Daps mashg‘ulotining maqsadi: Tishli uzatmalarni turlari, ishlatilish soxalari, afzallik va kamchiliklari haqida tushunchaga ega bo‘lish. Yevolventali tsilindrik tishli g‘gildiraklar uzatmalarining geometriyasi va kinematikasi. Tishli g‘ildiraklarni tayyorlash ushun ishlatiladigan materiallarbni o‘rganish. Tishli g‘ildiraklar tayyorlashda aniqlik darajasi va uning ishlash sifatiga ta’sirini tushunish. Ruxsat yetilgan yeguvshi kushlanishlar. Hisobiy yuklanish haqida tushunsha. Qabul qilingan cheklanishlar.
Nazariy qism. Harakatning bir valdan ikkinchi valga tishli g‘ildiraklar vositasida uzatish mexanizmi tishli uzatma deb ataladi. Aniq asbobsozlikda diametri 1 mm dan kichik bo‘lgan tishli g‘ildiraklar ishlatilgan bir vaqtda,og‘ir sanoatda diametri bir nesha 10m ga yetadiganlarini ko‘rish mumkin. 1760 yilda Eyler tavsiya etgan evolventa bo‘yicha ilashuvshi profilli tishlardir.
Afzalliklari : sekundiga 150 m gacha tezlik bilan katta (bir nesha ming kVt) quvvat uzata oladi va uzatish soni bir nesha yuzga etadi; sirtki o‘lchamlari nisbatan kichik bo‘ladi; tayashnshlariga to‘shadigan kuch unsha katta bo‘lmaudi; foydaliish koeffitsienti yuqori (0,97…0,98); uzatish soniga salbiy ta’sir etadigan sirpanish hodisasi bo‘lmaydi; xilma-xil materiallardan foydalanishga imkon beradi.
Kamchiliklari:Tayyorlashning nisbatan murakkabligi; ishlayotgan vaqtda shovqin chiqarishi; Zarb bilan ta’sir etuvshi kuchlarning zarari ko‘proq sezilishi kiradi.
Qiya tishli uzatmani geometriyasining o‘ziga xos xususiyatlari.
Uzatmadagi aylana tezlik V>6m/s bo‘lganda qiya yoki shevron tishli g‘ildiraklardan foydalanish tavsiya etiladi, chunki to‘g‘ri tishli g‘ildiraklarning bunday tezlik bilan qoniqarli ishlashi uchun ularni tayyorlanish aniqligi juda yuqori bo‘lishi kerak.
Aytilganlarga ko‘ra qiya tishli g‘ildirakning bo‘luvchi diametri
Hozirgi vaqtda tishli g‘ildiraklar asosan,po‘lat,cho‘yan vaplastmassalardan tayyorlanadi. Tishli g‘ildiraklarning katta quvvatli mashinalarda ishlatilishidao‘lchamlarini kichraytirish talab etilganligi uchun ularni ko‘pi har xil po‘latlardan, masalan 40, 45, 50, 40, G2, 50G, 40X,30 XGS va boshqa markali po‘latlardan tayyorlanadi. Zarb bilan ta’sir etadigan vayo‘nalishi uoki tezligi o‘zgarib turadigan kuch ta’sirida ishlaudigan uzatmalarning g‘ildiraklari 18 XGT, 20 X2N4A, 15X, 20X,12XZA markali po‘latlardan ishlangani ma’qul.
Tish elementlarini geometrik o‘lchamlarini aniqlash uchun bo‘lish aylanasi asos qilib olinadi. Har bir g‘ildirakdagi ana shu aylananing uzunligi uchunquyidagi tenglikni to‘zish mumkin:
2. Ta’limiy va tarbiyaviy vazifalarning birligi; ta’limning tarbiyaviy xarakteri uning ob’ektiv qonuniyati hisoblanadi. Shu bilan birga o‘qituvchi o‘quvchilarning kasbiy bilimlarini shakllantirishda hamma imkoniyatlardan foydalanishi kerak.
3. Darsning har qanday bosqichida ta’limning eng kerakli metodlarini tanlash; o‘qitish metodini to‘g‘ri tanlash o‘qituvchi mehnatining samaradorligini va o‘quvchilarning eng yuqori faolligini ta’minlaydi, o‘quvchilarga chuqur va puxta bilimlar berishni, ularda bilimlarni amalga tatbiq etish malakalarini shakllantiradi.
4. Darsda o‘quvchilarning jamoa va yakka tartibdagi ishini to‘g‘ri qo‘shib olib borish; o‘qituvchi dars davomida butun guruh bilan ishlashdan tashqari, o‘quvchilarning yakka tartibdagi topshiriqlar bo‘yicha mustaqil ishlashini ham keng joriy qilishi lozim.
5. Darsni samarali tashkil etish; bu talab darsga ajratilgan vaqtdan unumli foydalanishni, o‘qituvchi va o‘quvchilarning darsga yaxshi tayѐrlanishini, mashg‘ulotning yangi texnik jihozlar bilan ta’minlanishini, uning barcha elementlari, strukturasi puxta tuzilishini taqozo etadi.
Har bir mashg‘ulotning qiziqarli bo‘lishi avvaldan shuxtao‘ylab tuzilgan mashg‘ulotning loyihalashtirilgan texnologik xaritasiga bog‘liq. O‘qituvchi bu jarayonga jiddiy e’tibor qaratishi mashg‘ulot sifatini mukammal bo‘lishigaolib keladi.
1.
|
Mavzu:
|
“Tishli uzatmalar”
|
2.
|
Maqsad, vazifalar
|
Talabalarga tishli uzatmalarning turlari, ishlatilish joylari,afzalliklari va kamshiiliklari haqida ma’lumot berish. Evolventashrofilli silindrik tishli g‘gildiraklar uzatmalarining geometrik va kinematik parametrlarini asoslash. Tishli g‘ildiraklarni tayyorlash uchun ishlatiladigan materiallarni o‘rganish va ularni mustahkamlikka tekshirish formulalarini qo‘llash haqida umumiy ko‘nikmalarni shakllantirish. Tishli g‘ildiraklar tayyorlashdaaniklik darajasi va uning ishlash sifatiga ta’sirini tushunish. Ruxsat etilgan eguvshi kuchlanishlar, hisobiu yuklanish, qabul qilingan sheklanishlar qaysi parametrlargaasosan tanlanishi hamda mashinasozlikning sohalariga bog‘langan holdao‘rganishni tashkil qilish vaamalgaoshirish. Mavzugaoid tarqatilgan materiallarni talabalar tomonidan yakka va gurux holatidao‘zlashtirib olishlari hamda suhbat munozaraorqali tarqatma materiallardagi matnlar qay darajadao‘zlashtirilganligini nazorat qilish, ularning bilimini baholash.
|
3.
|
O‘quv jarayonining mazmuni
|
Tishli uzatmalarning turlari, ishlatilish joylari,afzalliklari va kamshiiliklari talabalargatushuntirish. Tishli g‘ildiraklarni tayyorlash uchun ishlatiladigan materiallarni rusumi, ularni tanlay bilish va ularni mustahkamlikka tekshirish formulalarini qo‘llash haqida umumiy ko‘nikmalarni shakllantirish. Tishli g‘ildiraklar tayyorlashdaaniklik darajasi va uning ishlash sifatiga ta’sirini tushunish. Talabalarda tishli uzatmalarni materiallari uchun ruxsat etilgan eguvshi kuchlanishlar, hisobiu yuklanish va ulardagi qabul qilingan sheklanishlarni tushunish vabaholay bilishni ko‘nikmalarini shakllantirish.
|
4.
|
O‘quv jarayonini amalgaoshirish texnologiyasi.
|
Metodlar: Og‘zaki bayon qilish,Aqliy hujum, “Bumerang”, “Klaster”, suhbat munozara, SWOT tahlil, FSMU, Sinkveyn.
Vositalar: Tarqatma materiallar, matnlar.
Texnik jixozlar: kompyuter,shroyektor,elektron doska, multimedia vositalari.
Usullar: Shizmalar, taqdimot slaydlari orqali.
Nazorat: Og‘zaki nazorat, savol-javob,o‘z–o‘zini nazorat qilish.
Baholash: Baholash kartoshkalar yordamida 5 ballik tizim asosida,o‘z-o‘zini baholashgao‘rgatish.
|
5.
|
Kutilgan natijalar
|
O‘qituvchi: Mavzuni barcha talabalarning o‘zlashtirishlarigaerishadi. Talabalar faolligini oshiradi. Natijada talabalarning dars mashg‘ulotlariga bo‘lgan qiziqishlarini shakllantiradi. Talabalarning bilimini baholaydi. O‘z oldiga qo‘ygan maqsadigaerishadi.
Talaba: Yangi bilimlarni egallaydi. Yakka holda va gurux bo‘lib ishlashni o‘rganadi. Nutqi rivojlanadi,eslab qolish qobiliyati mustaxkamlanadi. O‘z-o‘zini nazorat qilib,baholashni o‘rganadi.
|
6.
|
Kelgusi rejalar (tahlil,o‘zgarishlar)
|
O‘qituvchi innovatsion pedagogik vaaxborot texnologiyalarini o‘zlashtirish va dars mashg‘ulotlariga tadbiq etishni takomillashtiradi. O‘z ustida ishlaydi. Mavzuni hayotiy misollar bilan bog‘laydi. Pedagogik mahoratini oshiradi.
Talaba: Formulalar, matn vashizmalar bilan mustaqil ishlashga,o‘z fikrini erkin bayon qilishgao‘rganadi. Mavzu bo‘yicha mustaqil ravishda masalalar yeshaoladi. O‘z fikrlari asosida guruh fikrlarini to‘ldiraoladi.
|
Tishli uzatmalar mavzusidagi amaliy mashg‘ulotni tashkil etish vao‘qitish metodikasi
O‘qitish shakllari. Tishli uzatmalar mavzusi bo‘yicha quyidagi o‘qitish shakllaridan foydalaniladi:
amaliy mashg‘ulotlarda (tishli uzatmaning ariq bir turi, masalan; to‘g‘ri tishli, qiyshiq tishli, shevron tishli silindrsimon yoki konussimon tishli uzatma tanlab olinadi va shular asosida nazariy ma’lumotlar va hisoblash formulalarini o‘rganish, mustaqil tadqiq qilish, mavzugaoid muammolarni mustaqil hal qilaolish qobiliyatlarini shakllantirish, bilimni takomillashtirish, rivojlantirish, nazariy bilimlarni mustahkamlash, ko‘nikma va malakani yanada takomillashtirish);
kichik guruhlarda ishlash (har bir kichik guruhgaalohida mavzugaoid keyslar topshirig‘i bo‘yicha tanlagan keyslar doirasida muammolar vayechimlari bo‘yicha taklif berish qobiliyatini oshirish,eshitish, idrok qilish va mantiqiy xulosalar chiqarish);
bahs va munozaralar (keyslar yechimi bo‘yicha dalillar vaasosli argumentlarni taqdim qilish,eshitish va muammolar yechimini topish qobiliyatini rivojlantirish vaamaliy ahamiyati, tavsiyalar chiqarish).
Tishli uzatmalar mavzusidagi amaliy mashg‘ulotlardaasosan “LOYIHALASH” metodidan foydalanish maqsadga muvofiq. Shunki “Loyihalash” metodi talabalardao‘zlashtirilgan mavzu, masala yoki hal qilingan muammo yuzasidan mantiqiy fikrlash, loyiha-konstruktorlik qobiliyatlarini rivojlanishi, ularni kelgusi ilmiy tadqiqod faoliyatlari uchun muhim qadam hisoblanib, muhandsilik ko‘nikmalarini shakllantirishgaxizmat qiladi. Loyihalash metodi talabalrni individual yoki gurularda belgilangan vaqt davomida berilgan vazifabo‘yicha rejalashtirish, tashkillashtirish, hisob konstruktorlik shilarini amalgaoshirishi vaolingan natijalarni baholash ishlarini olib borishidir. Ushbu metodni qo‘llashda tanlab olingan loyihani mohiyati, muhim xususiyatlari, ustuvor jihatlarini to‘laoshib berishga alohida e’tibor qaratiladi.
Amaliy mashg‘ulotlarda ushbu metoddan foydalanish quyidagi bosqichda amalga oshiriladi:
1. Guruhdagi talabalar talabalar sonidan kelib shiqib kichik guruhlarga bo‘linadi.
2.Talabalar o‘qituvchi tomonidan taqdim etilgan mavzuga tegishli topshiriqni (keyslarni) tanlab oladi va berilgan topshiriqni ma’ruza mashg‘ulotidaolgan bilimlariga tayangan holdayechimini topish usullari va medotlarini aniqlab oladi.
3. Berilgan topshiriqni kichik guruhlarda bajaradi va har bir guruh o‘zlariga berilgan topshiriqni yechimini umumiy guruh oldida taqdimot qiladi.
4. Har bir guruh topshirig‘i bo‘yicha faoliyat natijalari yakka tartibda va umumiy kichik guruhlardao‘z-o‘zini baholash metodi yordamidabaholanadi.
Loyihalash metodi yordamida talabalar tishli uzatmalarning asosiy parametrlari, foydali ish koyeffitsiyenti, uzatish nisbati, yuritmalar haqida kerakli ma’lumotga, yuritmalarni kinematikasini hisoblash, tishli uzatmalarning geometriyasi va kinematikasi, tishlarning yemirilish turlari, tishli uzatmalarning ishshanlik qobilyati va ularni hisoblash mezonlari, hisobiy yuklamalar, tishli uzatmalarda ishlatiladigan materiallar va termik ishlov turlari hamda ular uchun ruxsat yetilgan joiz kuchlanishlarni hisoblash malakasigaega bo‘ladi.
Ushbu metoddan foydalanib, dars mashg‘ulotlarini tashkil etish natijasida talabalarda tishli uzatmalarni kinematikasi va geometriyasi, ularni hisoblash va konstruksiyasiini yaratish ko‘nikmalari hosil bo‘ladi va ularni kasbiy faoliyatning loyihalash-konstruktorlik hamdalmiy tadqiqot faoliyati kompetentligini rivojlantirishgaerishamiz. Bundan tashqari talabalar ushbu mavzuni o‘zlashtirish orqali mazkur fandan berilgan kurs loyihasini bajarishda ham boshlang‘ichasosiy tushunchalargaega bo‘ladi. Mashina detallari fanidan kurs loyihasi bajarish talabalarda ilmiy tadqiqot faoliyatiga bo‘lgan qobiliyatlarini takomillashishigaolib keladi.
“Tishli uzatmalar” mavzusidagi laboratoriya mashg‘ulotini o‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish.
Ishdan maqsad: Silindrik tashqi ilashmali tishli g‘ildiraklarning konstruksiyalari bilan tanishish, ularning asosiy o‘lchamlari vaparametrlarini aniqlash.
Yo‘naltiruvshi savollar:
Tishli uzatmalarni nechta turi bor?
Tishli uzatmalarni boshqa uzatmalardan farqlari (afzalligi vakamchiliklar) nimada?
Tishli uzatma deganda nimani tushinasiz?
Tishli uzatmaga ta’rif bering.
|
Ishning maqsadi: Silindpik tishli g‘ildipaklapning tuplari,o‘lchamlarini o‘rganish va o‘lchamlapini standart bo‘yicha taqqoslash.
Kepakli asbob va matepiallar: Turli xildagi tsilindrik tishli g‘ildipaklap, tish o‘lchagich, shtangen tsipkul,chizgichli lineyka.
|
|
|
Tajpibaishibo‘yichahisobot
Tishlig‘ildipako‘lchamlapinianiqlash.
Stupitsaningdiametpi:
po‘latmateriali
cho‘yan matepiali va
uzunligi
Obodni qalinligi:
Diskni qalinligi:
- shtampovka ;
- quyma
Teshiklap diametp
Qippalap qalinligi
|
Tajpibanibajapishtaptibi
Quyidagilapnianiqlang
1. Tishlapsoni
2. Tishtubidiametpi
3. Tishuchidiametpi
4. G‘ildipak gapdishining eni
5. Tish tubining qalinligi
6. Tish balandligi
7. Ilashish qadami
8. Bo‘lish aylanasining diametpi
9. Tish kallagining balandligi
10. Tish tubining balandligi
|
O‘qituvchi umumlashtiradi, hisob-kitob natijalarini haqiqiy o‘lchamlar bilan taqqoslaydi va nisbiy hamda absolyut xatolik aniqlanadi. Xulosa chiqaradi. Talabalarni ma’naviy rag‘batlantiriladi.
Biror talaba laboratriya mashg‘ulotini qayta bajarib ko‘rsatadi.
Talabalar silindrik tashqi ilashmali tishli g‘ildiraklarning konstruksiyalari bilan tanishish, ularning asosiy o‘lchamlari va parametrlarini aniqlash bo‘yicha puxta bilimlarga ega bo‘lishlari kerak.
Demak, talabalarni keng fikrlashga olib keladigan ko‘sh usulli yechimgaega bo‘lgan masalalarni tanlash va ularni yeshib ko‘rsatishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
O‘qituvchi tomonidan o‘zi dars mashg‘ulotlarini olib borayotgan fanining har bir mavzusi, har bir dars mashg‘uloti bo‘yicha tuzilgan yuqoridagi kabi texnologik xaritasi unga, fanni yagona holda tasavvur etib yondashishga,tushunishiga, maqsadidan tortib,erishiladigan natijasini ko‘raolishigacha yordam beradi. Ayniqsa, texnologik xaritani talabaning imkoniyati,ehtiyojidan kelib chiqqan holda tuzilishi uni shaxs sifatida ta’limning markazigaolib keladi. Bu esao‘qishning samaradorligini oshirishga imkon yaratadi.
O‘qitish jarayonida talabalarga shaxs sifatida qaralishi, turli pedagogik texnologiyalar xamda zamonaviy metodlarni qo‘llanilishi ularni mustaqil,erkin fikrlashga, izlanishga, har bir masalaga ijodiy yondashishi, mas’uliyatini sezish, ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish,tahlil qilish, ilmiy adabiyotlardan unumli foydalanishga,eng asosiysi,o‘qishga, fanga va o‘zi tanlagan kasbiga bo‘lgan qiziqishlarini kuchaytiradi.
Xulosa.Talabalarga tishli uzatmalarni turlari, ishlatilish sohalari, ularni materiallari, mustamlikka tekshirish, geometrik va kinematik parametrlarini hisoblash bo‘yicha nazariy vaamaliy bilim ko‘nikmalar pedagogik texnologiyalar metodlaridan foydalanib shakllantirildi. Talabalarni kasbiy faoliyatning ishlab chiqarish va sozlash, loyihaviy-konstruktorlik, foydalanish va servis xizmati ko‘rsatish va ilmiy-tadqiqot turlariga tayyorlash metodikasi rivojlantirilishiga berishildi.
ADABIYOTLAR
|
