Ma’ruza 9
.
IJTIMOIY TARMOQLARDA AXBOROT TAHDIDLAR.
Reja:
1.Ijtimoiy tarmoq-bu ommaviy madaniyatning omili sifatida.
2.Ijtimoiy tarmoqlarda madaniy transformatsiya, integratsiya va diffuziya.
3.Ijtimoiy tarmoqlarning jamiytga funksional bog'liqligi.
Ijtimoiy tarmoq — bu qiziqishlari o‘xshash yoki oflayn-aloqaga ega bo‘lgan odamlar o‘rtasida
muloqot qilish
, tanishish, ijtimoiy munosabatlar yaratish uchun,
shuningdek, ko‘ngilochar (musiqa
va filmlar) va ish maqsadlarida ishlatiladigan onlayn platforma.1803-1869yillarda yashagan XIX
asr rus yozuvchisi, faylasufi va jamoat arbobi Vladimir Odoyevskiy o‘zining 1835-yilda yozilgan
„4338-yil“ tugallanmagan utopik romanida zamonaviy bloglar va umuman internetning paydo
bo‘lishini bashorat qilgan edi. Unda aytilishicha,
„tanish uylar o‘rtasida magnit telegraflar
joylashgan bo‘lib, ular orqali uzoq masofada yashovchilar bir-biri bilan gaplashadi“,
shuningdek, „ko‘p xonadonlarda, ayniqsa yaxshi tanish bo‘lganlar o‘rtasida“ nashr
etiladigan "uy gazetalari " haqida: bu gazetalar "oddiy yozishmalar o‘rnini bosadi ", ularda
„odatda egalarining sog‘lig‘i yoki kasalligi haqida xabarlar va uydagi boshqa yangiliklari,
so‘ngra turli fikrlar, mulohazalar, kichik ixtirolar, shuningdek, qachon tushlikka
chaqirilishi, ba’zan esa le menyu o‘rin oladi“
Ijtimoiy tarmoqlarning eng avvalgi shakli elektron e’lonlar taxtasi bo‘ lib, ularning birinchisini
CBBS nomi ostida IBM xodimi U. Kristensen tomonidan 1978-yilda yaratilgan. 1983-yilda
allaqachon dunyoda 800 ta, 1988-yilda esa 5000 ta elektron doskalar mavjud edi.
Internetda ijtimoiy tarmoqlar 1995-yilda Classmates.com AQSh portali paydo bo‘lishi bilan
mashhurlikka erisha boshladi. Loyiha juda muvaffaqiyatli bo‘ldi, bu keyingi sanoqli yillarda bir
necha o‘nlab shunga o‘xshash xizmatlarning paydo bo‘lishiga olib keldi. Lekin ijtimoiy tarmoq
„portlash“ining rasmiy boshlanishi 2003-2004-yillarda AQShda LinkedIn, MySpace va Facebook
ishga tushirilgani hisoblanadi. Internetning rus tilida so‘zlashuvchi segmentida Odnoklassniki va
VKontakte ko‘rinishidagi ijtimoiy tarmoqlar 2006-yildan beri ommalasha boshladi (Facebook
saytining ruscha versiyasi faqat 2008-yilda paydo bo‘lgan).
Ko’pchilik ijtimoiy tarmoqlarda joylashtirgan ma’lumotlarini har
kim topishi va har doim ham
yaxshi niyat bilan ishlatmasligi mumkinligini anglamaydi. Ijtimoiy tarmoqlardagi shaxs haqidagi
ma’lumotlarni ularning ish beruvchilari, qarindoshlari, qarz yig‘uvchilar, jinoyatchilar va boshqa
manfaatdor shaxslar topishlari mumkin. Sud ijrochilari ba’zan ijtimoiy tarmoqlardan qarzdorlarni
topish yoki ularning mulki haqida ma’lumot olish uchun foydalanadilar .
Ba’zi ish beruvchilar ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishni taqiqlaydi — nafaqat iqtisod nuqtai
nazaridan, balki ma’lumotlarning tarqalishini oldini olish uchun ham.
Shuningdek, ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilari haqorat, tanqid, „nomaqbul sharhlar“ va asossiz
mish-mishlarga duch kelishi mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlarda muloqot qilishga qaramlik tufayli psixosomatik kasalliklar paydo bo‘lishi
holatlari kuzatilgan — Belgradda foydalanuvchi Snejana Pavlovich (Snezhana Pavlovich)
„Facebook“ ijtimoiy tarmog‘idagi qaydi uning onlayn-do‘stlari orasida qiziqish uyg‘otmaganidan
keyin psixiatriya klinikasiga yotqizilgan. Klinika shifokorlari ushbu holatni „Snejana sindromi“
deb atashdi va bemorning xatti-harakatlarini zamonaviy dunyoda shaxsning ijtimoiy ehtiyojlarini
qoniqtirilmasligidan kelib chiqqan oddiy stress deb izohladilar.
Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish xavfi mavzusi turli ilmiy maqolalarda yoritilgan, jumladan: □
D. Boyd AQShning 16 shtatidagi so‘rovnoma materiallariga asoslanib, ijtimoiy tarmoqlardan kelib
chiqadigan ikkita asosiy „qo‘rquv“ bor, degan xulosaga keldi: jinsiy zo‘ravonlik va
ma’lumotlarning maxfiyligi.
•
Daniyada davriy nashrlarning mazmunini tahlil qilib, M. Larsen eng ko‘p tilga olinadigan ijtimoiy
media muammolari ro‘yxatini tuzadi, jumladan: jinsiy zo‘ravonlik va pedofiliya, qo‘rqitish va
ta’qib qilish, tahdid va zo‘ravonlik, millatchilik g‘oyalari tarqalishi.
•
K. Fuks nemis va avstriyalik talabalar orasida o‘tgan onlayn so‘rovnomadan
quyidagi xavflar
ro‘yxatini oldi: ma’lumotlarning maxfiyligi, spam, shaxsiy ma’lumotlarni yo‘qotish ehtimoli,
salbiy imidj yaratish, internetga qaramlik.
•
S. V. Bondarenko Rossiya janubidagi virtual tarmoq hamjamiyatlarini o‘rganib, deviant
xattiharakatlarning quyidagi shakllari mavjud degan xulosaga keldi: xakerlik, maxfiylikni buzish,
tuhmat,
kiberterrorizm, kompyuter pedofiliyasi .
•
GU-VShE portalida o‘tkazilgan so‘rov shuni ko‘rsatdiki, respondentlaming fikriga ko‘ra, ijtimoiy
tarmoqlar odamlarni „o‘z domiga tortib ketmoqda“ va juda ko‘p vaqt oladi, jonli aloqani siqib
chiqarmoqda va „keragidan ortiq muloqot va ma’lumotlar“ bilan ta’minlab beradi.
"Maxfiylik
masalalari, — deyiladi hisobotda, „
ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilarini eng kam tashvishga
solmoqda. Bu turdagi qo‘rquvlar maxfiy xizmatlarning ishi bilan emas, asosan, spamerlar kontakt
ma’lumotlariga oson ega bo‘lishi imkoniyati mavjudligi bilan bog‘liq.“
•
"Internet kengliklarida ijtimoiy tarmoqlar avtopoyezisi" asarida ijtimoiy tarmoqlar psixologik
rekursiyalarni qanday taqsimlashi, birlashtirishi va qolipga solishini tasvirlab berdi; ular shaxsiy
hayotning tobora ko‘payib borayotgan elementlarini o‘zaro aloqalarning
universal umumiy
maydoniga o‘tkazish orqali psixikada modellashtirilgan kodni sarflaydilar.
Ba’zi ommaviy axborot vositalari ijtimoiy tarmoqlarda „o‘lim guruhlari“ faoliyat yuritishini
ta’kidlaydilar, ular o‘z joniga qasd qilishni targ‘ib qiladi va bolalarni o‘z joniga qasd qilishga
undaydi. 2016-yilda Rospotrebnadzor hayotni ixtiyoriy ravishda tark etishni tashviqot qiluvchi va
uning turli usullarini tavsiflovchi materiallaming uchdan biridan ko‘prog‘i VKontakte ijtimoiy
tarmog‘ida to‘planganligini aytdi.
2017-yil 7 iyundan boshlab Rossiyada Internetda „o‘lim
