Keys usuli rivojlantiruvchi ta'lim texnologiyalarini birlashtirgan

"[Smolyaninova O.G. Keys-uslubi bo'yicha o'quv sayti va uni QDU o'quv jarayonida

qo'llash metodikasi]:
"Yaxshi" ish ", qoida tariqasida, ahamiyatsiz bo'lmagan yondashuvlarni
izlashga o'rgatadi, chunki unda yagona to'g'ri echim yo'q. "Men, ayniqsa," holatlar
"bilan ishlash uslubida fikrlash mustaqilligini yuqori baholayman, - deydi Piter
Ekman. - Haqiqiy biznesda muammoni hal qilishning besh yoki oltita yo'li bor. Va
har qanday vaziyat uchun klassik echim mavjud bo'lsa ham, bu uning maqbul
bo'lishini anglatmaydi. "Siz yaxshi qaror qabul qilishingiz mumkin, natijada yomon
oqibatlarga olib keladi. Siz atrofingizdagi hamma muvaffaqiyatsiz deb o'ylaydigan
qaror qabul qilishingiz mumkin, ammo bu sizni kerakli natijalarga olib keladi."
[Davydenko V. "Ish" chamadondan nimasi bilan farq qiladi?]
CASE STUDY usuli turli amaliy ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi.
"Ularni bitta ibora bilan tavsiflash mumkin - ijodiy muammolarni hal qilish va
vaziyatni tahlil qilish va qaror qabul qilish qobiliyatini shakllantirish"
[Smolyaninova O.G. Talabalarni o'qitishda keys-stadi uslubining didaktik
imkoniyatlari].
CASE STUDY usuli quyidagi ko'nikmalarni rivojlantiradi:
1. “Analitik mahorat.
Bunga quyidagilar kiradi: ma'lumotlarni ma'lumotlardan ajratish, muhim va
muhim bo'lmagan ma'lumotlarni tasniflash, ajratib ko'rsatish, tahlil qilish, taqdim
etish va ajratib olish, bo'shliqlarni topish va ularni tiklash qobiliyati. Aniq va
mantiqan o'ylang. Axborot yuqori sifatli bo'lmaganida, bu ayniqsa muhimdir.
2. Amaliy ko'nikmalar.
Ishda keltirilgan muammoning murakkabligi darajasi, real vaziyat bilan
taqqoslaganda, kamaytirilgan bo'lib, amalda iqtisodiy nazariya, usul va
printsiplardan foydalanish ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.
3. Ijodiy mahorat.
Odatda, CASE vaziyatni faqat mantiq bilan hal qila olmaydi. Mantiqiy ravishda
topib bo'lmaydigan muqobil echimlarni yaratishda ijodiy qobiliyatlar juda
muhimdir.

4. Muloqot qobiliyatlari.

Ular orasida quyidagilar mavjud: munozarani o'tkazish qobiliyati, boshqalarni
ishontirish. Vizual va boshqa ommaviy axborot vositalaridan foydalaning,
guruhlarda hamkorlik qiling, o'z nuqtai nazaringizni himoya qiling, raqiblarni
ishontiring, qisqa, ishonchli hisobot tuzing.
5. Ijtimoiy ko'nikmalar.
CASE munozarasi jarayonida ma'lum ijtimoiy ko'nikmalar rivojlanadi:
odamlarning xulq-atvorini baholash, tinglash qobiliyatlari, muhokamada qo'llab-
quvvatlash yoki qarama-qarshi fikrni bahslashish, o'zini boshqarish va boshqalar.
6. Introspektsiya.
Muhokamadagi kelishmovchilik boshqalarning va o'zlarining fikrlarini
tushunishga va tahlil qilishga yordam beradi. Yangi paydo bo'layotgan axloqiy va
axloqiy muammolar ularni hal qilish uchun ijtimoiy ko'nikmalarni shakllantirishni
taqozo etadi »[Smolyaninova O.G. Talabalarni o'qitishda keys-stadi uslubining
didaktik imkoniyatlari].
oshirish tizimida, ayniqsa boshqaruv sohasida qo’llaniladi. Keyingi yillarda
oliy o’quv yurtlarida ham o’qituvchilarning keyslarni ishlab chiqish va amalga
oshirishga qiziqishi oshayotganligi kuzatilayapti.
Keys-stadi metodini ta’lim jarayonida keng tatbiq qilishning dolzarbligini
belgilovchi omillar. Keys-stadini iqtisodiy oliy o’quv yurtining ta’lim amaliyotiga
keng tatbiq etishning dolzarbligi va zarurligi quyidagi omillar bilan bog’liq:
Birinchidan, mamlakatdagi iqtisodiy ta’limning umumiy yo’nalishi, uning
nafaqat ta’lim oluvchilarda aniq bilimlarni shakllantirishga, shu bilan birga,
tinglovchilarda fikrlash faoliyati, nazariy bilimlarini amalda qo’llashga tayyorlik va
bunga qobillikni rivojlantirish, bo’lg’usi mutaxassislarda mustaqillik va
tashabbuskorlik, boshqaruv va iqtisodiyotdagi tadqiqotlarning turli jihatlari bilan
bog’liq keng doiradagi masalalarni idrok etish qobiliyatini ravnaq toptirishga
yo’naltirilganligi bilan bog’liq. «Insonning qo’liga baliqni tutqazsang – u bir kun
qorni to’q yuradi, mabodo insonni baliq tutishga o’rgatsang – u butun umri
davomida ochlik nimaligini bilmaydi» – xitoylik donishmandlarda shunday hikmatli

gap bor. Auditoriya sharoitlaridayoq boshqaruvchilik yechimlarini qabul qilishga

doir malaka va ko’nikmalar egallanmasa, keyinchalik yaxshi boshqaruvchi bo’lib
chiqish mumkin emas.
Kelgusidagi kasbiy faoliyati uchun o’zining boshqarish siyosatini ishlab
chiqishga tinglovchilar korxonada va umuman iqtisodiyotda vujudga keladigan turli
xil vaziyatlarni tahlil etish malakalari va ko’nikmalarini egallashi, tahlil qila bilish
qobiliyatini o’stirishi, boshqaruvchiga xos xususiyatlarni orttirishlari zarur.
«Maslahat berish mumkin, lekin bunday maslahatdan foydalanishga o’rgatish
mumkin emasligi» haqiqatdir. O’rganib olgach omadli iqtisodchi, moliyachi yoki
menejerga aylanib olishga imkon beradigan qandaydir yagona, universal uslub yoki
usul mavjud emas.
Tinglovchilarning keyslarni ishlab chiqish texnologiyalarini o’zlashtirishi,
keysda taqdim qilinadigan amaliy muammoli vaziyatlarni tahlil etish, yakka tartibda
va jamoa bo’lib ularni optimal hal qilish yo’llarini izlash malakalarini egallashi,
bo’lg’usi mutaxassisda funkstional vakolatlilikni shakllantirish kasbiy faoliyatda
o’zining boshqarish va tashkil qilish texnologiyalarini loyihalashtirish, kasbiy
jarayon mantiqini qurish usullari, shuningdek, kasbiy vazifalarni mustaqil va mobil
tarzda hal etish usullarini hosil qilishga yordam beradi. Ikkinchidan, bozor
iqtisodiyotining nostandart vaziyatlarda bir tizimli asosda va samarali harakat qilish,
oqilona yechimlarni qabul qilish qobiliyatini egallagan mutaxassislarga muhtojligi.
Keysda har xil hayotiy vaziyatlar bayoni beriladi va ularning oqibatlari xususida
mushohada yuritish yoki qatnashchilar harakatlarining samaradorligini baholash
yoxud muammoni hal etish usullarini taklif qilish talab etiladi. Lekin har qanday
holatda ham amaliy harakat modeli ustida ishlash ta’lim oluvchilar – bo’lg’usi
mutaxassislarda mehnat bozori talab qiladigan kasbiy jihatdan muhim xususiyatlarni
shakllantirishning samarali vositasi hisoblanadi.
Uchinchidan, jahon tajribasi ko’rsatib turganidek, keys-stadi tinglovchilarda
ijtimoiy yetuklikni rivojlantirish, o’qishga qiziqish va motivlarni hosil qilish, ularni
haqiqiy professionallar sifatida yetishtirishga kuchli ta’sir ko’rsatadi. Keys-
stadining bo’lg’usi mutaxassis shaxsining kasbiy va ijtimoiy jihatdan muhim

fazilatlarini shakllantirishga ta’sir ko’rsatadigan usullari va vositalari, bizningcha,

quyidagi 6-jadvalda ishonarli tarzda aks ettirilgan.
Keys-stadining shaxsiy fazilatlarni shakllantirishga ta’sir ko’rsatadigan usul va
vositalari Mutaxassis fazilatlari Keys-stadining usul va vositalari
Mavhum sharoitlarda vaziyatni his etish va adekvat baholash, oqilona
yechimlarni topish qobiliyati. Vaziyat sub’ektining fazilatlari va kamchiliklarini
taqqoslash va baholash, vaziyatning rivojlanish mantiqini ajratib olish,
muammoning oqilona yechimini izlash.
Bir tizimli fikrlash, mulohazakorlik, bozor vaziyatidagi parametrlar va o’zaro
aloqalarni tushunish.
Vaziyat xususida har tomonlama fikr yuritish, uni
maqsadli tahlil etish, sub’ektlarni ularning tuzilmaviy-funkstional ifodasida
yaxlitligicha idrok etish.
Mustaqillik va tashabbuskorlik. Mavhumlik sharoitida vaziyatlar tahlili,
oqilona yechimni ishlab chiqishda o’qituvchi tomonidan rag’batlantiriladigan va
qo’llab-quvvatlanadigan mustaqillik va faollik.
O’zgarishlarga tayyorlik, moslashuvchanlik. Muntazam o’zgarib turadigan
vaziyatlarda optimal fe’l-atvorning ishlab chiqilishi.
Amaliy yo’nalganlik.
Muammoli vaziyatning hal etilishida nisbatan
amaliy natijaga erishish uchun doimiy izlanish.
Axborotlar bilan ishlash mahorati.
Doimiy ravishda asosiy axborotni
izlash va tanlash, uni tuzilmalarga ajratish, yana qayta tuzilmalash, uni tahlil etish,
tasniflash, bir taqdimot shaklidan boshkacha shaklga o’tkazish, o’zaro axborotlar
almashish.
Kommunikativlik,empatiya.
Muammoli vaziyat yechimi va uning
maqsadga muvofiq tarzda hal etilishini tanlash yuzasidan o’z pozistiyasini har doim
aniq bildirish, dalillash va o’zining nuqtai nazarini himoya qilish; keys bilan guruh
bo’lib ishlash, munozaralar va o’z fikrini o’tkazish paytida jamoaning oshkora
muloqot va axborot almashish, adolatli, konstruktiv va taktikali tanqidga hamda uni
qabul qilishga, birgalikdagi faoliyatda ishonchga va hamfikrlilikka asoslangan
bahamjihat harakat.

Muammoli, mantiqiy fikrlash. Muamoning izlanishi va ifodalanishi hamda

uning asosiy tavsifnomalari belgilanishi, uni hal etish usullari va vositalarining
asoslanishi. Konstruktivlik.
Muammoni hal etish modelining ishlab chiqilishi,
konstruktiv yechimlarning izlanishi va ifodalanishi.
Nazokatlilik. Jamoaning o’z fikrini o’tkazish, munozaralar, guruh bo’lib
ishlashga asoslangan doimiy bahamjihat harakati.
Va, nihoyat, keys-stadi interfaol metod bo’lgani sababli tinglovchilar
tomonidan unga nisbatan ijobiy munosabat bo’lishiga erishiladi, ular ushbu
metodnini o’quv axborotini o’zlashtirish va undan foydalanish yuzasidan amaliy
ko’nikmalarni ta’minlaydigan amaliy qo’llanma (praktikum) sifatida qabul qiladilar.
Keys-stadi metodining umumiy tavsifnomasi bu metodning mohiyati, belgilari
va didaktik o’ziga xos xususiyatlarini o’z ichiga oladi. Ularni qisqacha ko’rib
chiqamiz.
Keys-stadining mohiyati shundan iboratki, ko’rib chiqilayotgai muammoli
vaziyat bo’yicha maslahatchilar rolini bajarishi kerak bo’lgan tinglovchilarga
quyidagilar taklif qilinadi:
keysda bayon qilinganida ayni bir paytda tashkiliy hayotdagi tipik amaliy
muammoni aks ettiradigan va amaliyotda ushbu muammoning hal etilishida
o’zlashtirilishi va qo’llanilishi lozim bo’ladigan muayyan bilimlar majmuini
dolzarblashtiradigan vaziyatni idrok etish va tahlildan o’tkazish;
muammoli vaziyatni maqsadga muvofiq tarzda hal etadigan usullar va
vositalarni izlash;
taklif etilgan muqobil jihat(alternativ)larni baholash va ular orasidan qo’yilgan
muammoga nisbatan eng qulay variantini tanlash;
tanlangan muqobil usul (alternativ)ni amalga oshirish bo’yicha aniq; yechimni
butun tafsilotlari bilan ishlab chiqish.

Xulosa 
Keys-stadi texnologiyasining asosiy maqsadi o‘quv guruh o‘quvchilarning
bilim olish jarayonini faollashtirish, mavjud muammoli vaziyatlarni hal qilish orqali
ularning ilmiy–ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishdan iboratdir. Shuningdek
texnologiya talabalarning bilim, ko‘nikma, malakalarini hamkorlikda qo‘llashga,
taklif qilingan yechimlarni tahlil qilish orqali muqobil yechimini izlashga
o‘rgatuvchi ta’lim texnologiyasidir. Birinchi bobda keys-stadi texnologiyasining
vujudga kelish tarixi to‘laqonli ochib berilgan. Shuningdek keys-stadi
texnologiyasining vujudga kelishida Suqrot maktabining ahamiyati kattaligi
ko‘rsatilib o‘tilgan.
Umuman olganda keys-stadi texnologiyasi texnologiyasi ilk marotaba 1870
yilda Garvard biznes maktabida qo‘llanila boshlangan. “Muammo” (situatsiya)
atamasiga keladigan bo‘lsak, ushbu so‘z ko‘proq tibbiyot va huquqshunoslik
sohalarida qo‘llanilib kelingan, ta’lim tizimida bu so‘z yangicha talqin qilinadi.
Keys-stadi texnologiyasi asosan iqtisod fanlarini o‘qitishda qo‘llanilib kelingan.
Amaliy iqtisodiy masalalarni yechishda qo‘llaniluvchi bu texnologiya keyinchalik
barcha sohalarda foydalanilib borilgan. Shuningdek hozirda dunyo bo‘yicha maxsus
keyslar ishlab chiquvchi Garvard biznes maktabi, Virjiniya universitetining Darden
maktabi, Michigan universitetidagi Ross biznes maktabi, Richard Ivey biznes
maktabi, Osiyo menejment instituti, Hindiston menejment instituti, Ahmedobod va
Kong universitetidagi Osiyo keys tadqiqot markazlari mavjud.
Dissertatsiya ishining birinchi bobida shuningdek keyslarning o‘rganilish
manbalari, turlari ham tahlil qilingan. Keys-stadi texnologiyasining tarixi va nazariy
ahamiyati to‘liq ochib berilgan.
Keys-stadi texnologiyasi hozirgi kunda o‘zining innovatsion texnologiya
sifatida ta’lim tizimida samarali qo‘llanilib kelinmoqda. Aynan birinchi bobning
ikkinchi rejasida texnologiyani qo‘llashning maqsad va vazifalari tahlil qilingan.
Sosium keyslarning manbaidir, degan fikr hech kimda shubha tug’dirmasligi
aniq. Faqat uning keysning mazmuni va shaklini qay darajada oldindan belgilab
berishi mumkinligi haqida turlicha fikrlar bo’lishi mumkin. Ijtimoiy hayot butun

turli-tumanligi bilan keys syujeti, muammolari va faktologik bazasining manbai

bo’ladi.
Ta’lim va tarbiyaning keysda jamlangan maqsadlari va vazifalari, shuningdek
ta’lim texnologiyasini belgilaydigan ta’lim keysning yana bir manbaidir.
Fan keysning uchinchi manbaidir. U tahliliy faoliyat va bir tizimli yondashuv
bilan belgilanadigan ikkita asosiy metodologiyani, shuningdek, keysni hal etish
jarayonida qo’llaniladigan boshqa ilmiy uslublarni yaratib beradi.

Download 68,12 Kb.