Maǵlıwmatlar bazasınıń maqseti, wazıypası hám onıń úsh basqıshlı arxitekturası
Maǵlıwmatlar bazası haqqında túsinik. Avtomatlasqan informaciya sistemaları hám maǵlıwmatlar bazası. Maǵlıwmatlar bazasın úsh basqıshı arxitekturası: Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemasın qurawshıları.
Kópshilik máselelerdi sheshiw tiykarında informaciya yamasa informaciyalardı qayta islew jatadı. Informaciyanı qayta islewdi jeńillestiriw maqsetinde informaciyalıq sistemalar jaratıladı. Avtomatlasqan informaciyalıq sistemalar (AIS) dep, sonday sistemalarǵa aytamız, olardıń dúzilisinde texnikalıq qurallar, atap aytqanda personal kompyuterler qatnasadı. AIS lar dep keń mániste informaciyanı qayta isleytuǵın qálegen sistemanı túsiniw múmkin. Paydalanıw tarawına qarap, AIS lar óndiris tarawında, bilimlendiriw tarawında, medicina tarawında, áskeriy tarawda hám basqa tarawlarda isletiletuǵın sistemalarǵa ajıratıw múmkin.
informaciya texnologiyası — informaciyanı toplaw, saqlaw, izlew, onı qayta islew hám onı tarqatish ushın paydalanılatuǵın jámi uslublar, qurilmalar, usıllar hám processler;
informaciya sisteması — informaciyanı toplaw, saqlaw, izlew, onı qayta islew hámde onnan paydalanıw imkaniyatın beretuǵın, shólkemlestiriliw tárepinen tártipke salınǵan jámi informaciya resursları, informaciya texnologiyaları hám baylanıs quralları.
Qálegen AIS da onıń islew processin tómendegi kóriniste kórsetemiz.
1.1-súwret. Informaciya sistemasında processler
Tiykarǵı jumıslar 4 blokdan ibarat (1.1-súwret).
dáslepki maǵlıwmattı kiritiw,
onı qayta islew,
nátiyjedegi maǵlıwmattı paydalanıw ushın paydalanıwshılarǵa yamasa basqa IS ǵa uzatıw,
keri baylanıstı támiynlew, yaǵnıy nátiyjeni analizlep dáslepki maǵlıwmatlardı personallar yamasa basqa IS tárepinen dúzetiw.
Hár qanday IS strukturası, qollanıw tarawına qaramastan, bir neshe támiynlewshi bólimlerden ibarat boladı. Támiynlewshi bólimler 6 túr boladı: texnik, matematik, programmalıq, shólkemlestiriw, xuqıqıy támiynatlar.
1.2-súwret. Informaciya sisteması hám onı támiynlewshi podsistemaları.
Qandayda máselege tán maǵlıwmatlardı toplawda yamasa anıqlawda insan real dúnyanıń ol yamasa bul tarawı menen sheklenedi. Bunday jaǵdaylarda tekte bazı-bir obektlerdi úyreniwge ǵana qızıǵıw oyatadı. Bunday obektlerdiń kompleksine predmet taraw dep ataladı. Sonıń ushın da málim predmet tarawdaǵı maǵlıwmatlar toplamı MB esaplanadı.
Obekt – bul qálegen predmet, hádiyse, túsinik yamasa process.
Maǵlıwmat – bul onıń mánisine itibar bermey qaralatuǵın qálegen simvollar toplamı bolıp sanaladı. Óz-ara baylanısqan maǵlıwmatlar maǵlıwmatlar sisteması dep ataladı. Barlıq obektler atributları arqalı xarakterlenedi. Máselen, obekt sıpatında fakultet, biblioteka, kompyuter hám basqalardı qaraw múmkin. Atap aytqanda, kompyuter obektiniń atributı sıpatında esaplaw tezligin, operativ yad kólemi, ólshemleri hám basqalardı mısal qılıw múmkin. Atributlarda saqlanatuǵın xabarlar maǵlıwmatlardıń mánisleri dep ataladı. Máselen, operativ yad kólemi 128 MB, EEM esaplaw tezligi sekundına 5 mln ámel. Atributtıń mánisleri bar bolıp, olar járdeminde obektlerdi identifikaciyalaw múmkin. Baylanısqan atributlardıń mánislerin birlestirsek maǵlıwmat jazıwların payda qılamız.
Maǵlıwmatlardı ańlatıwda qollanılatuǵın atamalardıń kóplep variantları bar. Maǵlıwmatlar bazaları atamalaw tarawında CODASIL (maǵlıwmatlardı qayta islew sistemaları associaciyası) atamaları kóbirek abroyǵa iye. Usı kóz qarastan, maǵlıwmatlar bazası programmalawshısı tárepinen maǵlıwmatlardı ańlatıwda qollanılatuǵın atamalardı 1.5-súwrettegi túrde kórsetiw múmkin. Maǵlıwmatlar bazaları boyınsha basqa isshi toparları tárepinen de soǵan jaqın atamalar qollanıladı.
Maǵlıwmatlar elementi – maǵlıwmatlardıń eń kishi atamalanǵan birligi. Bul birlik kóbinese maydan dep aytıladı hám bayt hám bitlerden ibarat.
Maydanlar MB strukturasınıń tiykarǵı elementleri bolıp sanaladı. Olar málim ózgesheliklerge iye boladı. Hár qanday maydannıń tiykarǵı ózgesheligi onıń uzınlıǵı sanaladı. Maydan uzınlıǵı ondaǵı belgiler sanı menen ańlatıladı.
Maydannıń jáne bir ózgesheligi, onıń ataması sanaladı. Maydanda onıń atınan basqa jáne tańba ózgesheligi de bar. Tańba baǵananıń zagolovkasında kórsetiletuǵın informaciya. Onı maydan atı menen aralastırıp jibermew kerek. Eger tańba berilmegen bolsa zagolovkada maydan atı jazıp qoyıladı. Túrli tiptegi maydanlar túrli maqsetlerde isletiledi hám túrli mánislerge iye boladı.
1.5-súwret. Maǵlıwmatlardı súwretlew
Maǵlıwmatlar agregatı – maǵlıwmatlar jazıwı dúzilisinde ajıralmas dep qaralıwı maǵlıwmatlar elementleriniń atamalanǵan birlespesi. Bazıda bul birlik maǵlıwmatlar toparı dep ataladı. Maǵlıwmatlar agregatınıń eki tipi bar: vektorlar hám qaytarılıwshı toparlar. Maǵlıwmatlar elementleriniń bir ólshewli, tártiplengen birlespesine vektor dep ataladı. «Kún», «Ay» hám «Jıll» maǵlıwmatlar elementlerinen quralıwshı «Sáne» maǵlıwmat agregatı vektorǵa mısal boladı. Maǵlıwmatlar jazıwı nusqasında bir neshe márte ushırasatuǵın maǵlıwmatlar birlespesine qaytarılıwshı topar dep ataladı. Bul tiptegi maǵlıwmatlar agregatına mısal túrinde oqıwshınıń imtixan dáptershesindegi ózlestiriw kórsetkishlerin keltiriw múmkin. Qaytarılıwshı toparlar óz aldına maǵlıwmatlar elementleri, vektorlar, maǵlıwmatlar agregatları yamasa basqa qaytarılıwshı toparlardan quralıwı múmkin.
Maǵlıwmatlar jazıwı – maǵlıwmatlar elementleri hám agregatlarınıń atamalanǵan birlespesinen ibarat. Jazıw ulıwmalıq jaǵdayda agregat bolıp, ol basqa agregatlardıń strukturasına kirmeytuǵın strukturalı agregatdan ibarat. Aytıp ótiw kerek, bul jazıwdaǵı maǵlıwmattıń ózi (mániske iye bolǵan elementar maǵlıwmat) tekte jazıwdıń shetki táreplerinde kórsetilgen, maǵlıwmatlar strukturasınıń basqa túrleri, atap aytqanda agregatlar da tekte atamalanǵan maǵlıwmatlardıń toplamı bolıp esaplanadı.
|
