkələrdə fəaliyyət göstərən müəssisələr üçün lizinq xüsusilə əlverişli edir.
Lizinq iki yerə bölmək olar;
- maliyyə lizinqi;
- operativ lizinqi.
Maliyyə lizinqinə dəyəri tam ödənilən lizinq aid edilir. Maliyyə lizinq verənin maşın və avadanlıqların tam amortizasiyasını və onun mənfəətini təmin etmək üçün kifayət edən müəyyən olunmuş məbləğin icarə müddəti ərzində ödənilməsini nəzərdə tutur.
Operativ lizinqə icarə müddəti avadanlığın xidmət müddətindən qısa olan sövdələr aid edilir, icarəyə verilən avadanlıqğın alınmasına icarə verənin çəkdiyi xərclər yalnız hissə-hissə icarənin ilkin müddəti ərzində ödənilir.
Lakin bu fəslin birinci paraqrafında qeyd olunduğu kimi, lizinqi icarə ilə qarışıq salmaq olmaz. Bunlar eyni anlayışlar deyildirlər. Bir daha qeyd etmək lazımdr ki, lizinqin icarədən prinsipial fərqi vardır. Lizinq verən nəyi isə yalnız konkret bir istehlakçının maraqlarına əsasən alır. İcarə zamanı isə əksinə, icarəyə verən ilkin olaraq, texniki vəsaitlərin müəyyən çeşidini alır, sonra isə icarədən istifadə edəni axtarır. Məhz bu vəziyyət lizinq ilə icarə arasında bərabərlik işarəsini qoymağı aradan qaldırır.
Hal-hazırda «Azərlizinq» aşağıdakı lizinq xidmətlərini göstərir:
- yerqazan və inşaat-yol texnikasının, nəqliyyat vasitələrinin və ixtisaslaşdırılmış nəqliyyatın, kiçik mexanizasiya vasitələrinin, elektron-ölçü və məişət texnikasının qısa və uzunmüddətli lizinqi;
- maşın və mexanizmlərin, nəqliyyat vasitələrinin xidmət heyəti-maşınist və sürücülərlə birgə verilməsi;
- ağır çəkili və uzun ölçülü yüklərin daşınması üzrə xidmətlər;
- lizinqə verilən texniki vasitələrin təmiri və onlara xidmətin göstərilməsi;
- «Azərlizinqin» 700-ə yaxın istehlakçı və 10-dan çox nəhəng xarici şirkətdən ibarət müştəriləri vardır. Onun əsas müştəriləri Dövlət Neft Şirkəti, neft yataqlarının işlənməsi və neftin çıxarılması ilə məşğul olan iri konsorsiumlar, aparıcı tikinti şirkətləri, eləcədə respublika əhalisidir.
Lizinq xidmətlərinin nomenklaturasında 250 mln. man. dəyərində plyonkaların avtomatik çıxarılması və digər fotoişlərin görülməsi üçün fotoavadanlıqlar komplekti, hər biri 60 mln. man. dəyərində olan MYZ-82 markalı üç traktor komplekti, daşkəsən, qaynaq və digər avadanlıqlar vardır.
Göstərilən lizinq xidmətinin orta tarif stavkası maşınların, avadanlıqların və digər texnikanın balans dəyərinin orta hesabla 20%-ni təşkil edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, lizinq biznesində liderlik edən ABŞ, Yaponiya, Böyük Britaniya, Almaniya və digər nəhəng dövlətlər məhz bank kapitalına minnətdar olmalıdırlar. Buna görə də bankların «Azərlizinqlə» birgə iştirakı haqqında fikirləşmək lazımdır.
Lizinq biznesinin maliyyələşdirilməsini yaxşılaşdırmaq üçün risklərin bölüşdürülməsinə çoxlu sayda iştirakçıların cəlb olunması məqsədə uyğundur. Lizinq zəmanətlərinin tərkibi belə ola bilər: lizinqalan, avadanlığı hazırlayan, lizinqverən, zəmanətçi bank, bank-kreditor, sığorta şirkəti, lizinqə region kömək fondu və nəhayət hökümət.
Risklərin azalmasna sublizinq də kömək edə bilər. Bu da risklərin çoxlu sayda iştirakçılar arasında bölüşdürməyə, hər bir iştirakçı üçün zəmanətin dərəcəsini artırmağa və lizinq sövdələrinin maliyyələşdirilməsi üçün kredit ehtiyatlarının dəyərini aşağı salmağa imkan verir.
Lizinq münasibətlərində sığorta mühüm əhəmiyyət daşıyır, xüsusi ilə avadanlığın nəqlində, montajında və qurulmasında əmlak riskləri. Bizim sığorta şirkətləri sığortanın bu növlərini təklif edirlər və onların müxtəlif xarici şirkətlərdə yenidən sığorta elətdirirlər.
Buna baxmayaraq, bu gün «Azərlizinqin» qarşısında bir çox problemlər dayanır ki, onları o, həll etmək imkanına malik deyildir. Məsələn hazırda «Azərlizinq» öz fəaliyyətinin Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçirir. Bununla belə İqtisadiyyat Nazirliyi «Azərlizinqdən» iki illik müddətə lisenziya almağı tələb edir.
Bundan əlavə «Azərlizinq» öz maşınlarında lizinqə verdiyi üçün hər ay «Azəravtonəqliyyat» Dövlət Konsernində lisenziya almalıdır.
Qeyd olunanlarla yanaşı «Azərlizinq» heç bir güzəştlərə malik deyildir və aşağıdakı vergilər üzrə büdcəyə çoxlu vəsait keçirir:
- əmlak vergisi;
- əlavə dəyər vergisi;
- mənfəət vergisi;
- əmək haqqında daxil olan gəlir vergisi;
- yol fonduna ayırmalar;
- əmək haqqından əhalinin sosial müdafiəsi fonduna ayırmalar;
- əhalinin məşğulluq fonduna ayırmalar.
«Azərlizinq» həm də gömrük xətti ilədə heç bir güzəştlərə malik deyildir.
Buna baxmayaraq, MDB ölkələrində lizinq şirkətləri böyük güzəştlərdən istifadə edirlər. Belə ki, lizinqalan üç ildən az olmayan müddət ərzində maliyyə lizinqinin müqavilələrinin satışından əldə edilən mənfətdən ödənən vergidən azad edilir. Məhsulun maya dəyərində vergiyə cəlb olunan mənfəətin müəyyən olunmasında alınan borc vəsaitlərinə görə faizlərin ödənilməsi üzrə ödənişlər, o cümlədən lizinq subyektləri tərəfindən istifadə olunan bank və digər təşkilatların kreditləri üzrə və maliyyə lizinqi əməliyyatları üzrə lizinq ödəmələri daxil edlir. Lizinq verən hissə-hissə beynəlxalq hüququn obyekti olan Rusiya ərzisinə müvəqqəti gətirilən məhsula münasibətdə gömrük rüsumundan da vergilərdən azad olunur.
Lizinq verən mənfəətə görə az vergi ödəyir, çünki lizinq ödəmələri mənfəət hesabına həyata keçirilmir, məhsulun maya dəyərinə daxil edilir. Bundan başqa lizinqə götürən maşınlar avadanlıqlar, cihazlar müəyyən olunan müddət ərzində lizinq verənin balansında hesaba alınır, ona görə də lizinq alan onun maya dəyərindən əmlaka görə vergini ödəmir.
Rusiya Federasiyası Hökumətinin 27 iyun 1996-cı il tarixli 752 saylı «Rusiya Federasiyasında lizinq fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsinə dövlətin köməyi haqqında» qərarı ilə maliyyə lizinqinin obyektini təşkil edən və əsas fondların aktiv hissəsinə aid olunan hərəkət edən əmlakın bütün növlərinə lizinq müqaviləsinin şərtlərinə uyğun olaraq 3 əmsalından çox olmayaq surətli amortizasiya mexanizminin tətbiq olunmasına icazə verilir [16,19].
Bank və kredit təşkilatları, lizinq müqavilələrinin yerinə yetirilməsi üzrə maliyyə lizinqi əməliyyatlarını reallaşdırmaq üçün üç ildən və daha çox müddətə verilən kreditlərdən əldə olunan mənfəətdən vergi ödəməsindən azad edilirlər.
Məlumdur ki, müasir dövrdə lizinq xidmətinin təkmilləşdiriliməsi və inkişafına nail olunması üçün təbii ki, lizinq fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilik bazası yenidən işlənilməli və beynəlxalq standartların tələblərinə uyğunlaşdırılmalıdır.
Hazırda Azərbaycanda Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının dəstəyi ilə lizinqin inkişafə layihəsi həyata keçirilməkdədir. Bu layihənin əsas məqsədlərindən biri məhz lizinq qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsindən və bu fəaliyyət növünün stimullaşdırılmasından ibarətdir.
Beləliklə, lizinq sahibkarlığın inkişafının ən mühüm və perspektivli istiqamətlərindən biridir.
3.2.Azərbaycanda lizinq bazarının inkişafının əsas xüsusiyyətləri, inkişaf istiqamətləri və mövcud problemlər
İnkişaf etmiş ölkələrin lizinq sahəsində qazandıqlrı təcrübə göstərir ki, hər bir ölkədə lizinqin təkamülü və inkişafı bir neçə mərhələni əhatə edir. Azərbaycanda da bu təcrübələr əsas götürülərək lizinqin inkişafı prosesinin iki mərhələ üzrə aparılmışdır.
Birinci mərhələ. “Lizinq haqqında” Azərbaycn Respublikasının Qanunun 1994-cü ildə qəbul edilməsi və lizinq fəaliyyətinin qanunvericiliklə tənzimləmə bazasının formalaşması lizinqin inkişafı prosesinin birinci mərhəlsi hesab edilir. Onu da qeyd edək keçmiş SSRİ məkanında yenicə suverenliyini elan etmiş və müstəqil il dövlət kimi formalaşan ilk ölkə idi ki, “Lizinq haqqında” qanun qəbul etdi.
Bu qanunun qəbulu ilə də lizinqə geniş güzəştlər verilirdi. Qanunla o Azərbaycan Respublikasının müvafiq vergi növlərindən azad olundu. Bu cür şəraitin yaradılmasın baxmayaraq ölkəmizdə lizinq bazarı mükəmməl formalaşmadı. ABB-nin və Beynəlxalq maliyyə korporasiyası xarici partnyor-Garanti heasing türk şirkətinin iştirakı ilə 1997-cu ildən başlayaraq danışıqlar apararaq 1999-cu ildə “Azeri heasing” şirkətini yaratdılar. Bəzi iqtisadıçılr və sahə mütəxəsisləri, lizinq istifadəçiləri ölkəmizdə lizinq xidmətinin, bazarının yaradılması və formalaşmasının başlanğıcını 1999-cu il hesab edirlər.
Ölkənin maliyyə bazarında digər lizinq xidməti təqdim edən şirkətlərin olmasına baxmayaraq onların fəaliyyəti qənaətbəxş deyildi. Həmin şirkətlər arasında maliyyə bazarlarında aktiv fəaliyyət göstərən şirkət Dövət Təchizat Komitəsi yanında bilavasitə əməliyyat lizinqi xidməti təqdim edən “Azeri heasing” idi.
İkinci mərhələ. Fəaliyyəti tənzimləyən qanunun 1994-cü ildən qəbul olmasına baxmayarq Azərbaycanda lizinq xidmətindən istifadə tempi yalnız 2003-cü ildən başlayaraq artmağa başlamışdır. Bu inkişafa səbəb və ya təkan 2003-cü ildən etibarən Azərbaycanda Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası (BMK) lizinqin inkişafı üzrə layihənin reallaşdırması olmuşdur. Təbii ki, bu dövr Respublikada lizinq sektorunun inkişafının ikinci və daha səmərəli mərhələsidir. Bu illər ərzində BMK nümayəndələrinin və Azərbaycan Respublikası hökumət orqanlarının əzmikarlığı və birgə fəliyyəti nəticəsində lizinq xidməti və bazarını tənzimləyən qanunvericilik bazası təkmilləşdirildi, müəyyən dərəcədə vergi rejimi formalaşdırıldı, ictinayyət lizinq xidmətləri, onun üstünlükləri, lizinqə götürmə şərtləri və s. haqqında məlumatlandırıldı. Lizinq münasibətləri “Lizinq haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu, Mülki Məcəlləsi (38-ci maddə,747-751-ci maddələr) və Vergi Məcəlləsi ilə (140-cı maddə) tənzimlənir.
Qanunvericlik bazasının və işgüzar mühitin dəyişməsi və lizinq bazarının formalaşmasına reaksiya olaraq ölkədə qeydiyyatdan keçən lizinq şirkətlərinin sayı 2003-cü ildə 3-ə bərabər olduğu halda 2011-ci ildə bu say 22-yə çatdı ki, onlaradan bir neçəsi fəal lizinq xidmətləri göstərirlər. 2014-cü il ərzində Respublikad yeni 16 lizinq müəssisəsi qeydiyyatdan keçmişdir. Ölkədə lizinq bazarının rəqabətqabliyyətliyinin yüksəldilməsi, lizinq münasibətlərinin inkişafı, lizinq müəssisələri arasında əlaqələrin yaradılması məqsədilə Azərbaycan Lizinq Şirkətləri Assosiasiyası (ALŞA) yaradıldı. ALŞA 2004-cü il oktyabr ayının 27-də Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının səyi və dəstəyi ilə “Ataleasing”, “Unileasing”, “Muganleasing” şirkətləri tərəfindən yaradılmışdır. “Joint Lizinq”, “Unilizinq”, “Ansar Lizinq”, “Turan Lizinq”, “Standard Lizinq”, “AG Lizinq”, “Ata Lizinq”, “Dəmir Bank”, “Qafqaz Lizinq” Azərbaycan Lizinq Şirkətləri Assosiasiyasının tərkibinə daxildir. “ASB Bank”, “Nikoil Lizinq” şirkətləri isə müşahidəçi qismində çıxış edir.
Azərbaycan Lizinq Şirkətləri Assosiasiyası yüksək gəlirli və reytinqli əcnəbi lizinq assosiasiyaları ilə (Rusiya, Türkiyə, Belarus, Avropa ölkələrinin lizinq assosiasiyaları) əməkdaşlıq edir14.
Nüfuzlu jurnallarından biri olan “Business Time” tərəfindən “Joint Leasing Company” lizinq şirkəti “İlin Lizinq Şirkəti” nominasiyasında “Azeri Business Award” milli mükafatına layiq görülmüşdür. “Joint Leasing Company” lizinq şirkətinin 2012-ci ilin son hesabatına əsasən lizinq portfeli 35,312 mln. Manata bərabər olduğu bildirirlir. Şirkətin maliyyələşdirdiyi lizinq müqavilələrinin ümumi sayı 520-ə bərabər olmuşdur. Lizinqin ilkin ödənişi 30%-dən çox təşkil edən müştərilər üçün lizinq üzrə faiz dərəcələri 17%-dən başlayaraq verilir. Hesabat ilində lizinq portfeli 40%-i tikinti sektorunun, 33%-i nəqliyyatın, 20%-i istehsalın və 7%-i isə digər sahələrin hesabına formalaşmışdır.
Azərbaycanda lizinq əməliyyatlarının verilmə müddətini nəzərdən keçirməklə məlum olur ki, bu göstərici 36-aya bərabər, orta illik faiz dərəcəsi 20%, avans ödənişləri 18-25% təşkil edir (cədvəl 3.1.).
Cədvəl 3.1.
Azərbaycanda fəaliyyət göstərən lizinq şirkətləri və onların lizinq əməliyyatlarının xarakterik göstəriciləri
Şirkətin adı
|
Minimum və maksimum məbləğ
|
İllik faiz dərəcəsi
|
İllik
avans ödənişi
|
Lizinq müddəti
|
Lizinq
obyektləri
|
Joint Leasing Company
|
10 000 AZN
|
17-21%-dən başlayaraq
|
layihə dəyərinin 20-30%-i
|
10 ilədək
|
tikinti, sənaye texnikası, nəqliyyat vasitələri
|
Unilizinq (daşınmaz əmlak xaric)
|
obyekt növündən asılı olaraq dəyişir
|
21%
|
20-30%
|
2-5 il
|
tikinti, sənaye
texnikası, nəqliyyat vasitələri
|
MBC Lizinq
|
Şirkətin investisiyası 60% - ə qədər
|
17 – 20 %
|
30 %
|
3 – 7 il
|
Nəqliyyat vasitələri, istehsal avadanlığı, tibbi avadanlıq, tikinti texnikası
|
Qafqaz Lizinq
|
Min. 15000 AZN, maks.
800000 AZN
|
18 – 26 %
|
Min. 20 %
|
Min. 3 ay, maks. 8 ay
|
Minik avtomobilləri
|
Ata Lizinq (daşınmaz əmlak xaric)
|
min. məbləğ 5000 ABŞ dolları
|
20-30%
|
30%- dən yuxarı
|
12 aydan 60 ayadək
|
ikinci əl avadanlıqları
|
Finans Lizinq
|
min. məbləğ 10000 AZN, 50-60%-ə qədəri ödənir
|
20-25%-dən başlayaraq
|
40%
|
12-60 ay
|
nəqliyyat, inşaat, istehsalat, k/t avadanlıqları, iaşə
|
Parex Leasing&Factoring
|
10000 AZN
|
20-35%
|
obyekt növündən asılı olaraq dəyişir
|
30-60 aya qədər
|
xüsusi təyinatlı
texnika, avadanlıq, minik avtomobilləri
|
Mənbəə: http://economy.gov.az
|
Halhazırda ölkəmizdə lizinq xidmətlərinin-şirkətlərinin vasitəsilə aqrar sahə üçün çoxçeşidli texnika və texnologiya gətirilir. Aqrar sahənin müasir texnika və texnologiyaya cins malqaraqa, seleksion toxumlara və s. təlbatının ödənilməsi üzrə ölkəmizdə bir neçə lizinq şirkəti fəliyyət göstərir. Şirkətlərdən birinin texnikalarının siyahısı və onunla əlaqədar digər informasiyalaı cədvəl vasitəsilə təqdim edirik.
s/s
|
Texnoloji avadanlıqların
adı
|
Məhsuldarlığı
|
İstehsalçı ölkə
|
Enerji mənbəyi
|
İstehsal ili
|
Lizinq qiyməti, man.
|
1
|
Quş yemi istehsal edən avadanlıq 000008054 05-LA/09
|
5 ton/saat
|
Ukrayna
|
elektrik
|
2009
|
51 840
|
3
|
İstixana avadanlıqları, xüsusi polietilen örtüklü 2 ha sahədə 000006955 17-LA/12
|
2 ha
|
Türkiyə-İsrail
|
qaz ya neft
|
2010
|
2 359 700
|
4
|
Paxlalıların emalı üçün avadanlıq (300-360 kq/saat) 000006812 14-LA/12
|
360 kq/saat
|
Ukrayna
|
elektrik
|
2011
|
154 000
|
5
|
İstixana üçün qızdırıcı qurğular TB-250 000008102 20-LA/11
|
2 250 k/kal
|
Türkiyə-İsrail
|
qaz
|
2011
|
286 000
|
6
|
Süd emal edən texnoloji avadanlıqlar CBB-10 000008113 03-LA/10
|
10 ton/sutka
|
Ukrayna
|
elektrik
|
2009
|
508 663,38
|
7
|
Soyuducu kamera 000008082 02-LA/09
|
800 ton
|
Türkiyə
|
elektrik
|
2008
|
725 550
|
8
|
Soyuducu kamera 000008101 04-LA/08
|
800 ton
|
Türkiyə
|
elektrik
|
2007
|
486 169
|
9
|
Broyler kəsim sexi avadanlıqları (2000 baş/saat) 000008027 22-LA/12
|
0
|
Türkiyə
|
elektrik
|
2012
|
649 000
|
12
|
Soyuducu kameranın avadanlıqları (500 ton) 000008073 09-LA/09
|
5 000 ton
|
Türkiyə
|
elektrik
|
2009
|
1 732 500
|
13
|
Soyuducu kamera 000008109 02-LA/11
|
1 000 ton
|
Türkiyə
|
elektrik
|
2009
|
812 000
|
14
|
Soyuducu kamera (yarımhermetik) 000006839 07-LA/11
|
1 500 ton
|
Almaniya
|
elektrik
|
2010
|
1 202 400
|
15
|
Süd emalı avadanlıqları 000008104 36-LA/12
|
5 ton/sutka
|
Türkiyə, Ukrayna, RF
|
elektrik
|
2011
|
569 400
|
16
|
Süd əvəzedicisi istehsal edən avadanlıq 000008114 15-LA/10
|
200 kq/saat
|
Ukrayna
|
elektrik
|
2010
|
24 100
|
17
|
Bitki yağı istehsalı üçün texnoloji avadanlıqlar (10ton/sutka) 000008067 09-LA/10
|
10 ton/saat
|
Ukrayna
|
elektrik
|
2009
|
297 967
|
18
|
Bitki yağı istehsalı üçün texnoloji avadanlıqlar (10ton/sutka) 000008067 09-LA/10
|
10 ton/saat
|
Ukrayna
|
elektrik
|
2009
|
294 967
|
19
|
Bitki yağı istehsalı üçün texnoloji avadanlıqlar (450kq/saat) F00000069 02-LA/10
|
450 kq/saat
|
Ukrayna
|
elektrik
|
2009
|
383 474
|
21
|
Süd emalı avadanlıqları 000006227 03-LA/08
|
1 ton/sutka
|
Türkiyə, Ukrayna, RF
|
elektrik
|
2007
|
226 006,78
|
22
|
Süd emalı və təkrar emalı texnoloji xətti Kolaks-M (5ton/gün) 000005105 09-LA/08
|
5 ton/gün
|
Türkiyə
|
elektrik
|
2007
|
498 140
|
23
|
İstixana avadanlıqları, xüsusi polietilen örtüklü 2 ha sahədə 000001209 06-LA/12
|
2 ha
|
Türkiyə
|
qaz və ya neft ilə
|
2010
|
2 300 600
|
25
|
Etilen tutucu (1000 kub metr/ sutka) 000003609 25-LA/13
|
1 000 kub metr/sutka
|
Türkiyə
|
elektrik
|
2010
|
5 150
|
26
|
Süd emalı və təkrar emalı texnoloji xətti Kolaks-M (5ton/gün) 000006814 11-LA/08
|
5 ton/gün
|
Ukrayna
|
elektrik
|
2007
|
498 140
|
27
|
Süd emalı və təkrar emalı texnoloji xətti Kolaks-M (2ton/gün) 000006601 02-LA/08
|
2 ton/gün
|
Ukrayna
|
elektrik
|
2007
|
418 672
|
|
Mənbəə: . http://economy.gov.az
|
Alınan texnik-texnologiya və cins malqara, toxum və s. Nazirlər Kabinetinin 2005-ci il 31 mart tarixli 58 saylı qərarı ilə təsdiq edilmiş “Aqrolizinq” ASC-yə məxsus kənd təsərrüfatı texnikasının və texnoloji avadanlıqların hüquqi və fiziki şəxslərə lizinqə verilməsi və ya lizinq yolu ilə satılması Qaydaları” aşağıdakı dəyişikliklərə əsasən yerinə yetirilir:
1. İstifadəçi “Aqrolizinq” ASC-yə məxsus texnoloji avadanlıqları sığorta haqqı da daxil olmaqla, lizinq yolu ilə satın aldıqda onların dəyərinin 10%-dən az olmayan hissəsini əvvəlcədən, qalan hissəsini isə 10 ildən gec olmayaraq ödəyir.
2. Ləğv edilmiş lizinq müqaviləsi üzrə istifadə edilmiş texnoloji avadanlıqlar yenidən lizinqə verilərkən və ya lizinq yolu ilə satılarkən, əvvəlki istifadəçi ilə bağlanılmış lizinq müqaviləsinin şərtlərinə əsasən həyata keçirilən ödənişlər nəzərə alınmaqla, həmin texnoloji avadanlıqların yeni istifadəçisinin ödəyəcəyi ilkin ödənişin məbləği və lizinqin müddəti Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi ilə razılaşdırılmaqla, “Aqrolizinq” ASC-nin nəzdində bu məqsədlə daimi fəaliyyət göstərən Komissiya tərəfindən müəyyən edilir.
3. Əvvəllər lizinqə verilməmiş və “Aqrolizinq” ASC-nin aqroservis filialları tərəfindən istifadə edilmiş texnoloji avadanlıqlar lizinqə verilərkən və ya lizinq yolu ilə satılarkən, amortizasiya normaları nəzərə alınmaqla ilkin ödənişin məbləği və lizinqin müddəti Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilir.”
Cədvəl 3.2
Azərbaycanda fəaliyyət göstərən əsas lizinq şirkətlərinin təsisçiləri
Şirkətin adı
|
Təsisçilər
|
Ansar Leasing
|
Özəl Sektorun İnkişafı üzrə İslam Korporasiyası (100%)
|
Qafqaz Lizinq MMC
|
Türkiyənin NAB şirkətlər qrupu (100%)
|
Joint Leasing Company
|
BB-nın DH Leasing LTD (52,4%)
Azərbaycan Beynəlxalq Bankı (47,6%)
|
AG Leasing
|
AG Bank (35%)
İngilis şirkəti Hiperion Capital Managemnet (30%)
Amerikan şirkəti Delta Trans LTC (25%)
İngilis firması Milio Leasing Limited (10%)
|
Unileasing QSC
|
Unibank (66,67%) AYİB (33,33%)
|
Parex Leasing&Factoring
|
Latviyanın Parex Bankı (əvvəl)
Hollandiyanın SWITLAR Investments (indi)
|
MCB Lizinq QSC
|
Pakistanın MCB Bank Limited, Yerli resident
|
Mənbəə: http://economy.gov.az
|
Bazarda lizinqin digər maliyyə xidmətlərinə nisbətən daha çox rəqabət qabiliyyətliliyi ola bilməsini ləngidən bir sıra maneələr heç son illərdə də (2010-2015-ci illərdə) aradan qaldırıla bilməmişdir. Bazar üçün ən ağrılı məsələ əlavə dəyər vergisinin ödənilməsi problemidir ki, bu da lizinq əməliyyatlarının imkanlarını ciddi surətdə məhdudlaşdırır.
Hesab edirik ki, əgər nəzarət orqanının şəxsində dəstək qazanmış olarsa, dövlət tənzimlənməsi yuxarıda sadalanan problemlərin həlli prosesinin katalizatoru ola bilər. Fikrimizcə, məhz nəzarət orqanının olmaması üzündən kapitallaşdırmaya yönəldilmiş mənfəət vergisi ödənişindən azad etmə üzrə 2009-cu ildən tətbiq olunmuş vergi güzəştlərindən yalnız banklar və sığortaçılar bəhrələnmişdir.
Fikrimizcə, qanunvericilikdə bəzi boşluqlar vardır. Belə ki, burada təkrar və əməliyyat kimi lizinq növlərinin əks olunması lizinq şirkətlərinin əməliyyat meydançasını kiçildir və ikili şərh olunur.
Keçən dövrdə bazarın bütün əsas problemlərinin qalmasına baxmayaraq, onun müəyyən dərəcədə inkişafı müşayət olunmaqdadır. Ölkə iqtisadiyyatının bir çox sahələr üzrə inkişafı, xüsusilə də infrastruktur quruculuğunun genişləndirilməsi şirkətlərin portfellərinin inkişafı üçün şərait yaratmışdır. Bununla yanaşı, şirkətlərin əksəriyyəti öz köhnə borclarının ödənilməsi ilə, problemli kreditlərin, problemli lizinqlərin qaytarılması ilə məşğul olmuşlar.
Ekspertlərin rəyinə görə daxili lizinq bazarının potensialı mövcud bazar həcmindən demək olar ki, 7 dəfədən çoxdur.
Ölkənin İqtisadi İnkişaf Nazirliyi tərəfindən hazırlanmış Azərbaycanın 2011-2025-ci illərdə uzunmüddətli iqtisadi inkişaf strategiyasında ölkənin ümumi daxili məhsulunda lizinq portfelinin xüsusi çəkisinin 2009-cu ildəki 0,5%-dən 2025-ci ildə minimum 3%-ə çatdırılması nəzərdə tutulur. Strategiyaya əsasən 2009-cu ildə ölkənin lizinq bazarının həcmi 215 mln. ABŞ dollar təşkil etmişdirsə, 2025-ci ildə 3,108 mlrd. ABŞ dollar portfelin əldə olunması proqnozlaşdırılır [4,5,29].
Bu məqsədlərə nail olunması üçün lizinq təşkilatlarını uzunmüddətli maliyyə vəsaitləri ilə təmin etmək, lizinq obyektlərində sürətləndirilmiş amortizasiya mexanizminin tətbiqinə icazə vermək, ixtisaslaşdırılmış lizinq fondu yaratmaq planlaşdırılır. Həmçinin ölkədə iri infrastruktur və investisiya layihələrinin icrasında mühüm maliyyə mənbəyi kimi lizinqin payının artırılması üzrə tədbirlərinin həyata keçirilməsi kənd təsərrüfatının texniki təminatının yaxşılaşdırılması planlaşdırılır.
Ölkənin lizinq bazarının vəziyyəti göstərir ki, artıq bu gün həmin tədbirlərin reallaşdırılmasına böyük tələbat vardır. Hesab edirik ki, məhz dövlət lizinq sektorunun inkişafına impuls verəcək və respublika iqtisadiyyatının inkişafına pozitiv təsir göstərəcəkdir.
Azərbaycan Respublikasının Hökuməti tərəfindən lizinqin inkişafina əlverişli mühitin yaradilmasi üçün müvafiq tədbirlər görülmüşdür. Mülkü qanunverigilikdə dəyişikliklər edilmiş, o cümlədən lizinq əməliyyatlarının lisenziyalaşdırılması ləğv edilmişdir.
Lakin bütün bunlara baxmayaraq lizinq sahəsinin yenə də təkmilləşməyə ehtiyacı var. Bunun üçün aşağıdakı addımların atılmasını zəruri hesab edirik:
1. Lizinq münasibətləri subyektlərinin hüquqi risklərinin azaldılması məqsədilə lizinq qanunvericiliyinin daha da təkmilləşdirilməsi.
2. Lizinq təklifləri üçün daha əlverişli maliyyə mənbələrinin təmin edilməsi məqsədilə maliyyə sektorunun inkişafi.
3. Alternativ investisiya vasitəsi kimi lizinqin üstünlükləri haqqında sahibkarların məlumatlandırılmasının artırılması məqsədilə iş adamlarina təlimlərin keçirilməsi.
4. Uzunmüddətli və daha ucuz pul vəsaitlərinin əldə edilməsi üçün investisiyaların həcminin artırılması.
2012-ci ilin məlumatlarına əsasən Azərbaycan Lizinq Şirkətləri Assosiasiyasına yeni 2 üzv qəbul (Ansar və Turan lizinq şirkətləri) eilmişdir. ALŞA-ya 11 lizinq şirkəti daxildir. Bunlar AG Lizinq, Ansar Lizinq, AtaLizinq, Dəmir Bank, Joint Lizinq, UniLizinq, Turan Lizinq, Standard Lizinq, Qafqaz Lizinq şirkətləri, eləcə də müşahidəçi qismində ASB Bank və NİKOİL Leasing şirkətləridir15.
Layihənin məqsədi lizinq xidmətləri bazarının inkişafı və kiçik və orta sahibkarlığın maliyyələşdirmə vasitəsi kimi lizinqdən daha geniş istifadə edilməsinin həvəsləndirilməsi, həmçinin Azərbaycanın lizinq sektoruna xarici və daxili investisiyaların cəlb edilməsi üçün əlverişli mühitin yaradilmasidir. Lizinqin Inkişafi Layihəsinin əsas vəzifəsi işgüzar mühitin təkmilləşdirilməsi və ölkədə rifahın yaxşılaşdırılmasıdır.
Eyni zamanda «Azərlizinq»in fəaliyyətində hələ hərəkətə gətirilməyən çoxlu imkanlar vardır. Məsələn, artıq bir neçə ildir ki, türk şirkətləri Azərbaycanda minim avtomobillərinin sonradan tam sahib olmaqla üç il müddətinə icarəyə verilməsini təcrübədən keçirirlər.
Bütün bu və ya digər məsələləri Azərbaycanın lizinq bazarında öz əksini tapmışdır və hələ də davam edir. Buna görə də qeyd etmək lazımdır ki, dövlətin köməyi və bu məsələyə müdaxiləsi olmadan bu problemi «Azərlizinq» və ya onun baş idarəsi olan «Azərkontrakt» səviyyəsində həll etmək mümkün deyildir.
Sahibkarlığın inkişafı üçün vacib olan belə bir strategiyanın həyata keçirilməsində başlıca maneələrdən biri kreditlərin girov təminatında sahibkarların qarşısına çıxan çətinliklərdir. Kreditlərin girov təminatı probleminin həm sahibkarlar, həm müvəkkil banklar, həm də dövlət idarəetmə strukturu oln sahibkarlığın inkişafına kömək Milli fondu üçün məqbul ola biləcək həlli yollarından biri kimi Lizinq təşkilatının yaradılması və lizinq əməliyyatları vasitəsilə sahibkarların müvafiq avadanlıqlara,texnikaya və texnologiyaya olan tələbatının ödənilməsi yolu seçilə bilər. Lizinq təşkilatı SKMF-nin nəznində dövlət strukturu kimi yaradılmaqla yanaşı, onun vəsaitləri hesabına sahibkarlara lazım olan avadanlıqları, texnikanı, texnoloji vasitələri alır və uzunmüddətli icarəyə verir.
Təklif edilən sxem üzrə Lizinq əməliyyatının Həyata keçirilməsinin əsas mərhələlərinə daxildir:
Sahibkarlıq subyektini icarəyə götürmək üçün müvafiq avadanlığa, texnika və texnologiyaya olan ehtiyacının ödənilməsi haqqında lizinq təşkilatına müraciət edir.
Lizinq təşkilatı sahibkarlıq subyektinin müraciətində göstərilən avadanlığın, texnikanın və texnologiyanın alınıb icarəyə verilməsi mümkünlüyu haqqında sahibkara məlumat-bildiriş göstərir.
Tərəflər lizinq əməliyyatının predmetinə həsr olunmuş danışıqlar aparır və lizinq əldə edildikdə ilkin lizinq müqaviləsi imzalanır.
Lizinq təşkilatı lizinq müqaviləsində göstərilən avadanlığın alınması üçün satıcı şirkətlə müvəfiq avadanlığın icarədar sahibkarlıq subyektinə göndərilməsi haqqında müqavilə bağlayır.
Lizinq təşkilatı icarədar sahibkarlıq subyekti ilə və avadanlığı göndərən təşkilatla bağladığı müqavilələri ekspertizadan keçirmək və kredit xəttini açmaq üçün SKMF təqdim edir.
SKMF kredit xəttinin açılması haqqında qərar verilməsi və müvafiq müüvəkkil banka lizinq və alış-satış müqaviləsi üzrə satıcı şirkəiə müvafiq məbləğin köçürülməsi haqqında sərəncam verməyi xahiş edir.
Müvəkkil bank SKMF- nın müraciətinə əsaslanaraq akkqeditiv formasında hesablaşmaq üçün mal
Malgöndərən təşkilatın bankı akkreditiv açilması haqqında malgöndərəni təlimatlandırdıqdan sonra malgöndərən müvafiq avadanlığı icarəyə götürən sahibkarlıq strukturunun ünvanına yola salır.
Sonrakı mərhələlərdə Lizinq əməliyyatının və akkreditiv hesablaşma formasının həyata keçirilməsinin digər proseduraları ardıcıl olaraq yerinə yetirilir.
Həmin sxem üzrə sahibkarların əsas istehsal vasitələrinə- avadanlıqlara,texniki və texnoloji vasitələrə olan tələbatını problemsiz tərəfləri qane edən formada ödəmək mümkündür. Bu dünya təcrübəsində çondan sübuta yetirilmişdir.
Digər ölkələrin təcrübəsi lizinqin inkişafi layihələrinin böyük müvəffəqiyyətlə nail olmasını və mühüm nəticələrin əldə edilməsini göstərir.
Azərbaycanda lizinqin inkişafi iqtisadi yüksəlişə və özəl sektorun inkişafina xidmət edəcəkdir. Resursların bölünməsi aşagidaki nəticələrə gətirəcəkdir:
1. İnfrastrukturun və istehsalın inkişafı sahələrində layihələrin dəstəklənməsi yolu ilə milli rifahın yaxşılaşdırılması;
2. Həyat səviyyəsinin daim yüksəldilməsi
3. Maliyyə xidmətləri sektorunun divesifikasiyası və maliyyələşməyə daha sadələşmiş çixişin sahibkarlara təqdimi edilməsi;
4. İqtisadiyyata xarici və yerli investisiyaların qoyulmasının stimullaşdırılması
5. Yerli kapital bazarının inkişafı.
NƏTICƏ VƏ TƏKLIFLƏR
Aparılan təhlil göstərir ki, iqtisadiyyatın davamlı inkişafında lizinq mühüm rol oynayır və o, bazaar mexanizminin zəruri elementlərindən biridir. Belə ki, lizinqin üstün cəhətləri aşağıdakılardan ibarətdir.
Lizinq kiçik və orta müəssisələrin inkişaf etdirilməsi üçün əlverişli bir maliyyələşdirmə növüdür.
Lizinq avadanlıq, nəqliyyat vasitələri, maşin və diğər əmlak almaq üçün istifadə edilən ortamüddətli maliyyələşdirmə növüdür. Bu maliyyələşdirmə növünə əsasən mənfəət, aktivlərin mülkiyyətçisi olmaqdan deyil, onlardan istifadə etmək yolu ilə əldə edilir. Bu səbəbdən lizinq verənin diqqət mərkəzində lizinq alanın balans hesabatı və ya kredit tarixi deyil, onun sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirərək nağd pul axınını yarada bilmək və bununla da lizinq ödənişlərini ödəmək bacarığı durur. Məhz bu səbəbdən uzunmüddətli kredit tarixinə və ya girov qoymaq üçün aktivlərə malik olmayan yeni yaradılmış kiçik və orta müəssisələr üçün ənənəvi bank kreditindən lizinqdən istifadə etmək daha əlverişlidir.
Lizinq həm inkişaf etmiş, həm də iqtisadiyyatı keçid dövrünü yaşayan ölkələrdə sahibkarların orta və uzunmüddətli maliyyələşdirmə mənbəyinə çevrilmişdir. Həmin ölkələrdə lizinq lizinq alanın, xüsusilə də özəl və yeni yaradılmış müəssisələrin aktivlərinin artırılması üçün səmərəli bir vasitə rolunu oynayır. Qeyd etmək lazımdır ki, həmin müəssisələr iqtisadiyyatda rəqabətin təmin olunmasında, yeniliklərin tətbiq edilməsində, eləcə də yeni iş yerlərinin yaradılmasında mühüm rol oynayırlar.
Lizinq təklifləri lizinq əməliyyatının bütün iştirakçıları üçün əlverişlidir. Lizinq əməliyyatının aparılması nəticəsində maliyyə imkanları məhdud olan və girov qoymaq üçün heç bir əmlakı olmayan lizinq alan avadanlıq əldə edir və bu avadanlıqdan istifadə etməklə o, öz istehsal həcmini artırır və bunun nəticəsində mənfəət əldə edir. Lizinq verən lizinq müqaviləsinin müddəti başa çatanadək lizinq obyekti üzərində mülkiyyət hüququna malikdir. Lizinq verən dövriyyə kapitalını maliyyələşdirən təşkilatlardan fərqli olaraq dövriyyə kapitalının istifadəsini deyil, lizinq obyektinin monitorinqini həyata keçirir və bu səbəbdən lizinq verənin maliyyə riskləri dövriyyə kapitalını maliyyələşdirən təşkilatlarin maliyyə risklərindən aşagi olur. Müəssisələrin əvvəlcədən böyük məbləğ ödəmədən avadanlıq əldə edə bilməsi mexanizminin lizinq vasitəsi tətbiq edilməsi satıcılar üçün alıcı bazarının genişlənməsinə səbəb olur.
Lizinq istehsalın müasirləşdirilməsi və sahibkarlığın inkişafı üçün imkanlar yaradır. Kiçik və orta müəssisələrin kredit tarixinin olmaması və onlar likvid girovun təklif edilməsi imkanına malik olmadıqlarına görə həmin müəssisələrin maliyyələşdirilməsində lizinq mühüm rol oynayır. Həmin müəssisələr lizinq vasitəsilə istehsalın müasirləşdirilməsi və onun həcminin artırılması imkanlarını əldə edirlər.
Lizinq ümumilikdə müxtəlif mənbələr hesabına lizinq xidmətindən istifadə edənlərin hesabına iqtisadiyyatda qoyulan kapital qoyuluşlarini artirir. Lizinq bank kreditinə alternativ olan əlavə maliyyələşdirmə vasitəsi kimi çıxış edir və müəssisələrin bütün digər maliyyələşdirmə vasitələrindən istifadə imkanlarını artırır.
Lizinq maliyyə bazarında rəqabət yaradır. Dövriyyə kapitalının kreditləşməsindən dəfələrlə aşagi riskli olan lizinq biznesin alternativ maliyyələşdirmə vasitəsi olaraq girovun tələbi və xeyli vaxt tələb edən kağız süründürməçiliyi ilə müşayət olunan bank kreditinə rəqabət təşkil edir.
Lizinq əlavə maliyyələşdirmə imkanları yaradır. Lizinq təmin edilmiş borcun məbləğini artırmadan sahibkarlarla həm lizinq, həm də bank kreditindən istifadə imkanları yaradan əlavə maliyyələşdirmə vasitəsidir.
Lizinq avadanlığın satış həcmlərinin artmasına xidmət edir. Lizinq yerli və xarici satıcılara (mal verənlərə) müştəri bazasını genişləndirmək və maliyyələşmə imkanları məhdud olan müştərilərə maliyyələşməyə çıxış imkanları yaradır.
Dissertasiya işinin işlənilməsi üçün öyrənilən, araşadırılan materiallardan belə qənaətə gəlmək olar ki, lizinq istehsal və xidmət sahələrində texniki-texniloji yenidən təşkil etmədə və ya sadəcə hər hansı bir yeni texnikanın alınmasında əvəz olunmaz bir vasitədir. Ümumiyyətlə, lizinq bir çox üstünlüklərə malikdir ki, onları aşağıdakı kimi ifadə etmək olar:
Lizinq, əsas fondalrın təkrar istehsalını təmin edir istehsal sahibkatlığının dinamik inkişafına zəmin yaradır, müəssisələrin rəqabətqabiliyyətini artırır.
Lizinqdə əsas məslələrdən biri də lizinq xidmətindən yararlanan müştərilərə onların geri ödəmə imkanları nəzərə alınmaqla əsas kapitalın verilməsiniverilməsidir.
bütün ödənişləriniz nəğd vəsaitlərinizin axınına uyğunlaşdırılır və maliyyə ehtiyacı hissetmədən uzun müddətə geri ödəmə imkanı əldə edirsiniz.
Lizinq prosesində sərmayəniz özü-özünü maliyyələşdirir. Belə ki, lizinq ödənişlərini sərmayə qoyuluşundan əldə edəcəyiniz gəlirlə həyata keçirəcəksiniz. Lizinq ödəmələri ƏDV-yə cəlb olunmur.
Müəssisə əvvəlcədən avadanlığın alınmasına vəsait qoymur. Həmin vəsaitləri müəssisə marketinqə, dövriyyə kapitalının artırılmasına, cari xərclərinizin ödənilməsinə yönəldə bilər.
Lizinqdən istifadə edərkən sahibkar kredit xətlərindən istifadə etmir və onları operativ və qısamüddətli maliyyə ehtiyaclarınızın ödənilməsi üçün istifadə etmək imkanına malik olur.
Aylıq ödənişlər avadanlıqdan dərhal istifadə edilməsinə imkan yaradır. Yeni müasir avadanlıqdan istifadə edərək sahibkar gəlir əldə edir və avadanlıqdan istifadə edilməsinə görə həmin gəlirdən haqq ödəyir.
Daşınma, quraşdırma, personalın təliminə çəkilən xərclər də daxil olmaqla lizinq avadanlığın dəyərinin 100% maliyyələşdirə bilər.
Avadanlıqların alınması üçün vəsait çatışmadıqda, lakin ona ehtiyac olduqda lizinq xidmətindən istifadə əvəzolunmazdır.
Lizinq-hətta büdcəsinin imkanları xeyli məhdud olan müəssisələr üçün də mümkündür.
Lizinq avadanlığı lizinq şirkətinin mülkiyyətində olduğundan, Lizinq şirkəti bank kreditlərindən fərqli olaraq adətən müştərilərindən əlavə girov tələb etmir. Bu faktın mövcud olması qeyri təkmil girov qanunvericiliyi olan ölkələrdə fəaliyyət göstərən müəssisələr üçün lizinqi xüsusilə əlverişli edir.
Lizinq müqaviləsinin müddəti başa çatdıqda əmlak müəssisənin-lizinq alanın mülkiyyətinə keçir və ya sahibkar-alıcı onu üçüncü şəxsin mülkiyyətinə verə bilər.
Bunları nəzərə alaraq belə hesab edirik ki, ölkədə lizinq bazarının inkişaf etdirilməsi və lizinq xidmətlərinin təkmilləşdirilməsi üçün aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədəuyğundur:
lizinq şirkətinin fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi;
lizinq bazarında rəqabət mühitinin yaxşılaşdırılması təcrübədə qəbul olunmuş tədbitrlərdən istifadə edilməsi;
bankların lizinq xidmətlərinin genişləndirilməsi;
müəssisələrin lizinq xidmətlərindən istifadə edə bilməsi üçün lizinq şirkətlərinə bir sıra güzəştlərin tətbiqi;
aqraq bölmədə fəaliyyət göstərən lizinq şirkətlərinə dövlət himayəsinin artırılması;
qeyri-neft sektorunun prioritet sahələrinin zəruri avadanlıq, maşın və mexanizmlərə olan ehtiyacını ödəmək üçün lizinq şirkətlərinin bu istiqamətdə fəaliyyətinin stimullaşdırılması;
lizinq şirkətlərinin müasir liznq xidmətlərindən geniş istifadə etmək üçün birgə lizinq şirkətlərinin yaradılması və onların fəaliyyətinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi;
lizinq sahəsində biznesin təşkili məqsədilə uyğun dövlət proqamının işlənib-hazırlanması.
İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT
1.“Müəssisələr haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı şəhəri. Bakı şəhəri, 1 iyul 1994-cü il. № 847.
2.“İcarə haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı şəhəri. 30 aprel 1992-ci il. № 114.
3.“Lizinq xidməti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı şəhəri, 29 noyabr 1994-cü il. № 930
4.“Azərbaycan Respublikasında sənayenin inkişafına dair 2015 - 2020 ci illər üçün Dövlət Proqramı”, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. Bakı şəhəri. 26 dekabr 2014 cü il.
5.“Azərbaycan 2020: gələcəyə baxiş” inkişaf konsepsiyasi, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 29 dekabr tarixli Sərəncamı
6.Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat və sənaye nazirliyi: Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu, Hesabat-2015
7.İmanov T.İ. İstehlak vasitələri bazarı: problemlər və perspektivlər (Monoqrafiya). Bakı: 2008, 340 s.
8.İsmayılov S.F. “Muəssisənin diversifikasiyası strategiyası”, Azərbaycanın vergi xəbərləri.6/2011, s.61-72
9.Vəliyev E. “Azərbaycan Respublikasında qeyri-neft sektorunun inkişafının makroiqtisadi predmentləri” , AMEA Məqlələr toplusu, II Buraxılış, Bakı, 2005, 575s.
10. Huseynov T.Ə. “Sənayenin iqtisadiyyatı”, Bakı: 1998, 324 s.
11. Hüseynov T.Ə. Firmanın iqtisadiyyatı. Bakı: ”Səda” nəşriyyatı, 2009, 590 s.
12. Аакер Д. «Стратегическое рыночное управление», СПр.: Питер. 2002, 467с
13. Аакер Д. «Стратегическое рыночное управление» 7-ое изд.- СПр.: Питер. 2002, 496с.
14.Алиев Б.Х. Промышленная политика и экономика. М.:Экономика, 2000, 103с.
15.Аникин В.А «Аутсоринг и аутстаффинг: высокие технологии менеджмента», М.:ИНИОН, 2006, 288с.
16.Батова Т.Н. Экономика промышленного предприятия/Т.Н.Батова, О.В.Бекетов Н. Государственная политика инноваций. Экономист, 2004, № 9, с. 64-71.
17. Галаскаров Ф.М., Муфтиев Г.Г. Международные лизинговые операции: Учебное пособие.-Уфа: УИ РГТГУ, 2005.-129с.
18.Галаскаров Ф.М., Муфтиев Г.Г. Международные лизинговые операци и: Учебное пособие.-Уфа: РИО БашГУ, 2004. - 128 с.
19. Горемикин В.А.Лизинг: Учебник.-М.:Дашков и К, 2003.
20. Газман В.А. Финансовый лизинг: Учебное пособие.-М. 2005. - 295с.
21. Исмаилов С.Ф. Реформирование и развитие промышленных предприятий в условиях переходной экономики, Баку: Елм, 2006, 340с.
22.Лещенко М.И. Основы лизинга: Учебное пособие-М.: Финансы и статистика, 2001.-334с.
23. Новикова И.А. Лизинговые операции: Учебное пособие- Новосибирск, 2000.-103с
24.Симонова М.Н.Аренда. Лизинг. Прокат.- М.: Издат.-консультатив.компании «Статус-Кво», 2001.- 204с.
25. Сумбаева Р.А. Лизинг как форма инвестиции в переходной экономике-М.: Макс-Пресс, 2000.-16с
26. Шабашев В.А., Федулова Е.А. Лизинг: основы теории и практики. Учебное пособие. «Кнорус»-М. 2005, 184с.
27. Щеленков В.М. Учет лизинговых операции их эффективности: Учебник.-М.:2005, 2008с.
28. http://www.stat.gov.az
29. http://economy.gov.az
|
