Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Download 24,24 Mb.
bet	98/157
Sana	16.12.2023
Hajmi	24,24 Mb.
	#120531

Bog'liq
6,20 mavzulr slayd

Bu sahifa navigatsiya:

• Mexanik xossalari Qo’llanilish sohalari
• Plastikligi, %EL (50 mm asosga 2 dyuym) Kulrang cho’yan
• Plastinkasimon (grafiti shar ko’rinishidagi) cho’yan
• Kompakt grafitli cho’yan
• SHarsimon grafitli cho’yan (yoki nodulyar)
• Oq cho’yan va bolg’alanuvchan cho’yan

Marka	UNS bo’yicha belgilanishi	Tarkibi, % massa ulushidaa	Matritsa strukturasib	Mexanik xossalari
Qo’llanilish sohalari
	Mustaxkamlik chegarasi, MPa (ksi)	Oquvchanlik chegarasi, MPa (ksi)	Plastikligi, %EL (50 mm asosga 2 dyuym)
Kulrang cho’yan
SAEG1800	F10004	3,40-3,7 C, 2,55 Si, 0,7 Mn	F+P	124 (18)	-	-	Mustaxkamligi asosiy faktor bo’lmagan cho’yan quymalar olishda
SAEG2500	F10005	3,2-3,5 C, 2,20 Si, 0,8 Mn	F+P	173 (25)	-	-	Katta bo’lmagan tsilindrik bloklar, tsilindrik golovkalar, porshenlar, elektr kalit asoslari va korpuslari
SAEG4000	F10008	3,0-3,3 C, 2,20 Si, 0,8 Mn	P	276 (40)	-	-	Dizel dvigatellarining yo’naltiruvchilari, tsilindr va porshenlarini quyishda
Plastinkasimon (grafiti shar ko’rinishidagi) cho’yan
ASTM A 536 60-40-18	F32800	3,5-3,8 C, 2,0-2,8 Si, 0,05 Mg, <0,20 Ni, <0,10 Mo	F	414 (60)	276 (40)	18	Bosim ostida ishlovchi klapanlar, nasos korpusi va detallari
100-70-03	F34800		P	689 (100)	483 (70)	3	Dastgox detallari va o’ta chidamli shesternyalar
120-90-02	F36200		BM	827 (120)	621 (90)	2	Porshenlar, tishli g’ildiraklar, vallar, sirpanish podshipniklari
Bolg’alanuvchan cho’yan
32510	F22200	2,3-2,7 C, 1,0-1,75 Si, < 0,55 Mn	F	345 (50)	224 (32)	10	O’rta va yuqori haroratda ishlovchi turli texnik moslamalar
45006	F23131	2,4-2,7 C, 1,25-1,55 Si, < 0,55 Mn	F+P	448 (65)	310 (45)	6
Kompakt grafitli cho’yan
ASTM A 842 250	-	3,1-4,0 C, 1,7-3,0 Si, 0,015-0,035 Mg, 0,06-0,13 Ti	F	250 (36)	175 (25)	3	Dizel dvigatelining korpusi, gazlar chiqishi uchun quvurlar, tezyurar poezdning tormoz diskalari
450	-		P	450 (65)	315 (46)	1

Izoh: a – qotishmaning qolgan qismi temirdan tashkil topgan; b – qisqarmalar;
F – ferrit; P – perlit, BM – bo’shatilgan martensit.
SHarsimon grafitli cho’yan (yoki nodulyar)
Kulrang cho’yanni quyishdan oldin unga kam miqdorda marganets va tseriy qo’shilsa mavjud shaklga ega o’zgacha mexanik xossalarga va mikrostrukturaga ega bo’ladi. Bunday vaziyatda ham grafit ajralib chiqadi, ammo u sfera ko’rinishiga ega bo’ladi, avvalgilaridek tangasimon emas. Bunday cho’yanlar sharsimon grafitli cho’yanlar deyiladi(yoki nodulyar cho’yanlar). Uning mikrostrukturasi 13.3.b. rasmda ko’rsatilgan. Bunday cho’yanlarning matritsasi perlitli yoki ferritli bo’ladi(bu termik ishlash rejimiga bog’liq) 13.5.rasm. Quyma olinadigan bo’lsa perlitli bo’ladi. Bir necha soat davomida 700⁰S haroratda termik ishlovdan so’ng ferrit matritsali xuddi mikrofotografiyalarda keltirilgandek bo’ladi. Bunday quymalar kulrang cho’yandan ko’ra mustaxkam va plastik bo’ladi. Buni 13.5 jadvalda keltirilgan turli cho’yanlarning mexanik xossalaridan ko’rishingiz mumkin.
Mexanik xossalariga ko’ra plastik cho’yanning imkoniyatlari po’latnikiga yaqin. Masalan ferritli plastik cho’yanning cho’zilishga mustaxkamligi 380-480 MPa (55000-70000 psi) oralig’ida bo’ladi, plastikligi (cho’zilganlik koeffitsienti) esa 10-20% ni tashkil etadi.
Bu materialning asosiy qo’llaniladigan soxalari – klapanlar tayyorlashda, nasos korpuslarini, tirsakli vallarni, tishli g’ildiraklar, avtomobil va dastgohlar yasashda qo’llaniladi.


Oq cho’yan va bolg’alanuvchan cho’yan
Agarda qotishma tarkibida kremniyning miqdori 1%/og’irlikdan oshmasa va sovutish tezligi yuqori bo’lsa, bunda uglerodning ko’p qismi grafit emas tsementitga aylanib qoladi.
Bunday qotishmaning sinish yuzasi oq rangda bo’ladi, shuning uchun ham bu qotishmaga oq cho’yan deyiladi. Oq cho’yanning mikrostrukturasining optik mikrofotografiyalari 13.3.s. rasmda keltirilgan. Agar gap qalin quyma ustida borsa, bunday struktura faqatgina detallning yuza qatlamida xosil bo’ladi, ya’ni quymadan so’ng tezlik bilan sovutish orqali olinadi. Ichki hajmlarda esa sovish sekin borgani tufayli kulrang cho’yan xosil bo’ladi.
Oq cho’yanda tsementitning ko’p miqdorda xosil bo’lishi uni qattiq va juda mo’rt bo’lishiga olib keladi, bu o’z navbatida bu qotishmaga dastgoxlar yordamida ishlov berish imkoniyati yo’qligini anglatadi. SHuning uchun ulardan maxsulot ishlab chiqarish ayrim xollarda cheklangan, qachonki plastik deformatsiyasiz, yeyilishbardosh yuza va o’ta qattiqlik talab qilingandagina ishlatiladi. Masalan tegirmon toshlari uchun ishlatish mumkin.
Umuman olganda oq cho’yan, bolg’alanuvchan cho’yan deb nomlanadigan boshqa cho’yan turini ishlab chiqarishda oraliq maxsulot sifatida ishlatiladi.
Oq cho’yanni uzoq vaqt davomida 800-900⁰S (1470-1650⁰F) haroratda neytral atmosferada (oksidlanishni qaytarish uchun) ushlab turish tsementitning parchalanib grafit xosil bo’lishiga olib keladi. U klaster sifatida yana qotishmaga qaytib ferritli yoki perlitli matritsalar orasida qoladi, bu sovutish tezligiga bog’liq .

6.5 rasm. CHo’yanlarning sanoat talabiga javob beruvchi temir – uglerod faza diagrammasidagi ko’rinishi. Turli haroratdagi termik ishlovlar orqali olingan mikrostrukturalarning sxematik ko’rinishi: G_f - pag’a-pag’a grafitli cho’yan; G_r - tarmoqli grafitlar; G_n - sferik shakldagi grafitli; R – perlit; ⍺ - ferrit.

Download 24,24 Mb.