|
Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi
|
| bet | 96/157 | | Sana | 16.12.2023 | | Hajmi | 24,24 Mb. | | #120531 |
Bog'liq 6,20 mavzulr slaydQf/Qayc=bc/ab;
Bu yerda,
Qf-ferrit miqdori; “v” nuqtadagi haroratda
Qaus-austenit miqdori; “v” nuqtadagi haroratda.
Misol:
Agar “v” nuqtada qotishma og’irligi 100 g bo’lsa,
Qf /Qaus =Qf/100-Qa=bc/ab;
Rasm bo’yicha:
Vs=5,6 mm, av=10,5 mm.
U holda:
Qf /100-Qf=5,6/10,5:
5.6 (100-Qf)=10,5 Qf
560=10,5 Qf+5,6 Qf =16,1Qf
Qf= =34,8 gr.
Qaus100-34,8=65,2 gr.
Austenit va ferrit miqdorlarini protsent hisobida ham aniqlasa bo’ladi: kesmalar qoidasi bo’yicha:
Agar as chiziqni 100 % deb olsak,
Vs (Qf) chizig’i X %
X as=100 vs; x=
Demak, Qf=34,8 %
Q=65,2 %
Fe-Fe3C diagrammasida fazalarning holati ko’rsatilgan,kontsentratsiya va haroratga qarab, Diagrammada kritik haroratlarni o’rganish va bilish kerak.
7.3-rasm. Fe-Fe3C diagrammasida fazalarning, kontsentratsiya va haroratga qarab kritik haroratlarni o’rganish
Qabo’l qilingan qoida bo’yicha kritik haroratlarni “A”harfi bilan belgilanadi. Bo’lar quyidagilar.
1.Ao-210oSga to’g’ri keladi: tsementitning (FeS) magnit xossasini o’zgarish harorati.
2.A1-727oS-evtektoidli (perpitli) o’zgarish harorati.
3.A2-768oS-ferritni magniy xossalari o’zgarish harorati.
4.A3-GS chizig’i-ferrit fazasini qizdirganda uni yo’qolishini,sovutganda paydo bo’lishi haroratini ko’rsatadi.
5.Am-SE chizig’i-tsementit fazasini sovutganda paydo bo’lishi, qizdirganda yo’qolishini ko’rsatadigan harorat.
6.1147oS-evtektikali-ledeburitli o’zgarish harorati.
7.ASD chizig’i-likvidus chizig’i. Bu chiziqdan yuqorida qotishma suyuq holatda bo’ladi.
8.AECF chizig’i-solidus chizig’i. Bu chiziqlardan pastda qotishma qattiq holatda bo’ladi.16
Amaliyotni bajarish quyidagi ketma-ketlikda olib boriladi.
Fe-S-holat diagrammasini masshtabda chizish.
Topshirilgan variant bo’yicha topshiriq nuqtalarini belgilash.
Nuqtalardan vertikal chiziq chizib, qotishma sovutilganda (qizdirilganda) o’tadigan fazalar o’zgarishlarni yozib izox berish.
Berilgan qotishma fazalarining miqdorini protsentda va og’irlikda hisoblash.tsts
Amaliyot variantlari va shartlari
Ishning varianti
|
Qotishma tarkibi, %
|
Qotishma harorati, %
|
Og’irligi-massasi, kg
|
I-qotishma, S1
|
II-qotishma, S2
|
I-qotishma,
t1
|
II –qotishma
t2
|
I-qotishma,
Q1
|
III-qotishma
Q2
|
1
|
0,3
|
4,5
|
800
|
1000
|
0,5
|
0,3
|
2
|
0,9
|
3,5
|
900
|
1200
|
0,1
|
0,4
|
3
|
0,5
|
5,0
|
1450
|
700
|
0,2
|
0,3
|
4
|
0,4
|
3,0
|
1000
|
950
|
0,1
|
0,2
|
5
|
1,8
|
6,0
|
1300
|
850
|
0,2
|
0,2
|
6
|
0,7
|
4,0
|
900
|
600
|
0.3
|
0,4
|
7
|
1,4
|
3,0
|
800
|
1050
|
0,5
|
0,6
|
8
|
0,6
|
4,8
|
1450
|
1200
|
0,4
|
0,2
|
9
|
1,2
|
5,5
|
750
|
900
|
0,5
|
0,6
|
10
|
0,45
|
2,8
|
1000
|
500
|
0,2
|
0,3
|
11
|
0,2
|
2,2
|
1200
|
600
|
0,2
|
0,3
|
12
|
0,5
|
2,7
|
750
|
800
|
0,2
|
0,3
|
13
|
1,1
|
3.2
|
1000
|
1200
|
0,3
|
0,5
|
Nazorat savollari:
1. Qiyin eriydigan metall deb qanday metallga aytiladi? Misol keltiring.
2. Sovuqqa chidamli material deb qanday materialga aytiladi? Misol keltiring.
3. Qanday materiallar radiatsiaga chidamli deyiladi?
4. Qanday qotishmaga elektrotexnik po’lat deyiladi?
5. E13-harf va raqamlar nimani belgilaydi?
Foydalanilgan adabiyotlar:
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons. UK 2014
T.Fischer., Materials Science for Engineering Students, 1st Edition Elsevier UK, 2008
Mikell P.Groover., Fundamentals of Modern Manufacturing Materials, Processes, and Equipment John Wiley and Sons inc USA 2010
8-AMALIY MASHG’ULOT
CHO’YaNLAR
CHo’yan deb temir uglerod qotishmalari guruhining tarkibidagi uglerod miqdori 2.14 %/og’irlik dan yuqori bo’lgan qotishmalarga aytiladi. Turmushda qo’llaniladigan ushbu guruh materiallari tarkibida uglerod 3.0 – 4.5 %/og’irlik miqdorida bo’ladi. Bundan tashqari cho’yanlarga boshqa elementlarni ham qo’shish mumkin.
Temir – temir karbid faza diagrammasiga yuzlanamiz, bundan bir narsani ko’rish mumkinki bu oraliqdagi qotishmalar 1150 dan 13000S haroratlar oralig’ida suyuq fazada bo’ladi, buni po’latlarga nisbatan taqqoslashtirilganda anchagina pastligini ko’rish mumkin. SHuning uchun ular osongina eritma xoliga o’tadi va ularni quyma usulida qayta ishlash mumkin. Bundan tashqari cho’yanlar, anchagina mo’rt material bo’lib, shuning uchun ularga shakl berishda aynan quymakorlik usulidan foydalangan ma’qul.
TSementit (Fe3C) metastabil birikma xisoblanadi, ma’lum belgilangan sharoitlarda ⍺-ferritga va grafitga dissotsiyalanishi yoki parchalanishi mumkin:
Fe3C →3Fe(⍺) + C (grafit)
SHuning uchun ham temir – uglerod holat diagrammasining tengligi 10.28 rasmda berilgan fazaviy sistemaga to’liq mos kelmaydi.
Bu ikkala diagrammada ayrim qismlari temirning boyitilganiga qarab (Fe-Fe3C sistemasida evtektika va evtektoid haroratlari 11470S va 7270S, Fe-C sistemasida esa 11530S va 7400S). 13.2 rasmdagi diagrammada uglerod miqdori 100% gacha ko’rsatilgan chunki bunda uglerod grafit ko’rinishida, 10.28 rasmdagi diagrammada uglerod tsementit ko’rinishida, shuning uchun uglerod miqdori 6.70%/og’irlik da berilgan.
Grafit shakllanishining tendentsiyasi kompozitsiyadagi miqdori va sovutish tezligiga bog’liq. Kremniyning 1% miqdorda bo’lishi grafit shakllanishini oshiradi. Grafitizatsiya (grafit hosil bo’lishi) ni juda sekinlik bilan sovutish jarayoni bilan ham amalga oshirish mumkin. Ko’pchilik chugun markalarida uglerod grafit xolida bo’ladi, mikrostrukturada ko’ringanidek, materialning mexanik xossalari kompozitsiyaning tarkibi va termik ishlash rejimiga bog’liq.
Eng keng tarqalgan chugun turlaridan kulrang cho’yanda grafit shar1 shaklida, oq, bolg’alanuvchan cho’yanlarda esa kompakt grafitlar bo’ladi.
1Rossiyada quyidagi cho’yanlarni markalash sistemasi qabul qilingan: kulrang cho’yan (GOST 1412-85) SCH xarflari bilan belgilanadi, keyingi keladigan sonlar, birinchis cho’zilishga mustaxkamlik ko’rsatgichi, ikkinchi son esa zarbiy qovushoqlik (kg/mm2) ko’rsatgichidir. Bolg’alanuvchan cho’yan (GOST 1215-85) KCH xarflari bilan belgilanadi, bunda raqamlar cho’zilishga mustahkamlik (kg/mm2) va nisbiy uzayuvchanlik koeffitsienti(%). VCH – yuqorimustaxkam cho’yan (GOST 7293-85). Antifriktsion cho’yanlarni belgilashda A xarfi qo’llaniladi.
8.1 – расм. Цементит эмас, графит бўлган стабил фаза сифатида темир – углерод холат диаграммасининг асл тенглиги.
|
| |
