O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
NAMANGAN MUHANDISLIK - QURILISH INSTITUTI
«Mashinasozlik texnologiyasi, jihozlash va avtomatlashtirish» kafedrasi
«MASHINASOZLIKDA ISHLAB CHIQARISH JARAYONLARINI
AVTOMATLASHTIRISH»
fanidanamaliy ishlarini bajarishga oid -
USLUBIY KO‘RSATMA
NAMANGAN- 2018
Uslubiy ko’rsatmada «Mashinasozlikda ishlab chiqarish jarayonlarini
avtomatlashtirish» fanidan amaliy ishlarni bajarish uchun yo’llanmalar berilgan.
Mashinasozlik texnologiyasi, mashinasozlik ishlab chiqarishini jixozlash va
avtomatlashtirish ta’lim yo’nalishi bo’yicha kunduzgi ta’lim talabalari uchun
mo’ljallangan.
Muallif(lar):
ass. O.Mamatraximov
Taqrizchi: t.f.n. dots. A.Botirov
Kafedra mudiri:
t.f.d. Q.Imomqulov
Uslubiy
ko’rsatma
«Mashinasozlik
texnologiyasi,
jixozlash
va
avtomatlashtirish» kafedrasining 2018 yil «__»_____dagi №__sonli yig’ilishida
muhokama qilingan va institut o’quv-metodik kengashiga ko’rib chiqish uchun
tavsiya qilingan.
Uslubiy ko’rsatma NamMQI o’quv metodik kengashining 2018 yil
«__»______dagi №__ sonli yig’ilishida ko’rib chiqilgan, undan foydalanish va
chop etishga tavsiya qilingan (ro’yxat raqami №__).
1.
Amaliy mashg’ullot
Mavzu:Elektromagnit yuritmani vibratsion yuklash qurilma parametrlarini
xisoblash
Tokarlnk-vintqirqish stanoklari avtomatlashtirish dara- jasi bo’yicha
mashinalarning birinchi guruxini tashkil etuvchi dastaki boshqariladigan universal
stanoklar katoriga kiradi. Bunday stanoklarning asosiy xususiyati shundaki,
zagotovka va asbobning ish xarakatlarini (asosiy xarakatni va surish xarakatini)
stanok bajaradi, yordamchi xarakatlarni va boshqarish xarakatlarini esa odamlar
knopka (tugma), dasta, richag, chambarak va x. k. yordamida bajaradi. Universal
stanoklar muntazam takomillashtirib borilsa (me- xanizatsiyalash va kichik
avtomatlashtirish vositalari bilan jixozlansa) xam ularning asosiy xususiyatlari
Uzgarmaydi, ya’ii detallarga ishlov berish jarayonida o d a m d o i m b ^ l i s h i
va katnashishn l oz i m . Odam bunday ishni ba- jarganda bir yula ko’p stanoklarga
xizmat k^rsata olmaydi. Ko’p stanoklarga xizmat k^rsatish mexnat unumdorligini
oshirishning istikbolli usullaridan biridir. Bunday tashkari, odam detallarga ishlov
berish jarayonida katnash- ganda ish unumiga va ishlov berish animigiga sub’ektiv
ta’sir ko’rsatadi.
Dastaki boshqariladigan universal stanoklarning afzalligi ularning yuqori
darajada universal va tez o’tuvchanligidan iborat. Universal deganda stanokning
turli detallarga ishlov berishga moslanish kobiliyati tushiniladi.Tez o’tuvchanlik
bir detalni chiqarishdan boshqa detalni chiqarishga kayta moslash (utish) vaqti
bilan aniqlanadi.
Keyingi yillarda stanoklarning ish unumini va aniqlikni oshirish, mexnat
sarfini kamaytirish talablari qo’yilganligi munosabati bilan, ayniqsa mayda va
o’rtacha seriyali ishlab chiqarishda avtomatlashtirish usullari va vositalarini izlash
asosiy yo’nalish bo’lib qoldi. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotning ko’p qismi
mayda va o’rtacha seriyali ishlab chiqarish soxasiga to’g’ri keladi. Bu soxadagi
Muammolar sonli dastur bilan boshqariladigan (SDB) stanoklarni qo’llanish yo’li
bilan xal etiladi. SDB stanoklar maxsus avtom.atlash- tirilgan stanoklar uchun xos
bulgan yuqori darajada aniqlik va unumdorlik dastaki boshqariladigan universal
stanoklarga xos bulgan moslanuvchanlik va tez o’tuvchanlik xususiyatiga ega.
Navoiy mashinasozlik zavodida 16K20 modelli stanok asosida yaratilgan NT—
250I modelli tokarlik-vint qirqish stanogining kinematik strukturasi -rasmda
keltirilgan.Bu stanok interpolyator va rakamli indekatsiya (dastur bilan
boshqarishning siklik tizimi bilan bajariladi. Stanok Dastaki boshqariladigan
universal stanoklar Uziga xos xu- susiyatlari tufayli donalab, mayda va O’rtacha
seriyali ishlab chiqarish soxalarida qo’llaniladn. Bu soxalar uchun stanoklarning
kam unumli ishlashi xal etuvchi axaMiyatga ega bulmaydi. Lekin bu soxalarda
stanoklarning yuqori darajada universal va tez o’tuvchan bo’lishi ularga
qo’yiladigan talablardan xisoblanadi
1-rasm. NT-250I modelli tokarlik vintqirqish stanogining kinematik sxemasi
Bu tenglamadan ko’rinib turibdiki, tezliklar qutisi va cha- stotasn
rostlanadigan asinxron motor shpindelni 255 xil chastota bilan aylantirishga imkon
beradi. Asosiy xarakat yuritmasini sozlash shpindelning talab etil- gan aylanish
chastotatalari pogonasini aniqlash va asinxron motorning kerakli aylanish
chastotasini tanlashdan iborat. SHunda shpindelning xakikiy aylanish chastotasi
p
shi
< l, shartini ta’minlashi lozim.
Surishlar kinematik zanjiri. Bo’ylama va ko’ndalang surishlar kinematik
zanjirlari mexanikaviy KXSmning oxirgi zvenolari M
2
va M
3
asinxron elektr
motorlar va burilma keskish tutqichdan iborat. Dastur (programma) da berilgan
axborot sozlash organi bo’ladi/ surish tezligi 0... 300 mm/ayl chegarada pog’onasiz
ravon o’zgartiriladi.
tashqi va ichki tsilindrik, konussimon va shakldor yuzalarga ishlov berish,
chervyaklar tayyorlash, bir va ko’pkirimli rezbalar, shu jumladan O’zgaruvchan
qadamli rezbalar yasash uchun mo’ljallangan.
Konussimon va sferasimon sirtlarga ishlov bernshda zagotovka 1 shakl
yasovchi oddiy xarakat F„(V,)— asosiy xarakatni bajaradi. Bunday xarakat
vositasida aylanasimon yunaltiruvchilar xosil kilinadi. Burilma keskichtutkich 3 ga
maxkamlangan keskich 2 shakl yasovchi murakkab xarakat F,(P
2
P
3
) ni bajaradi.
Bunday murakkab xarakatning P
3
va P
3
tashkil etuvchilari mos xolda buylama
surish (Z koordinatasi) va kundalang surish (X koordinatasi) xarakatlari bo’ladi.
Rezba- larga ishlov berishda zagotovka va keskich shakl yasovchi murakkab
xarakat F„(V,P
2
) ni bajaradi. Stanokda shakl yasash xarakatlari bilan bir katorda
yordamchi xarakat V
S
(V
4
) — keskichtutkichning burilishi xam bor. Kurilayotgan
stanokning kinematik strukturasida, xam mexanikaviy, xam nomexanikaviy
(elektron) boglanishlar bor. Elektron boglanishlar (aloqalar) - rasmda
ko’rsatilmagan. Konussimon va sferasimon yuzalarga ishlov berishda oddiy kine-
matik gurux shakl yasash xarakati F»(V
1)ni bajaradi. Bu kinematik guruxda ichki
aloqani shpindelning aylanuvchi jufti, tashqi aloqani esa sozlash organi i
v
li
kinematik zanjir a-b ta’minlaydi. Aralash, ya’n’i, xam mexanikaviy, xam elektron
aloqalar bilan jixozlangan kinematik gurux shakl yasovchi xarakat F
5
(P2Pz) ni
bajaradi. Bu guruxda ichki aloqa e-gva d-e kinematik zanjirlar, aylanish tezliklari
rostlanadigan Mg va Mz asinxron elektr motorlar, bu motorlarni boshqarish
qurilmasi, teskari boglanish BE—178 datchiklari, interpolyator va «Razmer 2M—
51—21/11» tizimiga kiruvchi dastur kiritish qurilmasidan iborat. Interpolyator
signallar xosil qilib, Mg va Mz motorlarni boshqarish qurilmasiga beradi. Bu
signallar asbobning zagotovkaga nisbatan dasturda ko’rsatilgan axborotbo’yicha
xarakatlanish traektoriyasini ta’minlaydi.Bu dastur ichki aloqaning sozlash organi
bo’ladi. Tashqi aloqa ijrochi organlarni (support va kundalang salazkalarni)
xarakat manba- lariga, ya’ni M2 va Mz motorlarga birlashtiradigan v-g va d-a
kinematik zanjirlardan tashkil topgan. Bu yerda aylanma xarakatni ilgarilanma
xarakatga uzgartirish uchun vint-gayka- li yumalanma uzatmadan foydalaniladi.
Bu uzatma vint-gaykali sirpanma uzatmaga nisbatan tirkishlar (zazorlar) ning
yukligi va ishkalanishdagi ishkalanish koeffitsientining uzgarmasligi sababli tekis
xarakatlanishn natijasida ijrochi organning ju- da aniq pozitsiyalanishini
ta’minlaydi. Bu uzatmaning FIK 0,90—0,95 ga teng. Rezbalarga ishlov berishda
shakl yasovchi xarakat F
0
(V,P
2
) ni bajaruvchi murakkab kinematik guruxda ichki
bog’lanishni
Revol’verli-tokarlik stanoklari seriyalab ishlab chiqarish sharoitlarida
chiviqan yoki dona zagotovkalardan murakkab shaklli detallar yasashda
ishlatnladn. Bu stanoklar universal tokarlik-vintqirqish stanoklaridan ketingi babka
va surish vintining yukligi, revolver kallak o’rnatilgan buylama supportning
mavjudligi bilan farklanadi. Revolver kallakning uyalarida mos asbob (keskichlar,
parmalar, zenkerlar, razvert- kalar, metchinglar va xokazolar) maxkamlanadi.
Revol’verli-tokarlik stanoklari uchinchi turga kiradi va revol’ver kallagi gorizontal
va vertikal uklarda aylanadigan stanoklarga aj- raladi.
Revol’verli-tokarlik stanoklarining universal tokarlik- vintqirqish stanoklariga
nisbatan afzalliklariga quyidagilar kiradi: detalning sirtlariga bir vaqtning rzida
revolver kallakdagi va kundalang supportdagi asboblar bilan baravariga ishlov
berish mumkin;
detalning sirtlariga barayar ishlov berishni ta’minlay- digan kurama asboblar
(ko’pkeskichli tuTkichlar, parmalar o’rnatilgan keskich tutkichlar va x. k.) ni
qo’llanish mumkin.
Bu afzalliklar asosiy va yordamchi vaqtlarni jiddiy kiskartirishga imkon
beradi.
1P326 modelli revolverli-tokarlik stanogining umumiy ( ko’rinishi -rasmda
ko’rsatilgan. Stanina / ning yon devori- ga oldingi babka 2 ning korpusi
biriktirilgan. Bu korpus- da shpnndelli uzel 3, tezliklar qutisi 4, surishlar qutisi 5 v
a chivikni surish va kisish mexanizmi 6 joylashgan. Stanina- ning yunaltirgichlari
buylab kundalang support 7 va revolver kallak 9 li buylama support 8 siljiydi.
Revolver kallak vertikal ukda aylanadi. Buylama supportning fartu- gi 10 da uning
surish mexanizmi va revolver kallakni burish mexanizmi joylashgan. Stanokdan
chapda yunaltiruvchi truba 13 uchun tayanch 12 li ustun 11 joylashgan.Bu truba
orkali chi- vik utadi.Asosiy elektr jixozlar elektrshkaf 14 da joylashgan. 1P326
modelli revolverli-tokarlik stanogining ishlov berish sxemasini va kinematik
strukturasini kurnb chikamiz (- rasm). Zagotovka 1, kundalang support 3 asbobi 2
va buylama support 5 asbobi 4 shakl yasovchi oddiy xarakatlarni: mos xolda asosiy
xarakat F,(V,), kundalang surish xarakati F
5
(P
3
) va buylama surish xarakati F
5
(P
2
)
ni bajaradi. Bu bilan >bir katorda buylama support yordamchi xarakat V
<
.(P
4
),
ya’ni tez (salt) siljish xarakatini xam bajaradi. Revolver kallak 6 xam yordamchi
xarakat V
S
(V
B
) qiladi. Bunday xarakat natijasida asbob almashinadi. Yana bir
yordamchi xarakat chiviqni za(shpindel bilan buylama support o’rtasidagi alokdni)
elektron aloqa ta’minlaydi. Ichki boglanish «Razmer 2M—51— 21/11»
qurilmasining elementlari vaBE—178 datchikdan iborat. Bu datchik shpindelga
uzatish nisbati i — 1 b^lgan lyuf- tsiz (ya’ni likillamaydigan) tishli uzatma
vositasida birlashtirilgan.
Dasturli boshqarishning tsiklli tnzimi bilan jixozlangan NT—250I tokarlik-
vintqirqish stanogini sozlashni k^rib chikamiz (4.7- rasm).
A s o s i y x a r a k a t n i n g k i n e m a t i k z a n j i r i . Bu zanjirning oxirgi
zvenolari M
t
motorning vali (N= 14 kVt, l„ = 34...4500 ayl/min) va zagotovka
maxkamlanadigan shpin- deldan iborat. Zagotovkaning aylanish chastotasi
quyidagi formula bo’yicha topiladi.
n=1000▪V/π▪d
| 