Jizzax Politexnika Instituti
Tekshirdi:Yuldashev Bunyod
Mavzu:Temir yul transportining
texnik-iqtisodiy xususiyatlari
•
1. Temir yul transportining asosiy texnik jixozlari
•
2. Temir yul transoprtida tashish klassifikatsiyasi
•
3. Temir yul tansportini rivojlantirish
muammolari
Reja:
Temir yul transporti jixozlari asosiy elementlariga yol kurilmalari (izlar), sun’iy inshoatlar, bekatlar, transport
vositalar, elektro ta’minoti kurilmalari, poyezd xarakatini tartibga solish va unekspluatatsiya kilish ishlarni
boshkaruvchi maxsus vositalar
kiradi. Mamlakatimiz temir yul transporti izlari orasida ichki kengilik, ya’ni (koleya) 1520 mm ga tengdir.
Boshka davlatlarda temir yul transporti izlari kengligi 1435 1676 mm dan iborat
.
Transport barcha turlardagi tashish jarayonini tashkil kilishda xarakat xavfsizligini talablarga binoan, temir y
ullardagi kuprik va transport tunneldan, yuk passajir platformalarini kurishda ularning temir yul izlariga yakinl
anish oraliklariga aloxida talab kuyiladi. Shu talabga kura asosiy temir yullardagi kurilmalar balandligi 6400
mm va eni 4900 mm dan kam bulmasligi kerak.GOST talabigabinoan. Transport vositalarning ulchamlarining bal
andligi (ortilgan yuklar xam xisobga olganda) 4280 - 5300 mm eni 3150-
3600 m etib belgilanadi. bunday belgilash xarakat xavfsizligini ta’minlashni kuzda tutadi
•
Temir yul transportida transport vositasi birligi (lokomotiv va vagonlar) ning uzunligi davlat st
andarti bilan cheklanib kolmay, u xar bir metr iz "sortirovka balandchalari" dan bemalol utish
ga muljallab xisoblash yuli bilan topiladi. Poyezdlar umumiy uzunligini
belgilashda esa bir
tomon,
tortish dinamikasi, ikkinchi tomondan, yuldagi bekatlar kabul kilish va junatish izlari uzunligini xisobg
a olish lozimdir.
•
Transport vositasi va izlarning kurilish sifati kursatgichlari urtasida ma’lum darajadagi ogirlik
tushish chegarasi bulib, u xar bir uk va pogonometr iz uzunligiga tugri keluvchi ogirlik
bilan belgilanadi. Xozir magisral temir yullardagi sun’iy inshoatlar va xar bir pogon metr izlarga
tugrikeluvchi maksimal ogirlik yakka va kushma gildiraklarli yuk vagonlari ukiga tushuvchi
maksimal ogirlik 22 t, lokomotivlarning xar bir uki uchun esa 23 t. dan oshmaslik kerak.
Temir yul transportida bekatlar: oralik, uchastka, poyezd va vagonlar saralash. Passajir va yuk
bekatlariga bulinadi.Oralik bekat temir yul transportidagi eng kichik bekat bulib, unda asosiy
yuldan tashkari 2-3 izlari
kichikrok passajirlar binosi, ortish tushirish va saklash punktlari, aloka, signalizatsiya
•
kurilmalari buladi.
Uchastka bekatlar xar 100-
1500km oralikda kurilgan bulib unda 20 tagacha izlar lokomotiv denosi, yonilgi va moylash materiall
ari, suv, kum, passajirlar binosi, aloka signalizatsiya va boshkalar buladi.
Poyezd va vagonlar saralash bekatlari asosan yirik shaxar va sanoat markazlarda, dengiz va daryo
portlari yakinida tashkil etiladi.
•
Xar xil ishlarni bajarish uchun 50 dan ortik izlar kuriladi.
•
Passajir bekatlari shaxarlarda va sanoat markazlarida kuriladi va kerakli inshoatlar, texnik
•
jixozlar, mamuriy binolar, mexmonxona va boshkalar bilan ta’minlangan buladiyuk kabul kilishga mulja
llangan bekatlar bunday bekatlarda asosan yuk kabul kilinib. oz mikdorda yuk jun
•
Kup xollarda bunday bekatlar elektr stansiyasi, katta ulgurji baza va omborlar, yengil va ozuka sanoati kor
xonalari. Shoxobcha yullari
bilan boglangan
buladi
yuk ortish tushirishga muljallangan bekatlar. Bunday bekatlar kupincha yuk utkazuvchi punktlarida yok
i davlatlar aro chegara punktlarda tashkil kilinadi va bunday punktlarda yuklar bir transportdan
ikkinchisiga utkaziladi yuk junatish va kabul kilishga muljallangan bekatlar.
Bunday bekatlardagi junatiluvchi va kabul kilinuvchi yuklar mikdori taxminan
teng buladi. Yirik temir yul uzellardagi yuk bekatlar aloxida yuk turlarini: tosh kumir, yogoch, don, kurilish ma
teriallari, taralangan yuklar, konteynerlar va xakozolarnigina kabul kilish va junatish ixtisoslashtirilgan
buladi.
Yukorida sanab utilgan bekatlardan tashkari ayrim texnika
xizmatlarini amalga oshirish uchun raz’yezdlar tashkil etiladi.
Raz’yezdlar asosan bir izli yullarda karama-karshi yunalishlarda xarakatlanuvchi va tez katnovchi
poyezlarni utkazib yuborish uchun tashkil kilinadi.
Temir yul transportidagi
vositalarga
lokomotivlar,
vagonlar va uzi yurar motor-
vagonlar kiradi. Yuk tashishda yoyik vagonlar, yarim yoyik vagonlar, platforma yoki past bort
li vagonlar, sisterna va izometrik vagonlardan foydalanadi
.
•
•
Temir yul transportidagi vagonlar yuk tashish asosiy xarakteristikasiga kuyidagilar kiradi: yuk
kutarish kobiliyati, vagonning foydali ichki xajmi, uklar soni, kushimcha asbob uskunalar
borligi va boshkalar. Passajirlar tashuvi vagonlar parikiga yumshok vagonlar, kupe vagonlari,
utirib ketishga muljallangan vagonlar xamda restoran, pochta va bagaj vagonlari xam bor.
•
Temir yul transporti asosiy texnika jixozlariga elektr ta’minoti xujaliklari, kontakt sim tarmokli va
elektr ta’minoti podstansiyalari xam kiradi. Xozir temir yul transportidagi umumiy yullarnin
g uchdan bir kismi elektrovoz tortish kuchlariga utkazilgan bulib, ular juda kup mikdorda
dizel yonilgisi tejash
imkonini beradi. Temir yul transporti xarakatini tartibga solish va ekspluatatsiya ishlarini boshk
arishni tartibga solish va kompleks avtomatika, telemexanika, elektronika va aloka kurilmalari xam
transport texnika jixozlari jumlasiga kiradi.
Bunday texnika
jixozlari, temir yul
va avtomobil yullari kesilgan joylardagi shlagbaumlar va svetoforlar,
tegishli signalizatsiya buyicha ishlaydilar. Bunday tashkari bekatdagi strelka va boshka signaliz
atsiya markazdan turib avtomatika yordamida ishlatiladi va bu markaziy dispetcherlik tizimi
(MDT) deb ataladi
.
MDT bir kishi, ya’ni navbatchi dispetcher 100-
250 km li katta masofalarda poyezd xarakatini markazdan boshkarib turadi. Odatda
markazlashtirilgan dispetcherlik tizimi kullanilganda masofa oraligida xamda buli
nish punktlarida navbatchilar va strelkachilar bulmaydi. Ular bajaradigan vazifa
lari telemexanika va avtomexanika asboblari orkali markaziy punktidagi dispet
cherning uzi bajaradi.
| 