4.Pedagogik nazorat shakllari
O’quvchilarning bilim,ko`nikma va malakalarini nazorat qilish, baholash ta`lim jarayoning muhim tarkibiy qismlaridan biri-nazorat vahisobga olishdir.Bu tushunchalar o`ziga xos mohiyat va xususiyatlarga ega. Oqituvchi nazorat va hisobga olishni to`gri tashkil etsa, ta`lim jarayoning samaradorligi ortadi. Bunung uchun o`qituvchi o`quvchining o`quv materiallarini o`zlashtirish darajasini aniqlab borishi lozim. Nazorat-(ta`lim jarayonida) ta`lim oluvchining bilim. Ko`nikma va malakalari darajasini aniqlash, o`lchash esa tekshirish deb ataladi. Tekshirish-nazoratning tarkibiy qismi bo`lib , unung asosiy didaktik vazifsi o`qituvchi va o`quvchilar o`rtasida aks aloqani ta`minlash,pedagog tamonidan o`quv materialini o`zlashtirish haqida obektiv axborot olishni hamda bilimlardagi kamchilik va nuqsonlarni o`z vaqtida aniqlashdan iboratdir. Oquvchilarning bilim va malakalarini tekshirish qo`yida ko`rsatilgan mantiqiy ketma-ketlikda olib borilishi kerak.
Tekshirish tizimidagi birinchi bo`g`in ta`lim oluvchinig bilim darajasini oldindan aniqlash hisoblanadi.Odatda, u o`quv yili boshida o`quvchilar tamonidan avvalgi o`quv yilida o`zlashtirgan bilimlari darajasini aniqlash maqsadidida o`tkaziladi.BU tekshirish, shuningdek o`quv yilinig o`rtasida yangi bo`lim(kurs)ni o`rganishga kirishilganda ham o`tkazilishi mumkin va o`rinli bo`ladi. Bilimlarni tekshirishning ikkinchi bo`g`ini har mavzuni o`zlashtirish jarayonidagi joriy tekshirishdir. Joriy tekshirish ta`lim oluvchilar tamonidan o`quv dasturida belgilangan ayrim alohida elementlarni o`zlashtirish darajasini tashxislash imkonini beradi.
Mazkur tekshirishning asosiy vazifasi o`rgatishdir. Bunday tekshirishning shakl va metodlari turlicha bo`lib, ular o`quv materiali mazmuni, murakkabligi, o`quvchilarning Yoshi va tayyorgarligi, ta`lim bosqichi va maqsadlari, muayyan pedagogik sharaitlarga bog`liq bo`ladi. Takroriy tekshirish bilim, ko`nikma va malakalarni tekshirishning uchunchi bo`g`uni sanalib, joriy tekshirish kabi mavzuli bo`lishi mumkin. Yangi mavzuni o`rganish bilan birga o`quvchilar avval o`rganganlarini takrorlaydilar.Takroriy tekshirish bilimlarni mustahkamlashga ko`maklashadi, biroq o`quv ishlari bosqichini tavsiflash ,bilimlarni o`zlashtirish mustahkamligi darajasini tashxislash imkonini bermaydi. Ushbu tekshirish tashxisining boshqa turlari va metodlari bilan birga qo`llanilsagina kutilgan samarani beradi.
Tizimning to`rtinchi bo`g`ini o`quvchilarning bilim, ko`nikma va malakalarini yaxlit bo`lim yoki kursnnig alohida mavzusi bo`yicha davriy tekshirish hisoblanadi. Mazkur tekshirishning maqsadi- kursning turli qismlarida o`rganilgan o`quv materialining strukturaviy elimentlari o`rtasidagi o`zaro aloqalarni o`zlashtirish sifatini tashxislash. Davriy tekshirishning asosiy vazifasi-tizimlashtirish va umumlashtirish. Tekshirishni tashkil etishda beshinchi bo`g`in ta`lim oluvchilarninmg, ta`lim jarayoning barcha bosqichlarida egallangan bilim, ko`nikma va malakalarini yakuniy tekshrish va hisobga olishdir.O`zlashtirishning yakuniy hisobi har bir chorak vao`quv yili oxirida o`tkaziladi. U olingan baholarni qo`shib, o`rtacha arfmetik ballni mexanik tarzda chqarishdangina iborat b`lmasligi lozim.
Bu, avvalo, mazkur bosqichda belgilanganmaqsadga muofiq tarzda amaldagi ta`lim olganlik darajasi (sifati) ni tashxislashdir. Tekshirishdan tashqari nazorat o`z ichigabaholashni (jarayon sifatida) va bahoni (natija sifatida) ham oladi.Baholash deb bilim, ko`nikma va malakalarni o`quv dasturida ko`rsatilgan etalon (ko`rsatkich, qolip, o`lchagich) lar bilan solishtirishni aytamiz.Baho deb baholashning ball shaklida ko`rsatilgan son jihatdan o`lchamiga aytiladi. O`zlashtirish tabellari,sinf,guruh jurnali reyting daftarchalari va shu kabilarda baholar shartli belgilar, kod signallari, xotiralash belgilari va xakozalar baho ko`rinishida qayd etiladi.O`quvchilarning o`zlashtirish darajasini baholash uchun nazorat yakunlari(natijalari) asos bo`ladi. Bunda o`quvchilar ishining ham sifat, ham miqdor ko`rsatkichlari esa a`lo, yaxshi, qoniqarli va hakozo baholovchi fikrlar yordamida qayd etiladi. Bahoni amalda egallagan bilim,ko`nikma, va malakalar bilan davlat t`lim standartiga ko`ra o`zlashtirishi belgilangan bilim,ko`nikma va malakalar umumiy hajmi o`rtasidagi nisbat sifatida tushunishan ta`lim darajasining miqdoriy mazmuni kelib chiqadi. O`zlashtirish (Ta`lim samaradorligi) ko`rsatkichi B-AT*100% nisbat asosida hisoblanadi.Bunda: B-O`zlashtirish(T`alim samaradorligi ) bahosi; A-amalda o`zlashtirilgan bilim va malakalarning hajmi; T- O`zlashtirish uchun taklif etilgan bilim va malakalarning to`liq hajmi. Ko`rinib turibdiki , o`zlashtirish ko`rsatkichi(baho) bu o`rinda 1005- axborotni to`liq ozlashtirishva 0%-unung umuman mavjud emasligi o`rtasida bo`ladi. Ma`lumki, baholash funksiyasita`lim darajasini qayd etish bilangina cheklanmaydi. Baho-pedagog ixtiyoridagi o`qishni, ijobiy motivasiyanirag`batlantirishning va shaxsga ta`sir ko`rsatishning yagona vositasi.Aynan xolis (obyektiv)baholash ta`sirida, o`quvchilarda adekvat o`z-o`zini baholash, shaxsiy muvaffaqiyatlarga tanqidiy munosabat yuzaga keladi.Shu bois bahoning ahamiyati, vazifalarining xilma-xilligi o`quvchilaro`quv faoliyatining barcha jihatlarini aks ettiradigan va ularni aniqlashni ta`minlaydigan ko`rsatkichlarni izlab topishni talab etadi.
O`qituvchi o`qitish bilan bir vaqtda o`quvchilarning o`rganilayotgan mavzuni qanday qilib idrok etishini, esda saqlashda harakat qilishini va uni amalda qo`llash malakalarini egallashini hisobga olib borishi kerak. Hisobga olish-bu o`qitishning muayyan bir davrda o`quvchilar va o`qituvchi faoliyatini umumlashtirib xulosalsh. O’quvchilarning o`zlashtirish natijalarini hisobga olishda quyidagilarga e`tiborni qaratish lozim: 1)o`quv dasturi asosida mavzu v abo`limni o`rganishda o`quvchilarning bilim, ko`nikma va malakalarini har tomonlama nazorat qilish; 2)Har bir yakunlangan mavzu bo`yicha o`quvchilarning faoliyati to`g`risida to`liq xulosa chiqarish;
3)o`rtacha arifmetik ma`lumotlarga tayanib o`quvchilarninig o`zlashtirish darajasini baholamaslik;
4) O`quvchilarning mavjud bilimlariga aniq, batafsil ma`lumot berish uchun ularning bir necha o`quv yilidagi statistic o`zlashtirish ma`lumotlariga asoslanib tahlil etish.
Demak o`zlashtirishni nazorat qilish va hisobga olish nazorat, o`qitish, tarbiyalash va rivojlantirish vazifalarini bajaradi.
Hozirgi davr pedagogik amaliyotida o`quvchilar o`quv faoliyatini nazorat qilishning quyidagi turlaridan foydalaniladi: -joriy nazorat; -oraliq nazorat; -yakuniy nazorat; Joriy nazorat-O`qituvchi tamonidan o`quvchilarning har bir o`quv ishini muntazam nazorat qilishni hamda ularning o`rganilgan mavzularni o`zlashtirish bo`yicha bilikm, ko`nikma va malakalari darajasinitekshirish fanning har bir mavzusi bo`yicha kundalik ballar qo`yib borishini nazarda tutadi.Joriy nazorat o`qituvchini har bir o`quvchining o`quv faoliyati bo`yicha tezkor ma`lumotlar bilan ta`minlaydi, o`qitish jarayonini boshqarishda yaxshi natija beradi.
Oraliq nazorat-bu o`quvchilar tamonidan mazkur fanning muayyan bob yoki bol`imlarining o`zlashtirilganligini tekshirish oraliq nazoratni o`qituvchi dars jadvali asosida darsda o`quv materialining o`ziga xos xususiyatini hiaobga olgan holda o`tkazadi. Oraliq nazorat o`tkazishdan oldin o`quvchilar ogohlantiriladi. Har bir oraliq tekshirish alohida- alohida shkala asosida baholanadi. Yakuniy nazoray-choraklik, yarim yillik, yillik va davlat attestatsiyasi sinovlari singari turlarga bo`linadi.
Yakuniy nazorat og`zaki, yozma, test hamda amaliy topshiriqlarni bajarish metodlari asosida o`tkaziladi.Nazoratning shakli o`quv ishini tashkil etish shakliga bog`liq bo`ladi. O`qituvchi uni mavzudan kelib chiqib tanlaydi.
Sport pedagogikasining asosiy masalalari:
1. "Tana va tana" pedagogikasi. Sport ta'limi va javobgarlik hissi o'rtasidagi munosabatlar; sport va etika pedagogikasi va boshqalar.
2. Sport o'qituvchisi va inson salomatligi muammosi.
3. Sport va estetika, estetik tarbiya o'qituvchisi.
4. Sport madaniy hodisadir.
Jismoniy tarbiya va sport pedagogikasi predmetiyo'naltirilgan jismoniy rivojlanish, sportda ta'lim berish jarayonida shaxsiyatni shakllantirish va rivojlantirish mohiyatini va ularni qurish qonuniyatlarini o'rganishdir.
Pedagogikaning predmeti - bu shaxsiy va ijtimoiy hayotning progressiv manfaatlarida odamlarni rivojlantirish, tayyorlash va o'qitish jarayonidir.
Pedagogika o'z tezaurusiga ega va bir qator asosiy va yordamchi tushunchalar bilan ishlaydi. Rivojlanish, o'qitish, ta'lim, tarbiya asosiy yo'nalishlar bo'lib, pedagogik toifalarning xususiyatlariga ega. Ushbu tushunchalarning ma'nosi nima?
Falsafiy nuqtai nazardan, inson rivojlanishi materiya va ongning ko'p qirrali va muntazam o'zgarishi sifatida tushuniladi, natijada ob'ekt yangi sifat holatiga keladi. Jarayon ko'tarilish (rivojlanish) yoki pasayish (regressatsiya) qatorlari bo'ylab ketishi mumkin. Ikkinchi holda, ob'ekt yomonlashadi - yangisini olmagan holda ijobiy xususiyatlarini yo'qotadi. Pedagogik nuqtai nazardan, rivojlanish - bu o'quv materialining mazmuni va muayyan hayotni tashkil etish orqali o'quvchilarning aqliy, axloqiy va jismoniy faoliyatini takomillashtirishning maqsadli, tizimli va uzluksiz jarayoni. Insonning intellektual, aqliy, jismoniy rivojlanishini farqlang.
Intellektual (aqliy) rivojlanish ta'lim va tarbiya bilan bog'liq bo'lib, o'qituvchilarning voqelarini tahlil qilish, umumlashtirish va aniqlashtirishga o'rgatish vazifasiga duch keladigan o'qituvchining jiddiy sa'y-harakatlarini talab qiladi va kerak bo'lganda qaror qabul qilganda qutidan tashqarida fikrlash qobiliyatiga ega. Intellektual rivojlanish bilimdon va madaniyatli insonning ijodiy fikriga asoslangan.
Aqliy rivojlanish bu elementar reaktsiyalar va muvofiqlashtirish, shuningdek hissiy va ixtiyoriy barqarorlikning rivojlanishi. Faoliyat ekstremal vaziyatlarni yengish bilan bog'liq bo'lgan sport va harbiy pedagogika pedagogikasida asosiy tushunchalarga psixologik tayyorgarlik kiradi, ular o'quvchilar o'rtasida ijtimoiy manfiy omillarga (ayyorlik, aldamchilik, shafqatsizlik va boshqalar) barqaror munosabatni shakllantirishning maqsadli jarayoni sifatida tushuniladi. , qiyinchiliklarni (ochlik, chanqoqlik, sovuqlik, issiqlik va boshqalar) va qiyinchiliklarni (jismoniy stressni, og'riqni va boshqalarni) engishga ichki tayyorlik, san'atni egallashga faol intilish m yuqori shaxsiy chidamlilik va tegishli hissiy va ixtiyoriy barqarorlik fonida odamlar bilan muloqot. Psixologik tayyorgarlik aqliy rivojlanish jarayoni va natijasi sifatida ma'lum bir hayot tarzi jarayonida, shuningdek shaxsga ta'sir qilishning maxsus shakllari, vositalari va usullaridan foydalangan holda amalga oshiriladi, ular orasida harbiy harakatlar va sport musobaqalari eng samarali hisoblanadi.
Jismoniy rivojlanish insonning ichki organlarining faoliyatini yaxshilash, uning mushaklari, ligamentlari va yordamchi apparatlarini kuchaytirishni anglatadi. Uyg'unlik va go'zallik insonning jismoniy rivojlanish istagini aniqlaydi.
Kerakli vaqtda maksimal darajada mobilizatsiya qilish qobiliyati unda doimo mavjuddir. Shuning uchun jismoniy rivojlanish jarayoni nafaqat jismoniy fazilatlarni yaxshilashni, balki odamda yangi sport psixologik tuzilmalarining paydo bo'lishini ham o'z ichiga oladi, bu ayniqsa odamlar sport bilan faol shug'ullanayotganda aniqlanadi. Jismoniy madaniyat nazariyasida "rivojlanish" atamasi jismoniy fazilatlarga nisbatan qo'llaniladi. Masalan, sportchida portlovchi kuchni rivojlantirish. "Forma" fe'lidan, qoida tariqasida, vosita mahoratiga nisbatan foydalanish kerak. "Rivojlanish" atamasining sinonimi sifatida "shakllantirish" atamasidan foydalanish (ma'lum bir to'liqlikni berish) faqat ba'zi hollarda mumkin.
Ta'lim - bu o'zaro bog'liq, maqsadga yo'naltirilgan, uyushgan, tizimli va tizimli ravishda amalga oshiriladigan, o'qituvchi tomonidan ma'lum bilim, ko'nikma va mahoratni tinglovchilarga etkazish jarayoni. Ta'lim - bu insonning fundamental ta'lim olishning asosiy usuli. Trening davomida o'qituvchi nafaqat ushbu fan bo'yicha bilimlarning mazmunini bayon qilishi, balki bilimga bo'lgan qiziqishni uyg'otishi, talabalarni o'zlari tanlagan sohada mustaqil ijodiy izlanishlar olib borishga o'rgatishi kerak. O'rganishning foydasi - fikrlash qobiliyatiga ega bo'lish. Hayotda to'g'ri yurishni va hayotini boshqarishni o'rganish uchun inson o'rganishi kerak.
XULOSА
Oʼzbekistonda jismoniy tarbiya va sport tizimini shakllantirish, uni yanada ommaviylashtirish hamda aholining kundalik yehtiyojiga aylantirish ushbu sohani ilmiy asosda tashkil qilishni taqazo yetadi. Ayniqsa oʼzbek sportini raqobatbardosh bosqichga koʼtar ish, uni xalqaro miqyosga olib chiqish faqat ilmiy izlanishlar, chuqur tadkiqotlar yevaziga amalga oshirilishi mumkin. Binobarin, soxa boʼyicha taʼlim olayotgan har bir boʼlajak mutaxassis ilmiy-nazariy jihatdan toʼla-toʼkis qurollangan, oʼz kasbining ustasi, zamonaviy, ilgʼor ilmiy-tadqiqot uslublarini oʼzlashtirgan boʼlishi tozim. Institut talabalari, shu jumladan basketbol boʼyicha oʼquv rejasidagi barcha fanlar qatori ilmiy-tadqiqot ishlari boʼyicha ham zarur bilim, malaka va koʼnikmalami yegallashlari shart. Talabalaming ilmiy-tadqiqot ishlari birinchi navbatda sportchilaming umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarligi hamda texnik- taktik malakalarini takomillashtirishga, oʼquv trenirovka jarayonini shakllantirish, jumladan qoʼllaniladigan trenirovka va musobaqa yuklamalarini sportchining jismoniy-funksional imkoniyatlariga muvofiqligini aniqlashga qaratilishi darkor.
Hujumda oʼyin taktikasi rivojlanishining zamonaviy tendensiyalari avvalo jamoaviy kelishilgan harakatlar va hujumni rivojlantirish tezligini oshirish vazifalarini hal yetilishida ifodalanadi. Birinchi tempdagi hujumda yutib olingan ochkolar foizi doimo oʼsib boradi. Biroq oʼyinni jadallashtirish gʼoyasini tezlashtirish mutlaqlashtirish oʼyinchilar harakatida maqsadga muvofiqlik tamoyilining buzilishiga ham olib keladi. Hujum tezligini oshirishga intilish amaliyotda toʼpni qabul qilish trayektoriyasi pasaytirilishiga va hujumchi sakrashda zarba berishdan foydalanishiga olib keladi. Standart, oson vaziyatlarda toʼpni past qabul qilish ham, hujumchi sakrashda zarba berishi ham, raqibga qaraganda hujum qilayotgan jamoaga koʼproq muammolar keltiradi. Pasaytirilgan trayektoriyada qabul qilishda toʼp baʼzida raqib tomonga uchib oʼta olmaydi yoki yuqori tros zonasiga tushadi, bunda, ayniqsa, toʼr chetidan uzatishni bajarishda toʼpni oʼynash qiyinlashadi. Toʼpni qabul qilishning past trayektoriyasi koʼpincha bogʼlovchi oʼyinchiga uzatishning yoʼnalishini qiyinlashtiradi, bu yesa toʼsiqchilar harakatini yengillashtiradi. Bunda raqib jamoasi toʼsiqchilari, toʼp uzatilganda, doimiy tayyorgarlik holatida turadilar va koʼproq oʼz hujumchilari harakatlariga yeʼtibor qaratadilar. Ular ham himoyachilar ham, hujumga qarshi turishga doimo tayyor boʼladi. Toʼpni qabul qilish balandligi ular uchun muhim ahamiyatga yega boʼlmaydi. Jamoa oʼyinining har qanday taktikasi uning oʼyinchilarini individual, guruhli va jamoaviy harakatlaridan vujudga keladi. Hujum oʼyinidagi jamoaviy taktika oldingi chiziqdagi yoki orqa qatordan chiquvchi bogʼlovchi oʼyinchi orqali amalga oshiriladi. Jamoa hujumi birinchi uzatishdan ham, ikkinchi uzatishdan ham bajarilishi mumkin. Yuqorida qarab chiqilgan jamoa tizimlari doirasida toʼp turlicha doirada turlicha tezlikda: tez yoki sekin oʼynalishi mumkin.
|
