O‘tkazgichlar va apparatlar belgilangan hisobiy vaqt davomida qisqa tutashuv
toki ta’sirida qizib shikastlanmasligi kerak, ya’ni ular termik chidamli bo‘lishi
lozim.
Qisqa tutashuv toklarining o‘tishi, shuningdek, o‘tkazgichlar
orasida katta
elektrodinamik kuchlar hosil bo‘lishiga olib keladi. Agar tegishli tadbirlar
ko‘rilmasa, bunday kuchlar ta’sirida tok o‘tkazuvchi qismlar va ularning
izolyatsiyasi buzilishi mumkin. Tok o‘tkazuvchi qismlar,
apparatlar va elektr
mashinalari shunday loyihalangan bo‘lishi kerakki, ular qisqa tutashuvda hosil
bo‘ladigan kuchlar ta’sirida shikastlanmasligi, ya’ni
elektrodinamik nuqtai
nazaridan turg‘un bo‘lishi lozim. Qisqa tutashuv, ko‘pgina hollarda, o‘tish qarshiligi
orqali, masalan izolyatsiyaning buzilgan joyida hosil bo‘luvchi elektr yoyi qarshiligi
orqali hosil bo‘ladi. Ayrim xollarda o‘tish qarshiligisiz metalli qisqa tutashuv hosil
bo‘ladi. Motorli yuklamalarning ish holatlari kuchlanishning pasayishiga kuchli
darajada bog‘liqdir. Kuchlanishning pasayish miqdori katta bo‘lganda, motorning
aylanish momenti mexanizmning qarshilik momentidan kichik bo‘ladi. Motor
tormozlanib, iste’mol qilayotgan tokning oshishiga sabab bo‘ladi. Bunda tarmoqda
kuchlanish yanada ham ko‘proq pasayadi. Buning natijasida kuchlanish ko‘chkisi
shakldagi
jarayon kuchayib, yanada ko‘proq elektr iste’molchilarini o‘z ta’siriga
tortadi.
Qisqa tutashuvda kuchlanishning keskin pasayishi generatorlarining parallel
ishlash turg‘unligini buzilishi bilan bir qatorda xalq xo‘jaligiga katta zarar
yetkazuvchi tizimli avariyaga olib kelishi mumkin.
Bo‘ylama nosimmetriy qisqa tutashuv bo‘lmasa ham yuzaga kelishi mumkin.
Masalan, kommutatsion apparatining bir fazasi
payvandlanib qolganda yoki
kontaktlari bo‘shab qolishi natijasida bunday holat kuzatilishi mumkin.
Bu turdagi nosimmetriya bo‘ylama nosimmetriya deyiladi.
Zanjirning nosimmetrik yuklanishi va nosimetrik qisqa tutashuv hosil
bo‘ladiganda yuzaga keluvchi nosimmetriya ko‘ndalang nosimmetriya deyiladi.
Amaliyot elektr tizimida sodir bo‘ladigan avariya holatlari ayrim vaziyatlarda
qisqa muddatli bo‘lishini ko‘rsatadi. Bunday vaziyatlarda shikastlangan joy ajratilib,
tarmoq qayta ulanganda nominal ish holati tiklanadi. Bunday qayta ulash avtomatik
qayta ulash (AQU) qurilmasi yordamida amalga oshiriladi. SHunga ko‘ra havodagi
elektr uzatish liniyalari (HEUL) va elektr tizimida AQU qurilmasi keng qo‘llaniladi.
HEULda bir fazali qisqa tutashuv ko‘p hosil bo‘lganligi sababli ularda bir fazali
AQU (BAQU) keng qo‘llaniladi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra
avtomatik qayta
ulashning samaradorligi 1.2-jadvalda keltirilgan.
1.2-jadval.
