SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
776
MAKTABLARDA FIZIKA FANIDAN MASALALAR YECHISHDA ZAMONAVIY
YONDASHUV VA TAVSIYA ETILADIGAN METODLAR
Yusupova Yulduz Soporboyevna
TDPU 2- kurs magistiri, Chilonzor tumanidagi 173- umumta'lim maktabining fizika fani
o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7393521
Annotatsiya. Mazkur maqolada umumta’lim maktablaida fizika fanini o‘qitish hamda
o’qitilishda duch keladigan asosiy muammolar, shuningdek, ularning yechimlariga alohida
to’xtalib o’tilgan.
Kalit so’zlar: texnik taraqqiyot, metodlar, innovatsion usullar, zamonaviy fizika.
СОВРЕМЕННЫЙ ПОДХОД И РЕКОМЕНДУЕМЫЕ МЕТОДЫ РЕШЕНИЯ ЗАДАЧ
ПО ФИЗИКЕ В ШКОЛЕ
Аннотация. Данная статья посвящена основным проблемам, возникающим при
преподавании и изучении физики в общеобразовательной школе, а также их решениям.
Ключевые слова: технический прогресс, методы, инновационные методы,
современная физика.
MODERN APPROACH AND RECOMMENDED METHODS FOR SOLVING
PROBLEMS IN PHYSICS IN SCHOOLS
Abstract. This article focuses on the main problems encountered in the teaching and
learning of physics in secondary schools, as well as their solutions.
Keywords: technical progress, methods, innovative methods, modern physics.
Umumta‘lim maktablaida fizika fanini o‗qitish holati, ijtimoiy va ilmiy-texnik taraqqiyot
talablariga ko'ra, o‗qilayotgan predmetlarning metodologik masalalariga yetarli darajada e'tibor
berishni taqozo qilmoqda, Buning muhimligi shundaki, rivojlangan ilmiy predmetlarning.
jumladan, barcha tabiiy fanlarning metodologik muammolari, ularning o'zlarida bevosita aks
etgan. Respublikamizda ta'lim tizimi o'zining yangi takomillashtirish bosqichida turibdi.
Zamonaviy fizika
fanini rivojlanish darajasi, uni o‗qitishning ta'lim berish, tarbiyalash va
rivojlantirish funksiyalarining samaradorligiga, ilmiy bilish metodlarini ongli va mustahkam
egallaganiga bog‘liqdir.
Alohida ta‘kidlab o‘tish kerakki, O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 19.03.2021
yildagi «Fizika sohasidagi ta‘lim sifatini oshirish va ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish chora-
tadbirlari to‗g‗risida» gi PQ-5032-son qaror bilan 2021−2023 yillarda Fizika fanlari bo‗yicha
ta‘lim sifatini oshirish va fizika sohasidagi ilmiy tadqiqotlarning natijadorligini ta‘minlash
bo‗yicha kompleks chora-tadbirlar dasturi tasdiqlandi. Hozirgi jamiyatda har bir insonning
muvaffaqiyatli hayot kechirishi uchun fizikadan sifatli bilimga ega bo‗lishi davr talabi
hisoblanadi. Fizika ilmiy — texnika taraqqiyoti va tabiiy–ilmiy bilimlarning asosi hisoblanadi.
Mamlakatimizning XXI asrdagi muvaffaqiyoti, tabiat resurslaridan samarali foydalanish,
ekologik
muammolarni yechish, kosmosni o‗zlashtirish, mudofa salohiyati, texnika va
energetikaning rivojlanishi, fan manbalari uchun materiallar hamda zamonaviy texnologiyalarni
yaratish kabi barcha yo‗nalishlar fizika fani va fizika ta‘limi darajasiga bog‗liq. Fizikadan davr
talablariga mos ravishdagi bilimlarga ega bo‗lmasdan Vatanimiz ijtimoiy–iqtisodiy
rivojlanishining uzoq muddatli maqsadi va vazifalarini yechishda erishib bo‗lmaydi.
Mamlakatimizning rivojlanishi va hozirgi davrda texnologik jadal taraqqiyotga erishishda fizika
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
777
ta‘limi va fizikaning fan sifatida rivojlanishiga mavjud imkoniyatlaridan samarali foydalanishga
asosiy e‘tibor qaratilishi lozim. Hozirgi kunda ham fizika fani umumiy o‗rta ta‘lim maktablarida
eng muhim va asosiy fanlardan biri hisoblanadi. Shunday bo‗lsada, umumiy o‗rta ta‘lim
makablarida fizika ta‘limini rivojlantirish va uni o‗rganish bilan bog‗liq bir qator muammolar
mavjud bo‗lib, ushbu muammolarni quyidagi asosiy guruhlarga birlashtirish mumkin.
Maktab fizika xonalarini asbob va uskunalar bilan ta‘minlanish muammosi–o‗quv
dasturlarida berilgan barcha namoyishli tajribalar, uy sharoitida bajarilishi mumkin bo‗lgan
tajribalar bo‗lib, XXI asr fan–texnika taraqqiyoti darajasidagi laboratoriya ishlari va namoyish
tajribalari ko‗rsatilishi va bajarilishi uchun zarur laboratoriya va multimediya asbob va
uskunalari yaratilishi va fizika laboratriyasida mavjud bo‗lishi lozim. Zamonaviy kompyuterlar,
shu jumladan, Internet tarmog‗i ta‘limda fizikani o‗rganishda bir qator ijobiy xususiyatlarga ega.
Xususan, animatsion fizik modellar bilan o‗qitish dasturlari, kompyuterda namoyish etiladigan
videolavhalar, avtomatlashtirilgan laboratoriya qurilmalari va boshqalar uzluksiz ta‘lim tizimida
fizika fanini o‗qitishni zamonaviy darajasini oshiradi. Davlat ta‘lim standarti nafaqat ta‘lim
mazmunini balki o‗qitishning rejalashtirilgan natijalarini, axbortlashgan ta‘lim muhitiga ma‘lum
talablarni joriy qilishning tarkibiy qismi bo‗lib, moddiy–texnik va axborot bilan ta‘minlashi
hisoblanadi.
Jumladan, ushbu sharoitda olingan u yoki bu ta‘lim natijalari, ta‘lim dasturi
mazmuniga bog‗liq.
Muhim muammolardan yana biri–fanlararo ichki bog‗lanishning yetishmasligidir. Ya‘ni,
fizikani o‗rganishni amaldagi 6–sinfdan emas, 7–sinfdan boshlash maqsadga muvofiq shunda
fanlararo o‗zaro ichki bog‗lanish yuzaga kelib, uzluksiz va uzviylik prinsipi asosida
tayyorlangan fizika ta‘limi o‗quv dasturi va darsliklari yaratiladi. Natijada, umumiy o‗rta ta‘lim
maktablarida fizikaning mexanika, molekular fizika va termodinamika asoslari, elektrodinamika,
kvant fizikasi elementlari kabi bo‗limlari o‗quvchilarning bilish imkoniyatlariga moslashtirilgan
ma‘lumotlar o‗rganiladi. Bunda fizikaning har bir bo‗limi ―o‗z‖ tushuntirish apparatiga ega
bo‗lib, ko‗pchilik fizik hodisalarni sifatli qarab chiqishda ularning ko‗pincha takrorlanish
imkoniyatlarini chegaralaydi. Natijada moddiy olam jarayonlari va ob‘ektlari o‗rtasidagi tabiatda
mavjud ichki bog‗lanish o‗quvchilar uchun aniq bo‗lmagan bo‗lib, ular diqqatidan chetga
qolishga sabab bo‗ladi.
Kadrlar muammosi ham mavjud bo‗lib, Oliy ta‘limni
bitiruvchilari pedagogik
yo‗nalishda kerakli pedagogik institutlarda pedagogik bilim va ko‗nikmalarga ega emaslar.
Fizika va pedagogik mutaxasisliklar intelektual o‗sishiga qodir emas umumiy o‗rta ta‘lim
muassasalarida pedagog va fizika fani o‗qituvchisi talablariga javob bera olmaydi. Natijada,
umumiy o‗rta ta‘lim maktablarida fizika fani o‗qituvchilari yetishmaydi. Konsepsiyaning
maqsadi va vazifalari. O‗quvchilar uchun fizikani o‗rganish tushunarli va ichki intiluvchan
jarayon bo‗lishi talab etiladi. Buning uchun atrofdagi olamning universal tadqiqot metodlarini
o‗zlashtirish, ushbu fanning tamoyillari va asosiy qonunlarini mohiyatini tushunadigan fizika
tilini mukammal egallagan o‗quvchi va o‗qituvchiga yordam beradigan mexanizmlar ishlab
chiqilishi kerak. Umumiy o‗rta ta‘lim maktablari fizika ta‘limi nafaqat kelgusida fizikani
professional kasb qilib olgan mutaxasisga zarur, balki o‗z kelajagini
oldindan ishonchli aniq
to‗g‗ri harakat va samarali aytib bera oladigan va o‗ylaydigan har qanday madaniyatli inson
uchun zarur. Fizikani o‗qitish va o‗rganish o‗quvchilarni fizikadan olgan bilimlarini amaliyotga
va boshqa sohalarda qo‗llashga tayyorgarliklarini ta‘minlaydi. Shuningdek, boshqa fanlarni
mazmuniga va o‗qitishda, o‗quvchilarning intellektual tayyorgarliklariga ta‘sir qiladi. Ushbu
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
778
konsepsiyaning maqsadi– mamlakatimiz umumiy o‗rta ta‘lim maktablari fizika ta‘limi saviyasini
hamdo‗stlik va rivojlangan mamlakatlar umumiy o‗rta ta‘lim maktablari fizika ta‘limi darajasiga
olib chiqishga yordam beradi. Ular jumlasiga quyidagilar kiradi:
– jamiyat va ta‘lim oluvchilar talablari bilan muvofiq ravishda fizika ta‘limi o‗quv
dasturi mazmunini takomillashtirish;
– har bir o‗quvchi uchun asosiy bilimlarni egallashni ta‘minlash, o‗qituvchilar uchun
tashxis qilishning avtomatlashtirilgan tizimini taqdim etish;
– umumiy o‗rta ta‘lim maktablari fizika xonasi va laboratoriyasida namoyish va
laboratoriya asbob va uskunalari bilan ta‘minlash, fizika ta‘limi o‗quv dasturini amalga oshirish
uchun zarur axborot
resurslari bilan shu jumladan, elektron formatda pedagog va ta‘lim
oluvchilarning faoliyatlarini optimallashtirsh va ta‘lim jarayoniga zamonaviy texnologiyalarni
qo‗llash;
– fizika o‗qituvchilari kasbiy sifatini oshirish mexanizmi yordamida ularning moddiy va
ijtimoiy qo‗llab, jahon va hamdo‗stlik davlatlari fizika ta‘limini pedagogik fani yutuqlari va
zamonaviy ta‘lim texnologiyalari, ular tomonidan o‗z shaxsiy pedagogik yondashuvlari va
mualliflik dasturlarini yaratish va amalga oshirish;
Dars jarayonida o‗quvchilarning darslik bilan mustaqil ishlashlari katta e‘tibor qaratilishi
kerak. Darslik bilan ishlash jarayonida o‗rganilgan hodisa va jarayonlarni tushunish, material
ichidan mantiqan bog‗liqlikni tushunish va ko‗rish, matndan asosiy materialni ajratish
ko‗nikmasini shakllantirish zarur. Asosiy o‗quv material o‗quvchilar tomonidan dars jarayonida
o‗zlashtiilishi zarur. Ushbu holat esa o‗qituvchidan har doim dars o‗tish metodikasini o‗ylab
tashkil etishni talab qiladi. Yuqori sinflarda o‗quv materialini suhbat shaklida yoki ma‘ruza
shaklida o‗quv muammolarni ilgari surish orqali bayon qilish maqsadga muvofiq bo‗ladi. O‗quv
eksperimentidan keng foydalanish (namoyish
tajribalari, frontal laboratoriya ishlari, shu
jumladan qisqa muddatli) o‗quvchilarni mustaqil ishlashi. Darsning asosiy vaqti yangi mavzuni
mustahkamlashga va tushuntirishga bag‗ishlangan bo‗lib, o‗quvchilar bilimini nazorat qilish va
takrorlash usullarini takomillashtirish zarur. Bularning hammasi tayanch vazifani yechishga —
fizika darsi samaradorligini oshirishga yordam beradi. Agar ushbu konsepsiyaga oid muammolar
batafsil ijobiy xal etilsa prezidentning fiziklar oldiga qo‗ygan vazifalarni bajarish imkoniyati
tug‗iladi.
