G‘altakka kiritilgan ferromagnit o‘zagi qanday vazifani bajaradi?
magnit maydonni kuchaytiradi; B) elektr maydonni kuchaytiradi;
C) elektr maydonni susaytiradi; D) magnit maydonni susaytiradi.
Magnit maydon induksiyasi 80 mT bo‘lgan o‘zaksiz g‘altakka magnit singdiruvchanligi 25 ga teng bo‘lgan ferromagnit o‘zagi kiritildi. G‘altakda magnit maydon induksiyasi qancha bo‘ladi (T)?
A) 1,2; B) 4; C) 2; D) 3,6.
Qаrshiligi 0,04 Ω bo‘lgаn kоntur оrqаli o‘tuvchi mаgnit оqimi 0,6 s dа 0,012 Wb ga o‘zgаrgаndа, kоnturdа hоsil bo‘lgan tоk kuchini tоping (A).
А) 0,5; B) 1,5; C) 3; D) 0,4.
Induktivligi 30 mH bo‘lgan g‘altakdan 0,8 A tok o‘tmoqda. G‘altak mаgnit mаydоnining enеrgiyasini hisoblang (mJ).
A) 1,2; B) 4; C) 2; D) 9,6.
G‘altakdan 2 A tok o‘tganda uning magnit maydon energiyasi 40 mJ ga teng bo‘lsa, g‘altak induktivligi nimaga teng (mH)?
A) 20; B) 40; C) 25; D) 10.
II bobda o‘rganilgan eng muhim tushuncha, qoida va qonunlar
|
Еlektromagnit
induksiya hodisasi
|
Magnit oqimining o‘zgarishi tufayli shu maydonda joylash- gan berk konturda tok hosil bo‘lishi jarayoni.
| |
Induksion tok
|
Berk konturni kesib o‘tayotgan magnit oqimi o‘zgarganda unda hosil bo‘lgan elektr toki.
| |
Elektromagnit induksiya qonuni
|
Yopiq konturda hosil bo‘lgan elektromagnit induksiya EYuK, son qiymati jihatidan shu konturni kesib o‘tgan magnit oqimi o‘zgarishiga teng va ishorasi jihatidan unga
qarama-qarshidir: E = – ∆Ф.
i ∆t
| |
Lens qoidasi
|
Berk konturda hosil bo‘lgan induksion tok shunday yo‘nalganki, u o‘zining magnit maydoni bilan shu tokni hosil qilayotgan magnit oqimining o‘zgarishiga qarshilik ko‘rsatadi.
| |
Tоkli o‘tkаzgich hоsil qilgаn mаgnit оqimi
|
Tоkli o‘tkаzgichning hоsil qilgаn mаgnit оqimi (Ф) undаn o‘tаyotgаn tоk kuchigа vа o‘tkаzgichning induktivligi (L) gа bоg‘liq: Ф = L · I.
| |
Induktivlik birligi
|
Tok kuchining o‘zgarish tezligi 1 A bo‘lganda, konturda
s
bir volt o‘zinduksiya EYuK yuzaga kelsa, konturning induktivligi 1 H ga teng bo‘ladi.
| |
O‘zinduksiya EYuK
|
E = – ∆Ф = – L ∆I
∆t ∆t
o‘zinduksiya elеktr yurituvchi kuchining kаttаligi kоntur-
∆I
dаgi ( ∆t ) tоk kuchining o‘zgаrish tеzligigа to‘g‘ri prоpоr-
siоnаl bo‘lаdi.
| |
Magnetiklar
|
Tashqi magnit maydon ta’sirida magnitlanib qoluvchi
moddalar.
| |
Magnit
singdiruvchanlik
|
Muhitning tabiatiga bog‘liq bo‘lib, muhit va vakuumdagi magnit maydon induksiyalarining nisbatini bildiradi.
| |
Diamagnetiklar
|
Magnit singdiruvchanligi birdan kichik (μ < 1) bo‘lgan moddalar.
| |
Paramagnetiklar
|
Magnit singdiruvchanligi birdan biroz katta (μ > 1) bo‘lgan
moddalar.
| |
Ferromagnetiklar
|
Magnit singdiruvchanligi birdan juda katta (μ >> 1) bo‘lgan moddalar. Ular maydonni kuchaytirish xossasiga ega.
| |
Magnit maydon energiyasi
|
LI 2
W = 2
tоkning mаgnit mаydоn enеrgiyasi, kоnturning induktivligi bilаn undаn o‘tаyotgаn tоk kuchi kvаdrаti ko‘pаytmаsining yarmigа tеng.
|
KIRISH
Biz jonajon respublikamizning turli shahar va qishloqlarida yashaymiz. Ular poytaxtdan yuzlab va minglab kilometr uzoqlikda joylashgan. Ular bir-biridan shunchalik uzoqda joylashganligiga qaramasdan bir-birimizning yutuqlarimizdan doimo xabardormiz. Shu bilan birga butun dunyoda bo‘layotgan voqealardan ham xabardor bo‘lib turamiz. Bu xabarlarni biz har kuni ko‘radigan televizor, eshitadigan radio, gaplashadigan telefon orqali bilamiz. Xo‘sh, bu xabarlarni dunyoning turli joylaridan televizorimizga, radiopriyomnikka, uyali telefonimizga nima olib keladi?
So‘z, tovush, tasvir yoki boshqa axborotlarni uzoq masofalarga elektromagnit signallari ko‘rinishida uzatishga telekommunikatsiya deyiladi. Axborotlarni elektr signallari ko‘rinishida o‘tkazgichlar vositasida uzatishni 1837-yilda ingliz ixtirochilari U. Kuk va Ch. Uitstonlar kashf qilgan edi. Asli kasbi rassom bo‘lgan amerikalik S. Morze xabarni maxsus nuqta va tirelardan iborat alfavit orqali uzatishni o‘ylab topadi. Bu usul so‘ngra butun dunyo bo‘ylab qo‘llanila boshlandi. 1876-yilda A. G. Bell telefonni ixtiro qiladi. Hozirda uylarimizga va turli muassasalarga ulangan telefonlar stansiya bilan metall o‘tkazgichlar orqali ulangan bo‘lsa, shaharlararo va mamlakatlar- aro telefon stansiyalari optik tolali kabellar bilan ulangan. Bunday kabellar orqali xabarlar lazer nuri yordamida uzatiladi. Bir juft kabel orqali bir vaqtning o‘zida 6000 ta telefon abonentlari gaplashishlari mumkin. Bundan tashqari, bizning radiopriyomniklarimiz va televizorlarimiz simsiz holda axborotlarni oladi. Qo‘l telefonlarimiz orqali simsiz axborot almashamiz. Bu
axborotlar elektromagnit to‘lqinlar vositasida tashilar ekan.
Xabarlar orqali kelgan tasvir va ovozlar televizor, radiopriyomnik va qo‘l telefonlarimizda qanday hosil bo‘ladi? Bu savollarga mazkur bobda Siz aziz o‘quvchilar javob topasiz.
|
