Multimedianing texnik va dasturiy vositalari

1.2-rasm. Multimedia xizmatlari
Multimedia xizmati telekonferensiya xizmati va o‘zaro aktiv video
xizmatlardan tashkil topgan.
Xalqaro telekommunikatsiya ittifoqi F.701, F.730, 1.113 takliflariga binoan
turli foydalanuvchilararo telekommunikatsiya tarmog‘i orqali uzluksiz konferensiya
(anjuman) o‘tkazish telekonferensiya xizmati deb ataladi. Telekonferensiyalar ikki
ko‘rinishda - audiografikli va videokonferensiya usulida olib boriladi.
Audiografikli
konferensiyada
nutqli
signallar
nutqsiz
axborotlar
(ma’lumotlar, matnlar, grafika) bilan almashinadi. Videokonferensiyada esa nutqli
axborotlar, xarakatdagi tasvirlar va ba’zan xarakatsiz tasvirlar raqamli signallar
shakllarida almashinadi.
O‘zaro aktiv video xizmatida XTIning F.740 va T.170 takliflarga binoan
foydalanuvchilar xamma turdagi axborotlardan uzluksiz uzatish tarzida qabul etib
borish imkoniyatiga egadirlar. Bulardan tashqari yana axborotlarni qidirish, o‘zaro
kerakli dolzarb maslaxatlar olish, axborotlarni kiritish va taxrir etish, axborotlarni
tarqatish kabi tartiblarda ishlash xam ruxsat etiladi.
Yangi kiritalayotgan axborotlar xizmati - video axborotlariga buyurtma
berish, uydan chiqmasdan savdo-sotiq vazifalarini bajarish, multimedia
konferensiyalarida qatnashish masofadan o‘quv jarayonida ishtirok etish va boshqa
xizmatlar o‘z afzalliklari bilan multimedia buyurtmachilariga jozibali bo‘lib
ko‘rinadi.
“Multimedia” atamasi ma’lumot taqdim etishning turli sinflariga nisbatan
qo‘llaniladi. Multimedia tarkibiy qismlarini uchta asosiy guruhga bo‘lish mumkin:
matnli, vizual va ovozli ma’lumotlar. Matn ma’lumotlari nafaqat sof matn, balki turli
xil boshqarish belgilariga ega bo‘lgan formatlangan matn, matematik iboralar,
talaffuzning fonetik transkrsipsiyalari, musiqiy notalar va gipermatnlarni o‘z ichiga
oldi. Vizual ma’lumotlarga chizilgan chiziqlar, xaritalar, rasmlar yoki fotosuratlar,
animatsiyalar, virtual haqiqat ob’ektlari, video va telekonferensiyalar kirishi
mumkin. Ovoz ma’lumotlari telefon yoki eshittirish sifati haqidagi ovozli
ma’lumotlar, musiqa qismlari yoki biometrik ovozli signallarning yozuvlari bilan
ta’minlanishi mumkin. Multimediyaning matnli komponentasi odatda raqamli
shaklda taqdim etiladi, vizual va audio ma’lumotlar ko‘pincha tegishli
texnologiyalardan foydalangan holda analog shakldan o‘zgartirilishini talab qiladi.

O‘zining ko‘p asrlik tarixi davomida yaxshi o‘rganilgan oddiy telefon
an’anaviy telefon xizmati bilan klassik telefoniya ushbu ibratli masalning kichik
doirasiga to‘g‘ri keladi. Katta doiralar axborot va telekommunikatsiya
texnologiyalari va xizmatlarining o‘zaro bog‘liqligi (konvergensiyasi) natijasida
paydo bo‘lgan va tayyor javoblarga qaraganda haqiqatdan ham noaniq savollar
tug‘diradigan rivojlanayotgan axborot va aloqa sohasini anglatadi. Yaratilganidan
beri telekommunikatsiyalar elektromagnit signallarni transport vositasi orqali
uzatishga asoslangan bo‘lib, ular quyidagilar bo‘lishi mumkin:
−
metall kabel,
−
optik tolalar,
−
radiokanal.
Elektromagnit signallar shaklida uzatiladigan ma’lumotlar quyidagilar
bo‘lishi mumkin:
- nutq;
- ma’lumotlar;
-
multimedia ma’lumotlari deb nomlangan video tasvir yoki ularning har
qanday birikmasi.
Ushbu uchta manbalar va telekommunikatsiyalarning uchta tarkibiy qismi
zamonaviy holatni to‘liq aks ettiradi, zamonaviylik esa keng ma’noda tushuniladi.
Yuqoridagi uch turdagi ma’lumotni aloqa tarmoqlari orqali uzatish o‘n yildan ortiq
vaqt davomida, sohada uzoq vaqtdan beri ma’lum bo‘lgan tamoyil ishlamaguncha
muvaffaqiyatli amalga oshirildi.
1996 yilda, Amerika Qo‘shma Shtatlarida, ma’lumotlar uzatish birinchi 
marotaba ovozli trafikdan uzatish amalga oshdi (1.3-rasm) va ko‘zga tashlanadigan
o‘sish sur’ati namoyish etilmoqda (telefoniya uchun yiliga 3% bilan solishtirganda 
yiliga 30% gacha). Xuddi shu narsa 1999 yilda Yevropada sodir bo‘lgan. Bularning
barchasi telekommunikatsiya sohasida yangi davr - integratsiyalashgan yechimlar 
davri va barcha aloqa turlarining yaqinlashuvi uchun turtki bo‘ldi.
IP protokoli dunyo miqyosida tan olingan va ma’lum darajada multimedia 
ma’lumotlarini uzatish uchun amalda standartga aylangan.
Konservativ hisob-kitoblarga ko‘ra, foydalanuvchilar sonining o‘sishi oyiga 
5 foizni tashkil etadigan Internet fenomenini qo‘shsak, ushbu hodisalarning barchasi
to‘g‘ridan-to‘g‘ri axborot tarmoqlarini qurish yondashuvlarini tubdan o‘zgartirishga 
olib kelishi aniq bo‘ladi. Nutq va ma’lumotlar aksincha. Ma’lumot uzatishning
an’anaviy tarmoqlari telefon trafigi uchun mo‘ljallangan kommutatsiya qilingan
zanjirlarga asoslangan edi. Yangi yondashuv bilan buning aksi yuz beradi: telefoniya 
ma’lumotlar tarmog‘ining infratuzilmasiga quriladi.
Og‘irlik markazining ma’lumot uzatish maydoniga siljishi nutqni multimedia
raqamli oqimiga kiritish uchun qulay usulni topish masalasini tug‘dirdi. IP
ommabopligining sababi uning nafaqat ma’lumot xizmatlariga, balki real vaqt
rejimidagi ilovalarga bo‘lgan talablariga sezgirligi bilan bog‘liq. Ovozli ma’lumotni

IP paketli marshrutlash tarmoqlari orqali uzatish texnologiyasi muvaffaqiyatli
amalga oshirilganiga misol - IP orqali ovoz berish (VolP) yoki IP telefoniya.
Voice over IP konsepsiyasi nafaqat Internetdan ovozni uzatish vositasi
sifatida foydalanishni, balki IP protokolini o‘zi va paketli kommutatsiya
tarmoqlarida ovozli ma’lumotlarni ishonchli va sifatli uzatishni ta’minlaydigan
texnologiyalarni ham nazarda tutadi. Ovozni uzatish paytida belgi bo‘yicha ko‘p
protokolli kommutatsiyalash (MPLS - Multiprotocol Label Switching), resurslarni
rezervlash protokoli (RSVP - Resource Reservation Protocol), Differensial
xizmatlar (DiffServ -Differentiated Services) va boshqalar kabi texnologiyalarning
rivojlanishi bilan qoplanadi. Sinxron raqamli ierarxiya tizimlarining konteynerlariga
joylashtirilgan IP-paketlarni - cinxron raqamli ierarxiya (SDH - Synchronous Digital
Hierarchy), shuningdek spektral multiplekslash texnologiyasi (WDM - Wave
Division Multiplexing) tobora ommalashib bormoqda.
Uzoq muddatli prognoz IP tarmoqlariga asoslangan mijoz-server
dasturlarining ustunligi (masalan, ma’lumotlarni qidirish, pochta va boshqalar)
davom etishini taxmin qiladi. Ammo kelajakda IP asosidagi tarmoqning ichki tabiati
interfaol multimediya talablariga javob beradigan tarmoqga aylanishi mumkin: real
vaqt rejimida yuqori ishlash va oxirigacha keng polosali interfaollik. Bunday
dasturlar uchun kelajakda yanada kuchli platforma kerak bo‘ladi.
1.4-rasmda IP asosidagi telekommunikatsiya dasturlarining rivojlanishi
ko‘rsatilgan.
1.4-rasm. Telekommunikatsiya xizmatlarini rivojlanish tendensiyalari
1.3-rasmga asoslanib, IP-telefoniya IP protokoli asosida yaratilgan eng
muhim dasturlardan biri ekanligini hisobga olib, qanchalik foydali ekanligi
to‘g‘risida qaror qabul qilishi mumkin. Internet protokoli, keyingi avlod
tarmoqlarida ovoz, ma’lumotlar, faksimil, video va multimediya uzatilishini qo‘llab-
quvvatlaydigan asosiy protokol bo‘ladi.
IP protokoli asosida tarmoqlarni yaqinlashtirishning asosiy maqsadi nafaqat
telekommunikatsiya uskunalarini sotib olish va o‘rnatish xarajatlari, balki ularga
xizmat ko‘rsatish xarajatlaridan iborat bo‘lgan umumiy xarajatlarni kamaytirishdir.
Nazariy jihatdan bitta integratsiyalashgan tarmoq malakali kadrlarga bo‘lgan

ehtiyojni kamaytiradi - bir xil odamlar telefoniya va ma’lumotlar uzatish tizimlarida
qatnashadilar. Tarqatilgan tarmoqqa kirishning faqat bitta kanalining mavjudligi
oylik xarajatlarni sezilarli darajada kamaytiradi. Ovozli trafikni korporativ magistral
ma’lumot uzatish tarmog‘i orqali yo‘naltirish orqali an’anaviy telefon
xizmatlarining narxini sezilarli darajada kamaytirish mumkin. Va nihoyat,
ishlatilgan asbob-uskunalarning bir qismini qisqartirish unga xizmat ko‘rsatish
xarajatlarini sezilarli darajada kamaytiradi. Bitta xalqaro aloqa operatorining vakili
ta’kidlaganidek, IP-telefoniya texnologiyasiga o‘tish unga kapital xarajatlarning 70
foizini, kirish kanallarini tashkil qilish uchun ajratilgan mablag‘larning 60-80 foizini
va tarmoqni joriy ta’mirlash va ta’mirlash uchun 50 foiz mablag‘ni tejashga imkon
beradi.
Biroq, infratuzilma xarajatlarini tejash, birlashtirilgan tarmoqlarga o‘tishni
rejalashtirgan narsa emas. Yangi dasturlar paydo bo‘lganda inqilob yuz beradi,
masalan, mijozlarga xizmat ko‘rsatish markazlari har bir mijozga kompaniyaning
Internetdagi sahifasida paydo bo‘lgan vaqtdan boshlab, kerakli mahsulotni sotib
olish uchun buyurtma berilgunga qadar, uni shu kabi bosqichlarda taklif etilayotgan
mahsulotlar katalogini namoyish qilish va kompaniya vakili bilan telefon orqali
aloqa qilish paytida noaniq muammolarni aniqlash “boshqarib”, real vaqt rejimida
"hamrohlik qilishi" mumkin. Yangi texnologiyalarni qo‘llashning yana bir misoli -
bu telefon xizmati xodimlarining qaerda bo‘lishidan qat’i nazar, masalan korporativ
uyda ishlashda foydalanish.
Yuqorida keltirilgan barcha optimistik prognozlar bilan shuni unutmaslik
kerakki, an’anaviy telefon aloqasi o‘nlab yillar davomida yaratilgan kuchli bazaga
tayanadi va bunday tizim ma’lum bir inersiyaga ega bo‘lishi mumkin emas. Shunga
asoslanib, bugun yoki ertaga aloqa sohasida tezkor inqilobiy sakrash bo‘lishini
kutish qiyin, va Internet-telefoniya boshqa texnologiyalardan ustun turadi.
Aksincha, buning aksi: keyingi 5-10 yil ichida an’anaviy telefoniya ustun mavqeni
egallashda davom etadi. Yangi, yanada ilg‘or usullarga o‘tish asta-sekin
evolyusiyada, turli mamlakatlarda turli xil tezlikda amalga oshiriladi. Bu shuni
anglatadiki, uzoq vaqt davomida UFTT va IP tarmoqlari parallel ravishda mavjud
bo‘lishga majbur bo‘lib, o‘zaro shaffoflikni ta’minlaydi va abonentlarning bir xil
bo‘lmagan trafikiga xizmat ko‘rsatishda o‘z kuchlarini birlashtiradi.
Jamiyatda bo‘lmaslik va uning qonunlaridan tashqarida bo‘lishning taniqli
formulasiga binoan, IP-telefoniya allaqachon o‘rnatilgan global telefon jamiyatiga
kirgan.
Foydalanuvchi uchun odatiy harakatlar - terish, telefon xizmatlaridan
foydalanish va hokazolarni saqlab qolish bir xil darajada muhimdir. Shunday qilib,
abonent IP-telefoniya va oddiy telefon aloqasi, nutq sifati yoki kirish algoritmida
farqni sezmasligi kerak.
Xuddi shu sabablarga ko‘ra foydalanuvchi ma’lumotlarini uzatish va UFTT
va IP tarmoqlari o‘rtasida signalizatsiya o‘rtasida to‘liq shaffoflikni ta’minlash
maqsadga muvofiqdir. Gap shundaki, masalan, aksariyat korporativ aloqa

tarmoqlaridan farqli o‘laroq, jamoat tarmoqlari milliy va idoraviy chegaralarga ega
emas. IP-telefoniya hamkorlikni qo‘llab-quvvatlashi va dunyoning turli
mamlakatlarida qabul qilingan ko‘plab aloqa standartlari bilan ma’lumotlarning
oshkoraligini ta’minlashi kerak. Bu nafaqat elektr aloqasi bilan bog‘liq - yuqori
darajadagi protokollar va ilovalarning o‘zaro ta’siri, zaryadlash va boshqalar kabi
muammolarning o‘zaro maqbul yechimini topish kerak.

Download 0,81 Mb.