5 Ma’ruza. Mavzu: Ta’lim jarayonida animatsiyalardan foydalanish va ularning afzalliklar Darsning maqsadi: Talabalarga ta‟lim jarayonida animatsiyalardan foydalanish va
ularning afzalliklarini o'rgatish.
Darsning metodik ta'minoti: adabiyotlar, ma'ruza matni va prezentasiya
Reja: Reja: 1.Ikki o„lchovli kompyuter animatsiyasi tushunchasi
2.Flash texnologiyaisga kirish
3.Dasturning asosiy ish sohalari va tushunchalari.
Кompyuter grafikasi uzoq yillar davomida vujudga kelib, 1960 yillarda ham to„laqonli grafik
tizimlar mavjud bo„lgan. Hozirgi kunda kompyuter grafikasi (КG) va kompyuter animatsiyasi (КA)
atamalaridan foydalaniladi. Кopyuter grafikasi tushunchasi statik tasvirlar bilan ishlashning
barcha ko„rinishlari o„z ichiga olsa kompyuter animatsiyasi dinamik o„zgaruvchi tasvirlar bilan
ishlaydi.
Кompyuter grafikasi – EHM boshqaruvida grafik obyektlarni kiritish, chiqarish, tasvirlash,
o„zgartirish va tahrirlashdir.
Кompyuter animatsiyasi – ekranda tasvirlarni “jonlantirish”, kompyuterda dinamik tasvirlar
sintezidir.
Кompyuter grafikasi – informatikaning mahsus qismi bo„lib, dasturiy-apparat hisoblash
komplekslari yordamida tasvirlarni yaratish va qayta ishlash usullari va vositalarini o„rganadi.
Virtual fazoda hajmli obyektlarni yaratish usullarini o„rganuvchi soha uch o„lchovli (3D)
grafika deb nomlanadi. Odatda unda tasvir yaratishning vektorli va rastrli usullaridan
foydalaniladi.
2D- animatsiya 3D-animatsiya Flash texnologiyasiga - ShockWave Flash (SWF) formatli vektorli grafikdan foydalanishga
asoslangan texnologiyadir. Bu format eng samarali grafik formatlardan bo„lmasada, SWF
formati foydalanuvchilarga grafik imkoniyatlari cheklanmagan grafiklar bilan ishlovchi vositalar
va natijani Web- brouzerlarda, kerakli muxarrirlarda foydalanish imkoniyatilari mavjud. Flash
texnologiyasining imkoniyatlardan yana biri - bu uning moslashuvchanligidir, ya‟ni bu format
barcha platformalarda (MacOS tizimli Macintosh kompyuterlari yoki Windows tizimli
kompyuterlarida) ishlatilishi mumkin. Yana bir qulay imkoniyati uning yordamida yaratilgan
tasvirlar nafaqat animatsiyali bo„lishi, balki interfaol elementlar va tovush bilan boyitilishi hamda
dasturlash orqali boshqarilishi mumkin.
Flash texnologiyasining mosalashuvchanlik va interfaol multimediya dasturlar yaratish
imkoniyati ko„pchilik Web-dizaynerlar o„rtasidagi bahslarga sabab bo„lib, uni mashhurligini
oshishiga imkoniyat berdi. Shuning uchun bu texnologiyaning yaratilishi bilan bir vaqtda
Macromedia kompaniyasi tomonidan ikki asosiy web-brouzerlari, Internet Explorer va Netscape
Communicatorlar uchun elementlar Plug-In yaratildi.
Bu esa, o„z navbatida Flash texnologiyasini Internetda yana ham keng tarqalishiga olib
keldi. Natijada ushbu web-brouzerlar yaratuvchilari swf formatini o„z dasturlarini asosiy formatlar
bazasiga qabul qildi. Bunday usulni boshqa yirik dasturiy ta‟minot yaratuvchilar (masalan,
Adobe firmasi) ham qo„llay boshladi. Macromedia kompaniyasi swf formatini juda oddiy va qulay
uskunalar bilan ta‟minlaganligi bu formatdan ko„p muxlislarning foydalanishiga olib keldi. Shuni
aytish kerakki, hozirgi vaqtda ushbu uskunalarni bir qancha to„liq to„plamlari ham mavjud. Ushbu
uskunalarni bir turi Macromedia Director Shockwave Studio - multimediya taqdimotlarni yaratish,
Macromedia FreeHand va Macromedia Fireworks - grafik tasvirlar muharriri,
Macromedia Authorware va Macromedia CourseBuilder - interfaol o„rgatuvchi kurslarni
yaratish muharriri va boshqalarni misol qilib olish mumkin. Web-sahifa yaratuvchilar orasida eng
ko„p ishlatiladigani bu Macromedia Flash dasturidir, chunki ushbu dastur ixtiyoriy Web-sahifaga
mashhurlik olib keluvchi banner va animatsiya, interfaol lavhalar yaratish imkonini beardi. Balki
shuning uchundir swf formatini oddiy qilib Flash deb atalish odatga kirib kolgan.
Flash texnologiyalar tarkibining elementlari:
· vektorli grafika;
· animatsiyani bir qancha usullarda ishlash;
· interfeysda interfaol elementlarini yaratish;
· sinxron ovoz qo„shish;
· HTML formati va boshqa internetda foydalaniladigan barcha formatlarga o„tkazishni
ta‟minlash;
· mustaqil platformali;
· Flash-roliklarni avto rejimda ham, Web - brouzer yordamida ham ko„rish imkoniyati
mavjud;
· vizual uskunalari mavjudligi Flash-rolik yaratuvchilarini ko„plab murakkab amallardan
xalos etadi, shuningdek Flash-texnologiyalarning texnik asnektlarni o„rganishni talab etmaydi.
Hozirgi vaqtda Web-sahifalarni yaratishda birinchi o„rinlardan birini rastrli grafika egallaydi.
Rastrli formatlardan GIF (Graphics Interchange Format - ma‟lumotlar almashuvi uchun grafik
format), JPEG (Join Photographic Experts Group – tasvir bo„yicha mutaxassislar birlashgan
guruhi) va PNG (Portable Network Graphics- ko„chirma grafik format) va boshqa formatlarni
keltirish mumkin. Rastrli grafikani ishlatishda tasvir nuqtalar majmuasi (piksellar – inglizca
pixels) dan iborat bo„ladi. Bu nuqtalar bir - biri bilan bog„liq bo„lmaganligi uchun ushbu nuqtalarni
har birga rangi va koordinatasi berilishi kerak. Oddiy holda, agar ikki xil rangli tasvir ishlatilsa
(masalan, oq-qora), u holda har bir pikselni ta‟riflash uchun bitta ikkili razryad (0- qora, 1- oq)
ta‟riflash etarli bo„ladi. 256 - rangli rasm uchun har bir pikselga bunday razryadlardan 8 ta kerak
bo„ladi (256=28). Juda ham murakkab fotorealistik rangli tasvirlar 1 pikselga 24 razryad talab
qiladi. Natijada rastr tasvirli fayllar o„lchami tasvirni rang chuqurligi o„sgani sari oshib boradi.
Rastrli tasvirlarni yana bir kamchiligi shundan iboratki, tasvir sifati piksel o„lchamiga bog„liq, u
esa o„z navbatida monitorni imkoniyati bilan belgilanadi. Shuning uchun bir xil rasm turli
monitorlarda har xil ko„rinishga ega bo„lishi mumkin. Rastrli tasvir o„lchamini o„zgartirish juda
ham murakkab ishdir. Chunki bunday tasvirni kattalashtirish piksellar sonini o„sishiga olib keladi.
Kompyuter grafikasi sohasidagi mutaxassislar tomonidan juda murakkab rastrli tasvirlar piksellar
«ko„ naytirish» yoki “o„chirish (agar tavirni kichraytirish kerak bo„lsa)” algoritmlari ishlab
chiqilgan, lekin ular doim ham ushbu masalani oqilona bajara olmaydi.
Web-sahifalarni yaratishda birinchi o„rinlardan birini vektorli grafika ham egallaydi. Bu
tasvirni rasmdagi joylashuvi matematik formulalar bilan berilgan egri chiziqlar majmuasi
yordamida namoyish etish usulidir. Masalan, istalgan doirani tasvirlash uchun uch-to„rt raqam
kerak bo„ladi: radius, markaz koordinatalari va chiziq qalinligi. Shuning uchun, vektorli grafika
rastrli grafikaga nisbatan bir qancha afzalliklarga ega:
· vektorli tasvirlarni belgilovchi matematik formulalar kompyuter xotirasida rastrli tasvir
piksellariga qaraganda kamroq joy egallaydi;
· tasvir (yoki uning ayrim qismlarini) sifatini yuqotmasdan chegaralanmagan kattalashtirish
imkoniyati mavjudligi;
· tasvirni bir platformadan ikkinchisiga ko„chirishning qulayligi.
Albatta, vektorli tasvirlarni o„z kamchiliklari ham mavjud. Masalan, fotorealistik tasvirni
vektorli formatda namoyish qilish murakkabroq. Flash yaratuvchilari bunga echimni tonishgan.
Flash yordamida Web – sahifalar tuzishda siz nafaqat vektorli balki rastrli tasvirlarni
ishlatishingiz ham mumkin.
2. Flash texnologiyaisiga kirish
Flash texnologiyasi Shockwave Flash (SWF) formatidagi vektor grafikadan foydalanishga
asoslangan. Albatta bu format eng kuchli formatlardan bo„lmasada, SWF yaratuvchilariga
grafikani imkoniyatlari, grafika bilan ishlovchi vositalar va natijani Web-sahifalarga qo„shish
mexanizmlarini birlashtirish o„rtasida eng qulay yechimi topilgan. SWF ni qo„shimcha
imkoniyatlardan yana biri bu uning moslashuvchanligidir, ya‟ni bu format barcha platformalarda
(MacOS sistemali Macintosh kompyuterlari yoki Windows sistemali IBM kompyuterlarida)
ishlatilishi mumkin. SWF ning yana bir qulay imkoniyati uning yordamida yaratilgan tasvirlar
nafaqat animatsiyali bo„lishi, balki interaktiv elementlar va tovush bilan boyitilishi mumkin.
Moslashuvchanlik va interaktiv multimediya dasturlarini yaratish imkoniyati SWF
formatining Web-dizaynerlar o„rtasidagi mashxurligini oshishiga imkon berdi. Shuning uchun bu
format yaratilishi bilan bir vaqtda Macromedia firmasi (xozirda bu dasturlar Adobe firmasiga
tegishli) tomonidan ikki asosiy tarmoq brauzerlari, Internet Explorer va Netscape
Communicatorlar uchun komponentlar (Plug-In) yaratildi. Bu esa, o„z navbatida SWF ni
Internetda yana ham keng tarqalishiga olib keldi. Natijada ushbu brauzerlar yaratuvchilari SWF
formatini o„z dasturlarini asosiy formatlar bazasiga kiritishdi. Bu yo„lni boshqa yirik dasturiy
ta‟minot yaratuvchilar (masalan, Adobe firmasi) ham tutishdi.
Yana bir bor aytish kerakki, agar Macromedia SWF formatini juda oddiy va qulay
uskunalar bilan ta‟minlamaganda bu format shunchalik ko„p muxlis orttirmagan bo„lardi. xozirgi
vaqtda ushbu uskunalarni bir qancha to„liq to„plamlari mavjud.
Ushbu uskunalarni bir turi (Director Shockwave Studio) multimediyali prezentasiyalar
yaratish, boshqalari (FreeHand va Fireworks) grafik tasvirlar, uchinchilari esa (Authorware va
CourseBuilder) interaktiv o„rgatuvchi kurslarni yaratish imkoniyatini beradi. Lekin Webyaratuvchilar
orasida eng ko„p ishlatiladigani bu Adobe Flash dir, chunki ushbu dastur xar
qanday saytga mashxurlik olib keluvchi Web-sahifalar yaratish imkonini beradi. Balki shuning
uchundir SWF formatini oddiy qilib Flash deb atalishi odatga kirib qolgan. Shunday qilib Flashtexnologiyalari
quyidagilardan iborat:
vektorli grafika;
animatsiyani bir qancha turlarida ishlash imkoniyati;
interfeysni interaktiv elementlarini yaratish imkoniyati;
sinxron ovoz qo„shish imkoniyati;
HTML formati va boshqa Internetda ishlatiluvchi barcha formatlarga eksportni
ta‟minlash;
platformali mustaqillik
Flash-filmlarni avtonom rejimda ham, Web-brauzer yordamida ham ko„rishning
imkoniyati mavjud.
vizual yaratish uskunalari mavjudligi Flash-film yaratuvchilarini ko„plab murakkab
operasiyalardan xalos etadi, shuningdek Flash-texnologiyalarning texnik
aspektlarini o„rganish zarur bo„lmaydi
Flash - bugungi kunda bu texnologiyani qo„llanilishining asosiy yo„nalishi bu chiroyli va
dinamik Web-sahifalar yaratishdir.
Flash-filmni brauzerda namoyish etilishini ikki usuli mavjud:
uni SWF formatida saqlash, so„ng sichqoncha yordamida fayl belgisini shu fayl
saqlanadigan katalogdan brauzer oynasiga o„tkazish.
Flash-filmni HTML formatiga eksport qilish, so„ng oddiy usul bilan brauzerda o„chish.
Flash-filmni HTML-kodga o„tkazish mexanizmi ActiveX elementlarini ishlatish yoki Plug-in
komponentlarini qo„shishga o„xshashdir. Internet Explorer brauzeri uchun HTML-kodiga
o„tkazish
