2
SO‘Z BOSHI
Inson ta’siri natijasida dunyo o‘zgarmoqda. Insoniyatning organik energetik
resurslarni o‘ylamasdan energetikada,
transportda, katta zavod va fabrikalarda
qo‘llashi, atom energetikasi hamda katta shaharlar chiqindilarini dunyo okeaniga
tashlanishi natijasida atrof-muhit o‘zgarmoqda. Er yuzida iqlimning o‘zgarishi
kuzatilmoqda, mangu muzliklar erimoqda,
shaharlar suv ostida qolmoqda,
o‘rmonlar yonmoqda. Er yuzining juda ko‘p mamlakatlarida insonlarni ichimlik
suvining etishmasligi, qurg‘oqchilik va ocharchilik qiynamoqda, yangi-yangi
kasalliklar paydo bo‘lmoqda. YUqorida keltirilgan salbiy o‘zgarishlarning
barchasi, millionlab yillar tabiat tomonidan o‘rnatilgan tabiiy muvozanatni
insoniyat tomonidan o‘ylamasdan buzulishi natijasida yuz bermoqda. SHuning
uchun ham ulug‘ ingliz faylasufi Frensis Bekon «Tabiat faqatgina unga bo‘ysunish
bilan engiladi» degan edi.
YUz berayotgan falokatlarni to‘xtatish uchun nima qilish kerak? Birinchi galda
insonning ichki dunyosini tabiatga nisbatan ijobiy o‘zgartirish,
sungra organik
energetik resurslardan foydalanishni butunlay to‘xtatish lozim.
Qanday qilib? Axir zamonaviy inson maishiy qulayliklarsiz -komfortsiz, ya’ni
mashinasiz, uzoqni yaqin qiluvchi tez yuruvchi poezdlarsiz, samolyotlarsiz,
televizorsiz, muzlatgichsiz, isitgichsiz, issiq va sovuq suvsiz hamda boshqa
qulayliklarsiz yashay olmaydiku. Zavod va fabrikalar engergiyasiz ishlay
olmaydilar. Hozirgi rivojlangan dunyoda energiya, inosniyatni olg‘a etaklovchi
asosiy manba hisoblanadi. Mamlakatlarning qudrati ham ularning energiya bilan
qanchalik ta’minlanganliklariga qarab belgilanadi.
Atrof-muhitga zarar keltirmay insoniyat xizmatini bajaradigan energiya,
tabiatda mavjud bo‘lgan ekologik toza tabiiy energiyalardir. Bu energiya turlariga
suv, quyosh, shamol,
geotermal suvlar, geyzerlar, to‘lqinlar, suv sathining
ko‘tarilib-tushishi, vulqonlar, chaqmoqlar, okean va dengiz-lardagi har xil oqimlar,
biomassa, vodorod yoqilg‘isi,
shahar chiqindilari, fotosintez; fotoelektrik
o‘zgartiruvchilar, ximik (galvanik)
elementlar
3
hamda boshqalar kirishi mumkin. Mana shu energiya turlariga noana’naviy va
qaytalanuvchi energiya manbalari deyiladi. Faqatgina yuqorida ko‘rsatilgan
energiya manbalaridan toza ekologik energiya ishlab chiqarish mumkin.
Mamlakatimiz kichik daryolar, irrigatsiya kanallari, suv omborlari, katta
kollektorlar, soylar, baland tog‘lardagi buloqlar,
termal suvlar, quyosh va
shamol kabi qayta tiklanuvchi energiya manbalariga juda boydir.
Ushbu darslikda talabalar uchun, mamlakatimiz va dunyo mamlakatlarida
foydalanilayotgan noana’naviy hamda qaytalanuvchi energiya manbalari
to‘g‘risida ma’lumot beriladi. Darslikni tayyorlashda asosan internet
ma’lumotlaridan, xalqaro anjumanlar materiallaridan, ilmiy–texnik hisobotlar va
loyiha materiallaridan hamda eng sunggi nashrdan chiqqan adabiyotlardagi
ma’lumotlardan foydalanildi.
Darslik o‘zbek tilida yaratilgan birinchi darslik bo‘lganligi sababli,
xatolardan xoli bo‘lmasligi mumkin. SHu sababli darslik to‘g‘risida o‘z fikr va
mulohazalarini bildiruvchilarga muallif minnatdorchiligini bildiradi. Fikr va
mulohazalarini quyidagi manzilga yuborish mumkin
: 100000, GSP, Toshkent
shahri, Qori Niyoziy ko‘chasi, 39–uy
