Ma’ruza 5. JAHON MEDIA VA AXBOROT MAKONIDA
RAQOBAT MUHITI.
Reja:
1. Bosma va ommaviy axborot vositalari.
2. Aholining axborotga bo'lgan ehtiyoji.
3. Matbuotda so'z va axborot olish erkinligi.
4. Axborotning inson ongiga ta'sir muammolari.
Bugungi kunda yoshlar mediadan juda keng va faol foydalanmoqda. Ular
ijtimoiy tarmoqlarga uyali telefon orqali suratlar yuboradi, turli yangiliklarga
munosabat bildiradi, doimiy ravishda virtual makonda muloqotga kirishadi. Agar
kattalar ish vaqtini dam olish vaqtidan ajratishga majbur bo’lsa, yoshlar onlayn va
offlayn tartibdagi faoliyat o’rtasiga chegara tortish zaruratini his etmaydi. Global
tarmoqdan yosh avlod vakillari dunyoning turli mintaqalarida yashaydigan insonlar
bilan muloqotga kirishish uchun foydalanadi. Ular vizual va kommunikativ
madaniyatning yangi toifasi vakillaridir. Hozirgi kunda
jahonda yuz berayotgan
voqealar qisqa fursat ichida zamonaviy ommaviy axborot vositalari ta'sirida boshqa
davlatlarga tarqalmoqda. OAV orqali amalga oshiriladigan va katta mablag‘ talab
qilmaydigan g‘oyaviy ta’sir va tazyiqning o‘ziga xosligi shundaki u o‘quvchi,
tinglovchi yoki tomoshabinga sezdirilmasdan amalga oshiriladi va bevosita
qurbonlarni keltirib chiqarmaydi. Axborot dushmanni yo‘q qilmagan, katta xarajatni
talab qilmagan holda yuqori samara beradi. Bunda g‘oyaviy ta’sir yo‘naltirilgan
mamlakatlar aholisining xohish-istaklari, mentaliteti, mavjud muammolari jiddiy
o‘rganilgan holda asosiy diqqat kishilar ongi va dunyoqarashiga ta’sir ko‘rsatishga,
shakllangan qadriyatlarni o‘zgartirishga, ularning regulyatorlik rolini kamaytirishga
yoki butunlay yo‘qqa chiqarishga qaratiladi. Bunday ta’sir o‘tkazishda
davriy
nashrlar tadrijiylik, radio va televidenie fragmentli uzatish usullaridan ustalik bilan
foydalanishmoqda.
Internet bugungi axborot makonining muhim bo‘g‘iniga aylandi. Hozirda
internetdan nafaqat kompyuter tarmog‘i, balki kosmik aloqa yo‘ldoshlari,
radiosignal, kabel televideniesi, telefon, uyali aloqa orqali ham foydalanish mumkin.
Internet kishilar hayotining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Bugungi kunda 1
milliard 250 million kishi u yoki bu darajada undan foydalanishi ham mazkur
fikrlarning to’g’riligini tasdiqlaydi. Buning oqibatida, mintaqa xavfsizligi va
barqarorligiga jiddiy tahdidlar vujudga kelmoqda. Shunindek,
inson ongini
zaharlashga qaratilgan, ularning ruhiyatida agressivlik, tajavvuzkorli, vahshiylik kabi
illatlarni uyg'otadigan turli yot g'oyalarning, milliy mentalitetimizga, urf- odat,
an'analarimnizga umuman mos kelmaydigan odatlar, pornografik axborotlar, turli xil
yolg'on ma'lumotlar, mish-mishlarni tarqatiloyotgani insonni ogohlikka chorlaydi.
Shu bilan birgalikdagi, insoniyat hayotiga qarshi qaratilgan noan'anaviy tahdidlar:
xalqaro terrorizm, diniy ekstrimizm va fundamentalism, noqonuniy qurol savdosi
kundan-kunga milliy, mintaqaviy hamda xalqaro xavfsizlikka xavf solmoqda.
I.A.Karimov o'zlarining "Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch" kitobida - "Bugungi
zamonda mafkura poligonlari yadro poligonlaridan ham ko'proq kuchga ega. Bu
masalaning kishini doimo ogoh bo'lishga
undovchi tomoni shundaki, agar harbiy,
iqtisodiy, siyosiy tazyiq bo'lsa, buni sezish, ko'rish, oldini olish mumkin, ammo
mafkuraviy tazyiqni, uning ta'siri va oqibatlarini tezda ilg'ab yetish nihoyatda qiyin",
- degan fikrlari orqali ma'naviy tahdidlar hamda mafkuraviy tazyiqlar qanchalik
kuchga ega ekanligini bayon qilganlar. Darhaqiqat, ma'naviy tahdidlar qurol-yarog'
urushlaridan ming marotaba xavfliroq ekanligiga guvoh bo'lmoqdamiz.
Globallashuvning avj olib ketishi, "Ommaviy madaniyat"ning keng yoyilishi har bir
millatga xos bo'lgan milliy an'analarning, urf-odatlarning, millat o'zligining, millat
madaniyatining yo'qolib ketishi xavfini yuzaga keltirmoqda. Millat o'zligining
tanazzulga yuz tutushi millatning yo'qolishidir. Demak, milliy madaniyat, an'analar
xalqning xalq sifatida, millatni millat sifatida yuksalishi uchun asosiy omildir.
Bugungi
kunda insonlarning internetdan, ommaviy axborot vositalaridan noto'g'ri
foydalanishi, har xil zarali axborotlarni qabul qilishi o'zlari bilmagan holatda diniy
ekstremizm, terrorizm, fundamentalism, fanatizm kayfiyatidagi turli oqimlarga kirib
qolishiga , "Ommaviy madaniyat" ta'siri natijasida yoshlarimiz turli ajnabiy
kiyimlarni kiyishga, "o'z imidj"larini
yaratishga, qizlarimizda o'zbek ayoliga xos
bo'lmagan odatlarning avj olishiga va shu kabi axloqqa zid qoidalarni o'zlariga
tegishli deb hisoblashiga, hali ongi-tafakkuri shakllanmagan bolalarning
pornografiyaga ishqiboz bo'lib qolishiga olib kelmoqda. Bu esa, milliy mentalitetni
yo'qolib borishiga, insonlarning ma'naviy dunyoqarashi qasshoqlashishiga, o'zligini
unitib, manqurtga aylanishiga zamin yaratmoqda. Ma'naviy tahdidlarga qarshi
kurashish uchun, avvalo, insonlarda turli manaviy dunyosini buzuvchi, zararlovchi
buzg'unchi g'oyalarga qarshi kurashish qobig'ini - mafkuraviy immunitetni
rivojlantirish zarur.
Shuningdek, ta'lim-tarbiyani to'g'ri yo'lga qo'ya olsak,
yoshlarimizni ommaviy axborot vositalaridan foydalinishini doimiy nazorat qilib
borsak ma'naviy tahdidlarga qarshi samarali kurashgan bo'lamiz. OAV bu so‘z,
obrazlar, musiqa va shu kabi shakllarda axborotlarning tezlikda uzatilishi va
ommaviy tarqatilishini ta’minlashga xizmat qiladi. Bunday vositalarga ommaviylik,
davriylik, tinglovchi yoki o‘quvchilar auditoriyasining kengligi kabi xususiyatlar
xosdir. SHu nuqtai nazardan qaraganda, hozirgi davrda OAV imkoniyati va
qamrovining keskin darajada o‘sganini qayd etish lozim. OAVning qamrov darajasi,
boshqacha
aytganda, mahalliy, umummilliy, mintaqaviy yoki xalqaro (global)
miqyosda faoliyat ko‘rsatishi ham uning ta’sir doirasini ko‘rsatuvchi omillardan biri
hisoblanadi.
1980 yilda tuzilgan CNN (The Cable News Network) kompaniyasi
