Mavzu: Biozararlanish fanining maqsad va vazifalari, dolzarbligi. Biozaralanish, ekologik-texnologik muammo sifatida. Litotrof va Organotrof bakteriyalar va ularning tuzilishi. Reja

Download 0,96 Mb.
bet	6/6
Sana	13.12.2023
Hajmi	0,96 Mb.
	#118003

1 2 3 4 5 6

Bog'liq
1 ma\'ruza

Bacillus macerans, Bacillus polymyxa, Clostridium pectinovorum, C. felsineum turlari faol pektolitik fermentlarni (oxirgi 2 ta tur esa moy kislotasini ham) ishlab chiqaradi. Bakteriyalarning 50 tadan ko’p turi, jumladan Achromobacter, Bacillus, Flavobacterium, Cytophaga, Pseudomonas, Steptomyces, Nocardia, Micromonospora turkumlari namoyandalari xitinni parchalaydi (bu jarayonning mexanizmi quyida bayon etilgan).
Hayotda keng qo’llaniladigan kosmetik emulsiyalar ham mikroorganizmlar uchun qulay ozuqa substratidir. Bular tarkibida har xil organik moddalar mavjud bo’lgan suvdagi moy yoki moydagi suv shaklidagi emulsiyalardir. Mikroorganizmlar emulsiyaning suv fazasida yashaydi, moy fazasida deyarli yashamaydi.
Shu sababdanmikroorganizmlar uchun suvdagi moy emulsiyalari o’ta qulay sharoit hisoblanadi. Emulsiyalarni ayniqsa gramsalbiy tayoqchasimon bakteriyalar ko’p zararlaydi, ulardan eng xavflilari Pseudomonas, Euterobacter va Achromobacter turlaridir. Kosmetik emulsiyalarning asosiy tarkibiy qismlari yuqorimolekulyar spirtlar va moy kislotalarining efirlaridir. Bunday substratlarga mikroorganizmlar ta’siri hujayra tashqarisiga chiqariladigan esterazalar vositasida ularning gidrolizidan boshlanadi. Shu bilan birga esteraza faolligi mavjud bo’lishi bakteriyalarning bunday muhitlarda o’sishi uchun yagona shart emas. Buning uchun bakteriyalar gidroliz jarayonida hosil bo’lgan birikmalarni o’z metabolizmiga qo’shishi darkor.
Tarkibida aromatik birikmalar mavjud bo’lgan materiallarni bakteriyalar, 1-nchi navbatda, o’zlarining oksidlovchi fermentlari vositasida yemiradi. Misol uchun, rodokokklarning aromatik xalqani parchalovchi asosiy fermentlari pirokatexaza, prokatexat-3, 4-dioksigenaza va metapirokatexazadir. Desulfovibrio desulfuricans bakteriyasining teridagi koloniyalari nafaqat uning tashqi ko’rinishini xunuklashtiradi, balki tuzilishini buzib, yaroqsiz holga keltiradi. Bir qator tuproqda yashovchi bakteriyalar vulkanizasiya qilingan tabiiy kauchukni zararlaydi. Uning parchalanish tezligi tarkibidagi qurum miqdoriga bog’liq.
Bakteriyalar bilan sintetik va organik materiallar ham biozararlanadi. Misol uchun polivinil spirtini (PVS) va PVS asosida tayyorlangan polietileniminni (PEI) faol balchiq bakteriyalari, Bacillus mesentericus, B. subtilis, B. megatherium, Bacterium herbicola, Pseudomonas herbicola va Pseudomonas fluorescens turlari parchalashi mumkin. Bu bakteriyalar sintetik tolalarni ozuqa va energiya manbai sifatida qo’llaydi. Termoishlov berilgan tolalar mikrobiologik ta’sirga yangi tayyorlanganlariga nisbatan chidamliroqdir.
Tajribada 2 ta bakteriya (Rhodococcus rhodochorus va Nocardia asteroides) va 1 ta zamburug’ (Cladosporium cladosporioides) polietilen pardasini 17 haftada butunlay qoplab olgan va yaroqsiz holga keltirgan (Bonhomme et al., 2003).
Arthrobacter turkumiga mansub bakteriyalar turlari faol gidrolazalarga ega va plastmassalarni parchalashda ishtirok etadi.
Zamburug’lar bilan bir qatorda, Aerobacter aerogenes, Bacillus subtilis, B. mesentericus va B. mycoides bakteriyalari ba’zi akrilonitril tolalarning sifatini pasaytiradi.
Bakteriyalarning har xil organik birikmalarni yemirish xususiyati ularning ko’pchiligida plazmidalar (xromosomalardan tashqarida bo’lgan irsiyat elementlari) mavjudligi bilan bog’liq. Agar bakteriya hujayrasidagi asosiy genetik material – xromosoma – hujayralar tashqi muhitning har xil sharoitlarda hayotchanligini saqlashi uchun xizmat qilsa, plazmidalar tarkibidagi genlar muayyan muhitning xususiyatlarini, jumladan muhitda biror o’zga organik birikmalar mavjudligini aks ettiradi. Bunday holatda plazmida genlari u yoki bu organik birikmani parchalaydigan fermentlarning kodini ishlab chiqaradi. Bioparchalash plazmidalari ayniqsa psevdomonadalarda uchraydi.
Organotroflar metallarda korroziya, tosh va betonda biodestruksiya qo’zg’atishi diqqatga sazovordir. Ularning bu jarayondagi roli asosan organik kislotalar, vodorod sulfid, ammiak, SO2, N2O2 va boshqa moddalarni sintez qilishidir. Qand lavlagidan qand olish sanoatida po’lat korroziyasi sut achituvchi bakteriyalar ishtirokida amalga oshadi. Flavobacterium hydrophilum bakteriyasi sintez qiladigan ammiak ta’sirida mis korrozion yemiriladi. Pseudomonas turlari tarkibida kam karbon mavjud bo’lgan po’latni va alyuminiyni korroziyaga uchratadi.

Download 0,96 Mb.

1 2 3 4 5 6

Download 0,96 Mb.