Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2022 йил №12)
ISSN 2181-1709 (P)
4
42
Education and innovative research 2022 y. №12
MARKAZIY OSIYO DAVLATLARI INTEGRATSIYASIDA
XALQARO TASHKILOTLARNING ROLI
Qo‘ysinova Fazilat Oripovna,
О‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi harbiy kadrlarni tayyorlash
boshqarmasi bо‘limi bosh mutaxassisi-ilmiy xodim, siyosiy fanlar bо‘yicha
falsafa doktori PhD
Annotatsiya. Maqolada Markaziy Osiyo davlatlaridagi integratsion
jarayonlarning rivojlanishi, xalqaro va mintaqaviy tashkilotlarning
minaqadagi integratsion jarayonlarni rivojlantirishga ta’siri, Islom
hamkorlik tashkiloti faoliyatida Markaziy Osiyo davlatlari, Islom hamkorlik
tashkiloti a’zo davlatlar siyosiy konsolidatsiyasidagi о‘rni tahlil qilingan.
Shuningdek, Markaziy Osiyo hududidagi siyosiy jarayonlardagi dinamik
о‘zgarishlar, davlatlar birdamligining rivojlanishi, Islom hamkorlik
tashkilotining xalqaro maydonda musulmon olami siyosiy pozitsiyasini aks
ettirishi hamda tashkilotning xalqaro maydonda xalqaro munosabatlarning
asosiy aktori sifatidagi samarali faoliyati yoritilgan.
Kalit so‘zlar: integratsiya, xalqaro tashkilotlar, mintaqaviy tashkilotlar,
davlatlar konsolidatsiyasi, Islom hamkorlik tashkiloti, siyosiy hamkorlik.
KIRISH. Zamonaviy rivojlanishning asosiy tendensiyalarida siyosiy,
iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va boshqa tizimlarning integratsiyasi yaqqol
sezilib, XX asrda dunyo bo‘ylab nafaqat bir mamlakat yoki mintaqa, balki
jahon miqyosida integratsiya va globallashuv jarayoni rivojlandi. Bugungi
kunda dunyo miqyosida va mintaqa ko’lamida integratsiya jarayonlari
integratsion aktorlar yordamida jadal amalga oshirilmoqda. «Integratsiya
[lot. Integratio – tiklash, qaytadan boshlash, to‘ldirish] 1. Ayrim qismlarning,
elementlarning bog‘liqlik holatini, ularni qo‘shib birlashtirishni ifodalovchi
tushuncha. 3. Ikki va undan ortiq davlatlarning iqtisodiyotini o‘zaro
muvofiqlashtirish va birlashtirish» .
Mintaqaviy integratsiya, birinchi
navbatda, mintaqa davlatlariga globallashuv muammolariga qarshi turishga,
global liderlarning bosimiga dosh berishga; Ikkinchidan, bu jahon tovarlari,
xizmatlari, texnologiyalari va mehnat bozorlarida global raqobat muhitida
mintaqaviy imtiyozlarni yaratishga; Uchinchidan, ishlab chiqarish va
marketing
xarajatlarini pasayishi, tovar va xizmatlar ishlab chiqarishning
ixtisoslashuvi va kooperatsiyasi milliy iqtisodiyotning jadal rivojlanishi
hamda global muhitda raqobatbardoshlik qobiliyatining o’sishishiga imkon
beradi .
Demak, integratsiya natijasi yaxlitlikka olib keluvchi jarayon yoki
harakat, birlashuv, qo‘shilish, birlikning tiklanishidir.
Dunyodagi siyosiy
jarayonlarning o‘zaro bog‘liqligini aks ettiradigan integratsiyalashuv
Образование и инновационные исследования (2022 год №12)
ISSN 2181-1717 (E)
43
http://interscience.uz
tendensiyalari yer sharining turli mintaqasida u yoki bu shaklda namoyon
bo‘ladi.
ASOSIY QISM. Xalqaro hamjamiyat evolyusiyasi va ko‘pgina davlatlar
hayotida hududlar rolining o‘sishi hududiy rivojlanish jarayonlarining
ahamiyatini oshirdi . O‘zining milliy-etnik, diniy, geosiyosiy, geoiqtisodiy,
tarixiy-madaniy, ma’naviy va mafkuraviy xususiyatlariga ko‘ra, Markaziy
Osiyo dunyodagi boshqa mintaqalarga nisbatan farqlanadi.
Markaziy Osiyo davlatlarining o‘zaro hamkorligini yanada rivojlantirish
mintaqaviylik va milliy manfaatlar nuqtai nazaridan eng dolzarb masala
hisoblanadi. “Ayni paytda Markaziy Osiyoda
qudratli davlatlarning
manfaatlari kesishmoqda, beqarorlik va qarama-qarshilik o‘choqlariga
tutash bo‘lgan ushbu mintaqa yaqin va uzoq xorijda ro‘y berayotgan barcha
salbiy jarayonlar ta’sirini his etmoqda” . Markaziy Osiyoda o‘ziga xos
subregionning shakllanishi bilan bog‘liq geosiyosiy vaziyatning rivojlanish
tendensiyalari mintaqa davlatlari oldiga ham katta vazifalarni, strategik
maqsadlarni, shu bilan birga hayotiy ehtiyoj hisoblangan siyosiy, iqtisodiy,
madaniy-gumanitar integratsiya jarayonlarini jadallashtirish bilan bog‘liq
faoliyatni takomillashtirish talabini qo‘ymoqda.
Chindan mintaqaning geografik jihatdan katta makonni egallaganligi va
tabiiy boyliklar ko‘pligini inobatga olgan holda uning geoiqtisodiy rivojlanish
imkoniyatlari yuqori baholanadi. Mazkur imkoniyatlardan to‘laligicha va
ratsional foydalanish mintaqa davlatlarining integratsiya doirasidagi umumiy
qarashlarining strategiyasiga bog‘liq. Mintaqaviy integratsiya strategiyasini
amalga oshirish milliy manfaatlarning uyg‘unlashuvi bilan izohlanadi .
Minglab yillarni o‘z ichiga oladigan mushtarak tarixga, yagona din va
yaqin til, o‘xshash madaniyatga daxldor bo‘lgan Markaziy Osiyoda sho‘ro
hukumati tomonidan o‘tgan asrning 20-yillarida amalga oshirilgan milliy
davlatchilik chegaralanishining o‘tkazilishi bilan bog‘liq “imperiyacha
strategiya” bugungi besh davlat o‘rtasida munsabatlar o‘zgaruvchanligini
vujudga kelishiga ham sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa, ular o‘rtasida hududiy,
milliy-etnik, gidroresurslar,
tabiiy resurslar, migratsiya, kontrabanda
sohasidagi mushkulotlar, hali hanuz yechimini kutayotgan muammolar
aksariyat hollarda, davlatlar o‘rtasidagi munosabatlarga ham turlicha ta’sir
ko‘rsatmoqda.
Sobiq ittifoqning tarqalishi bilan bog‘liq
xolatlar va undan keyin
mintaqada davom etgan chorak asrlik turlicha geosiyosiy vaziyat har bir
davlat oldiga o‘z davlatchiligini mustahkamlash, unga ta’sir ko‘rsatadigan
mafkuraviy, madaniy, ma’naviy muhitni qaror toptirish, o‘z Qurolli Kuchlari
va davlat organlarini shakllantirish va rivojlantirish kabi strategik vazifalarni
qo‘ydi. Davlatlararo munosabatlarga tashqi va ichki omillarning ham ta’siri
katta bo‘lganligi, ba’zi davlatlarda fuqarolik urushlari avj olganligi va
