Oddiy sifatli po’latlar
Po’lat
markasi
|
Kimyoviy tarkibi
|
Mexanik xossalari
|
Ishlatilishi
|
C
|
Su
|
Mn
|
R
|
S
|
kG/m2
|
, %
|
|
Ct0
|
0,23
|
0,05
|
0,25–0,5
|
<0,07
|
<0.06
|
<32
|
22
|
Rezervuar, shesternya
|
Ct1
|
0,06–0,11
|
0,05
|
0,3–0,5
|
<0.045
|
<0,05
|
32–40
|
33
|
List va polosa, mix ateriallar, shayba,
|
Ct2
|
0,09–0,14
|
0,05
|
0.3–0.5
|
<0.045
|
<0,05
|
34–42
|
31
|
Sirtmoq, ilmoq, bolt, gayka
|
Ct3
|
0,14–0,22
|
0,12–0.3
|
0,4–0,65
|
<0,045
|
<0,05
|
38–47
|
21–27
|
Vint, bolt, qurilish konstruktsiyalari
|
Ct4
|
0,17–0,25
|
0,12–0,3
|
0,4–0,70
|
<0.015
|
50,05
|
42–52
|
21–25
|
Tishli g’ildirak, flanes, qurilish kon
|
Ct5
|
0.27–0,35
|
0.15–0,32
|
0,5–0,8
|
<0,045
|
<0,05
|
50–62
|
15–21
|
Val, o’q, pona va shu kabilar
|
Ct6
|
0,38–0,49
|
0,15–0,32
|
0,5–0,8
|
<0,045
|
<0,05
|
60–72
|
11–16
|
Rels, kulachok
|
Ct7
|
0,5–0,62
|
0,15–0,32
|
0,5–0,8
|
<0,045
|
<0,05
|
2 70
|
9–12
|
SHponka, pona, rels
|
MCt0
|
<0,23
|
0,05
|
0,25–0,5
|
<0,07
|
<0,06
|
<32
|
22
|
Rezervuar va muhim bo’lmagan buyumlar
|
MCt1kp
|
0,06–0,11
|
<0,05
|
0,3–0,5
|
<0,045
|
<0,05
|
32–40
|
33
|
List, parchin mix, qozon
|
KCt2kp
|
0,06–0,11
|
<0,05
|
0,3–0,5
|
<0,O45
|
< 0.05
|
32–40
|
33
|
Parchin mix. qozon
|
MCt2
|
0,09–0.14
|
<0,05
|
0,3–0,5
|
10,045
|
< 0.05
|
34–42
|
31
|
Vint, bolt, shpilka, parchin mixli va shu kabilar
|
MCt3
|
0,14–0.22
|
0,12–0,3
|
0,4–0,65
|
<0,045
|
<0.05
|
38–47
|
21–27
|
Vint, bolt, shpilka
|
MCt3Kp
|
0,14–0.22
|
0,12–0.3
|
0,4–0,65
|
<0,045
|
<0,05
|
38–47
|
21–27
|
Vint, bolt, shpilka
|
St3Kp
|
0,14–0,22
|
0.12–0,3
|
0,4–0,65
|
<0,045
|
<0,05
|
38–47
|
21–27
|
Vint, bolt, shpilka
|
KCt4kp
|
0,17–0,25
|
0,12–0,3
|
0,4–0,70
|
<0,0I5
|
< 0,05
|
42–52
|
21–25
|
Vint, bolt, parchin mix
|
MCt3
|
0.14–0,22
|
0,12–0.3
|
0,4–0,65
|
<0.045
|
<0.05
|
38–47
|
21–27
|
Vint, bolt, parchin mix
|
BCt4
|
0.12–0,2
|
0,12–0.32
|
0.35–0,55
|
|
<0,06
|
42–52
|
21–25
|
Tishli g’ildirak, flanes
|
MCt5
|
0.27–0,35
|
0,15–0,32
|
0,5–0,8
|
<0,045
|
< 0.05
|
50–62
|
15–21
|
Val, o’q, pona va shu kabilar
|
KCt6
|
0,38–0.49
|
0,15–0,32
|
0,5–0,8
|
<0,045
|
<0.05
|
60–72
|
11–16
|
Kulachok, shpindel, rels, bandaj
|
MCt7
|
0,5–0,62
|
0,15–0.32
|
0,5–0,8
|
<0,045
|
<0,05
|
<70
|
9–12
|
Rels, prujina va shu kabilar
|
Sifatli po’latlar
Kam uglerodli 10, 20, 25 po’latlaridan yengil yuk ta’sirida ishlaydigan vallar, tishli g’ildiraklar kabi buyumlar, o’rtacha uglerodli po’latlardan o’rtacha kuchlanishda ishlaydigan juda muhim mashina detallari, taqsimlovchi vallar, g’ildirak o’qlari, tirsakli vallar, kuchli tishli g’ildiraklar yasaladi.
Sifatli po’latlarning kimyoviy tarkibi, mexanik xossalari va ishlatilish sohalari 8.2–jadvalda keltirilgan.
Asbobsozlik po’latlari tarkibida uglerod miqdori 0,05% dan 1,35%
gacha uglerod bo’ladi. Ular U7, U7A, U8, U13A kabi markalanadi. "U" harf asbobsozlik po’lati ekanligini, raqamlar o’nga bo’linsa, uning tarkibidagi o’rtacha uglerod miqdorini bildiradi. Marka oxiridagi A harfi po’lat tarkibida oltingugurt va fosfor elementlari juda ham oz miqdorda ekanligini bildiradi. Bu po’latlar zarb ta’sirida ishlaydigan zubilo, shtamp, iskana, duradgorlik asboblari, freza, parma, metchik, plashka, egov,o’roq va shu kabi asbob-uskunalar yasashda ishlatiladi.
8.2–jadval
Sifatli po’latlar
Po’lat markasi
|
Mexanik xossa
ari
|
Ishlatilishi
|
b
kG/m2
|
02
kG/m2
|
,
%
|
NV,
kG/m2
|
05
|
–
|
–
|
–
|
–
|
Sovuqlayin shtamplash yo’li bilan tayyorlanadigan detallar
|
08
|
34–42
|
12
|
35
|
–
|
10
|
36–45
|
21
|
32
|
–
|
Qizdirib bolg’alash va shtamplash yo’li bilan tayyorlanadigan oddiy detallar: o’q, valik, shpilka, gayka, vtulka, quvur
|
15
|
40–49
|
24
|
29
|
–
|
20
|
44–54
|
26
|
26
|
–
|
25
|
48–58
|
28
|
24
|
–
|
O’rtacha yuklanishda ishlaydigan detallar: valik, shayba, shtift, o’q, biriktirish muftasi, bolt, gayka va b.
|
30
|
52–62
|
30
|
22
|
–
|
35
|
56–66
|
32
|
21
|
|
40
|
60–72
|
34
|
19
|
187
|
Puxtaligi yuqori detallar: shatun, turtqi, richag, flanets
|
45
|
64–76
|
36
|
17
|
197
|
50
|
68–80
|
38
|
15
|
207
|
55
|
71–83
|
40
|
13
|
217
|
Prokatlash stanlarining jo’valari. shtok, tros, prujina, ressor va b.
|
60
|
73–85
|
42
|
12
|
229
|
65
|
76–88
|
43
|
11
|
229
|
70
|
78–90
|
44
|
8
|
229
|
Quyidagi elementlar po’latning mo’rtligini oshiradi va plastikligi, qovushoqligini kamaytiradi.
Oltingugurt po’latda bog’langan holda FeS ko’rinishda bo’ladi. Temir sulfid bilan temir birgalikda oson eriydigan (988°C) evtektik mexanik aralashma hosil qiladi. Evtektik aralashma po’lat donalari chegaralarida joylashib, uning mo’rtligini oshiradi.
Azot va kislorod elementlari po’lat tarkibida FeO, SuO, A12O3, Fe4N ko’rinishda uchraydi. Ular darz va g’ovaklarda joylashib, po’latning sovuq holatdagi mo’rtligini oshiradi.
Vodorod qattiq eritma tarkibidagi mikrog’ovaklarda joylashib, mikrodarzlar hosil qiladi. Mikrodarzlar shakli sharga yaqin bo’ladi. Uni yemirilish yuzasini oq belgilar shaklida ko’rish mumkin. Po’lat tarkibida vodorod to’planmasligi uchun, issiqlayin deformatsiyalagandan so’ng sekin sovitish kerak yoki uzoq vaqt 250°C haroratda ushlab turilsa, u tarqab ketadi.
Tarkibida oltingugurt va fosfor miqdori oshirilgan po’latlar avtomat po’latlar deyiladi. Bu po’latlar A12, A20, A20, A30, A40 kabi markalanadi. A harfi avtomat po’lat, sonlar yuzga bo’linsa po’lat tarkibidagi o’rtacha uglerod miqdorini bildiradi. Avtomat po’latlardan yengil sharoitda ishlaydigan detallar tayyorlanadi. Bu po’latlar metall kesish dastgohlarining ish unumdorligi yuqori bo’lishini ta’minlaydi.
Po’latning kesuvchi asboblar bilan ishlanishi to’g’risidagi masala juda murakkabdir. Kesib ishlanuvchanlik mumkin bo’lgan kesish tezligi, kesish kuchi, ishlangan yuzaning tozaligi bo’yicha baholanishi mumkin. Bundan tashqari, bir detalning ishlanuvchanligi yo’nishda, frezalashda, parmalashda, silliqlashda turlicha bo’lishi mumkin.
Materialning mexanik xossalari bilan ishlanuvchanligi o’rtasida muayyan bog’lanish borligi aniqlanmagan. Masalan, qattiqligi bir xil, lekin tuzilishi va tarkibi turlicha materiallarning ishlanuvchanligi orasida ancha farq mavjud.
Avtomat po’latlarning kimyoviy tarkibi 8.3–jadvalda keltirilgan.
Po’lat donalarining katta–kichikligi uning kesib ishlanuvchanligiga ta’sir ko’rsatadi. Donalari yirik po’latning qovushoqligi past va uni kesib ishlash ancha oson bo’ladi. Po’lat qovushoqligining pastligi qirindining oson ajralishiga, uvalanuvchi, qisqa qirindi chiqishiga sabab bo’ladi.
8.3–jadval
Avtomat po’latlarning kimyoviy tarkibi va markasi
Marka
|
C
|
Mn
|
Si
|
S
|
R
|
A12
|
0,08–0,16
|
0,6–0,9
|
0,15–0.35
|
0,08–0,2
|
0,08–0,15
|
A20
|
0,15–0,25
|
0,6–0,9
|
0,15–0,35
|
0.08–0.15
|
0,06
|
A30
|
0,25–0.35
|
0,7–1
|
0,15–0,35
|
0,08–0.15
|
0,06
|
A40F
|
0,35–0,45
|
1,2–1,55
|
0,15–0,35
|
0,18–0,3
|
0,06
|
Perlitning shakli ham kesib ishlanuvchanlikka ta’sir ko’rsatadi. Evtektoiddan oldingi po’latlarda perlit plastina shaklida bo’lib, yaxshi kesib ishlanadi. Evtektoid va evtektoiddan keyingi po’latlarning strukturasidagi perlit donador bo’lganda, ular yaxshi kesib ishlanadi.
Po’latning kesib ishlanuvchanligini selen va tellur elementlari yaxshilaydi. Bu elementlar zanglamas po’latlarning kesib ishlanuvchanligini yaxshilashda qo’llanilmoqda.
|
