III.
Yangi mavzu bayoni:
G‘o‘la yog‘ochdan yupqa qatlam shaklida shilib olingan yupqa list materiallar shpon deb ataladi.
Ularning qalinligi 0,3 mm va undan ortiq bo‘ladi. Shponlarni ustma-ust, tolalarini o‘zaro
perpendikulyar holda yopishtirishdan hosil bo‘lgan qatlam faner deyiladi. Tayyorlash usuliga ko‘ra
shilingan, randalangan, yo‘nilgan va elimlangan fanerlar bo‘ladi.
Randalangan faner eman, chinor,
yong‘oq, zarang, shumtol, qarag‘ay g‘o‘lalaridan tayyorlanadi. Bunday fanerlar xunuk teksturali
yumshoq yog‘ochlardan yoki qayindan yasalgan va DSP ya’ni yog‘och qipiqlarni presslab
tayyorlangan buyumlar yuzasiga qoplash uchun (pardoz sifatida) ishlatiladi. Ularning qalinligi 0,8-1,5
mm, eni 80 va bo‘yi 1000 mm bo‘ladi. Umuman faner listlarning o‘lchamlari turiga, ishlanish usuliga
va sortiga qarab har xil, masalan, eni 1525, bo‘yi 1830 va qalinligi 12 mm gacha bo‘ladi. Yelimlangan
faner bir-biriga elimlab yopishtirilgan 3 dan 15 tagacha toq sonli shponlardan iborat bo‘lib, oqsilli
yelim bilan yopishtiriladi. Fanerlarning o‘zi esa buyumga BF markali, albumin, kazeinli elimlar bilan
yopishtiriladi.Fanerlar markalariga ko‘ra FK va FBA fanerlarga bo‘linadi. Faner ikki tomoni bir xil
mustahkam material bo‘lib, taxtalarga qaraganda kamroq tob tashlaydi, yelimlab yopishtirilganda yoki
shpilkalar bilan tortib mahkamlanganda tob tashlangan joylari to‘g‘rilanadi. U ortiqcha yorilmaydi,
mavjud yoriqlari orqa tomoniga o‘tmaydi.Faner qayishqoqligi uchun oson egiladi va tashishga ham
qulay. Ana shu jihatlari bilan u yog‘och taxtalardan afzaldir. Pardozlash-ishning so‘nggi operastiyasi
bo‘lib, unda alohida detallar yoki umuman buyumning sirtini chiroyli kilinadi, namlikka chidamliligi
oshiriladi, xasharotlardan saqlash uchun unga tegishli asboblar yordamida ishlov beriladi. Yog‘och
nam xavo ta’sirida tez ishdan chiqadi. Shuningdek, unga chang, shamol va hasharotlar xam yomon
ta’sir ko‘rsatadi. Namiqqan yog‘och quriganidap so‘ng qiyshayadi, yoriladi, uniig yoriqlariga chang
to‘planadi. Natijada buyum ifloslanadi va tez buziladi. Bo‘yalgan
va loklangan buyumlarning
ko‘rinishi chiroyli bo‘ladi, ularni toza saqlash osonlashadi. Bunday buyumlar noqulay sharoitda ham
kamroq zararlanadi. Pardozlashning sirtlarni ilvirlab ishlov berish, sirtlarni guldor qilish, kuydirish,
ranglar surtish, aklash va bo‘yash kabi turlari bor. Sirtlarni jilvirlab ishlov berish.
Sirtlarni pardoz
lashdan oldin jilvir bilan ishqalab to‘g‘ri chiziqliligini yaxshilash va tozalash kerak. O‘tkir qirralarni
hamda burchaklarini egovlash va shundan keyin jilvir bilan ishlov berish lozim. Jilvir bir tomoniga
mayda qattiq minerallar yoki shisha kukuni yelimlab yopishtirilgan ip mato yoki qalin qog‘ozdan
iboratdir. Ular o‘z navbatida donlarining yirikligiga karab dag‘al (^1 6, ^1 5, ^1 4), o‘rtacha (^1 3, ^1
2), mayda (^1 1, ^1 0), pardozlash (^1 00, Ld 000) jilvirlariga bo‘linadi. Sirtlarni jilvir bilan
pardozlashda maxsus yog‘ochlar bo‘lishi va jilvirni ularga 66- rasmdagi kabi mixlar bilan
mahkamlanishi lozim. Kichik yog‘och detallar boshqacha usulda ishlanadi. Jilvirni tekis yuzali taxtaga
o‘rnatiladi va ishlov beriladigan detalni ana shu taxtaga qo‘yib turli yo‘nalishlarda ishqalanadi (75-
rasm).Buyum detalining sirtiga gullar tushirishni oldin tayyorlab qo‘yilgan o‘yma andaza bilan bajarish
eng ma’qul usuldir. Bunda turli bo‘yoqlar buyumning tayyorlab ko‘yilgan namunasiga qarab cho‘tka
bilan surtiladi. Gul tushirilgan sirt yaxshi qurigach, unga yaltiraydigan lok surtiladi. Sirtlarni ranglar
bilan pardozlash ham xuddi shunday amalga oshiriladi. Bundagi farq faqatgina shundan iboratki,
buyumning sirtiga bir xil rang yupqa qatlam qilib surtiladi. Loklash va bo‘yash. Loklash yog‘och
buyumlarni yaltiratib pardozlashning eng keng tarqalgan usullaridan biri bo‘lib, bu ish buyumning
sirtiga bir necha qatlam qilib lokni surtishdan iboratdir.
Loklashda spirtli, moyli va nitroloklardan
foydalaniladi. Buyumlarni loklash ishlarini quruq, iliq, yaxshi shamollatiladigan xonada,
chang va
qipiqlardan holi joyda bajarish kerak. Loklar cho‘tka yoki tampon bilan surtiladi. Tampon nam
o‘tkazmaydigan bir bo‘lak paxta yoki yupqa ip gazlamaga o‘rab tayyorlanadi. Buyum sirtini tampon
bilan loklash usullari 75-rasmda tasvirlangan. Buyumlar sirtini pardozlashda moybo‘yoqlar ham juda
keng qo‘llanadi. Ular buyumning sirtida namga chidamli mustahkam, himoyalash xossasiga ega
bo‘lgan qatlamni hosil qiladi. Moybo‘yoqning kamchiligi yaxshi yaltiramasligi va sekin (taxminan 24
soatda) qurishidir. Moybo‘yoq bilan bo‘yaladigan buyum sirti avval jilvir bilan ishqalanishi, yaxshi
quritilishi va changlardan tozalanishi lozim. Buyumning sirtiga moybo‘yoqni cho‘tkalar bilan xar hil
yo‘nalishlarda surtiladi (76-rasm) Yog‘ochga yashlov beriladigan korxonalarda
pardozlash ishlari
bilan pardozlovchilar shug‘ullanadi. Ular buyumlarni bo‘yash ishlarini mashinalar yordamida amalga
oshiradilar. Buyumlarni maxsus quritgichlarda quritadilar. Korxonalarda va badiiy ustaxonalarda
yog‘ochni kuydirib pardozlash ishlarini maxsus ishchilar, naqqoshlar bajaradilar.
Pardozlashda xavfsiz ishlash uchun:
1. Loklash, bo‘yash, jilvir bilan ishqalash, kuydirish ishlari amalga oshiriladigan
xonalarda oqim-
tortgichli shamollatish moslamasi bo‘lishi shart.
2. Pardozlash ishlarini, ayniqsa lok va bo‘yoqlar bilan pardozlashni bajarishda maxsus kiyimlar va
qo‘lqoplarni kiyib olish kerak.
3. Moylar tekkan tamponlar va lattalarni ustaxonada qoldirib ketmaslik lozim, chunki ular o‘zidan o‘zi
alangalanishi mumkin.
4. Bo‘yovchi moddalarni ishlatishda ehtiyot bo‘lish kerak. Ularni kiyimlarga, qo‘l va badanning
terilariga tegizmaslik lozim.
5. Buyumning sirtini jilolashdan chiqqan qipiqlar va kukunlarni maxsus cho‘tka bilan
sidirib tozalash
kerak.
6. Ish tamom bo‘lgach, qo‘llarni sovun bilan yaxshilab yuvish zarur.
7. Ish vaqtida qizdirgich ignali dastani maxsus taglikka qo‘yish lozim.
