22
suyuq aralashmalardan qattiq eritmaning birinchi kristallari
paydo bo‘la boshlaydi, bu
austenit deb yuritiladi.
Demak,
ACE hududida aralashma ikki fazadan iborat bo‘lib,
suyuq aralashma va austenitdan tashkil topgan.
CD chizig‘i bo‘yicha suyuq aralashmadan qattiq sementit-
ning kristallari paydo bo‘la boshlaydi. 6,67 % C li sementitning
bir qancha kristallari paydo bo‘lib,
S nuqtada
suyuq aralash-
madagi qolgan sementit kristallanadi va evtektik aralashma
hosil qilib (4,3 %
S), 1147 °C da qotadi. Demak,
ECF chizig‘ida
sementit to‘la qotib bo‘ladi.
CFD hududi ikki fazali aralash-
madan iborat bo‘lib, suyuq qotishma va sementitdan iborat.
C
nuqtada (4,3 % C) bir vaqtning o‘zida austenit va sementit
kristallanib, evtektika, ledeburit hosil qiladi. Ledeburit tarki-
bida 2,14—6,67 % C bo‘lgan
hamma qotishmalarda mavjud
bo‘ladi va bu qotishmalar
cho‘yan deb yuritiladi.
E nuqta temirning uglerod (2,14 %) bilan to‘yingan nuq-
tasi hisoblanadi.
E nuqtadan chap tomonda yotgan hamma
qotishmalar to‘la qotgan vaqtda austenitning bir o‘zidan iborat
bo‘lib,
bunday qotishmalar po‘lat guruhini hosil qiladi.
Qotgan qotishmadagi o‘zgarishlarni ko‘ramiz.
GSE, PSK va
GPQ chiziqlari ko‘rsatib turibdiki, qotgan aralashmalarda ham
tuzilish o‘zgarishlari yuz beradi. Qattiq holatdagi o‘zgarishlar
temirning bir modifikatsiyasidan
ikkinchi modifikatsiyasiga
o‘tishida uglerodning temirda eruvchanligining o‘zgarishi hiso-
biga bo‘ladi.
Diagrammada
AGSE hududida austenit (A) bo‘lib, qotish-
ma sovishi davomida austenitdan
GS chizig‘i bo‘ylab ferrit
ajraladi. Ferrit uglerodning
Fe dagi qattiq eritmasi, boshqacha
qilib aytsak,
γ-Fe α-Fe ga o‘tadi. Bundan tashqari, haroratning
1147 °C dan 727 °C gacha
pasayishida uglerodning
γ-Fe da
eruvchanligi 2,14 % dan 0,8 % gacha pasayadi.
Diagrammada
SE chizig‘i bo‘yicha austenitdan ikkinchi
sementit ajraladi. Bu sementit qattiq qotishmadan ajralib chiqadi.
GSP hududi ikki fazadan iborat, ya’ni ferrit va bo‘linuv-
chi, o‘zgaruvchi austenitdan iborat.
S nuqtada (0,8 % C) 272 °C da hamma austenit bo‘linib,
o‘zgarib, ferrit va ikkilamchi sementitdan iborat mayin mexanik
aralashma hosil qiladi.
Ushbu
evtektoid aralashma serlit deb ataladi. Tarkibida
0,8 % dan kam uglerod bo‘lgan po‘latlar
evtektoidgacha
