MAVZU: KORXONADA MARKETING XIZMATI FAOLIYATINI
TASHKIL ETISH
MUNDARIJA
Kirish……………………………………………………………………………………
1-bob Korxonada marketing faoliyatini tashkil etish va nazorat qilish..
1.1 Marketingni nazorat qilish tizimi…………………………………………………..
1.2 Maqsadli bozor segmentlarini tanlash………………………………………………
2-bob Korxonada marketing xizmati faoliyatini tashkil etishning amaliy
Jihatlari………………………………………………………………………………….
2.1 Aliexpressning marketing xizmati faoliyatini tashkil
etish……………………….…………………………………………………………….
2.2 Aliexpress
faoliyati……………………………………………………….....………………………
Xulosa…………………………………………………………………………………...
Foydalanilgan
adabiyotlar………………………………………………………………………………
KIRISH
Korxonada marketingning eng muhim va ajralmas tarkibiy qismi mahsulotni
sotish va taqsimlash hisoblanadi. Bu jarayonda tashkiliy nuqtai nazardan eng murakkab
vazifa - ishlab chiqarilgan mahsulotni iste’molchiga etkazish hal etiladi. Sotish siyosati
orqali orqali tovarni taqsimlash va sotish siyosatini ishlab chiqish, savdo-taqsimot
tarmog‘i orqali sotuvni tashkil etish, yuk tashishni va omborga joylashtirishni tashkil
etish, tovar aylanmasini aniqlash, taqsimot tizimini fizik oqimlarini nazorat qilish va
sotishni tahlil etish o‘rganiladi.
O‘zbekiston Respublikasida bozor iqtisodiyoti munosabatlarini shakllantirish,
ko‘pmulkchilikni tashkil qilish, ularning asosida bozorning infratuzilmasini yaratish,
jamiyatni iqtisodiy mexanizmini tubdan yangilashga olib keldi. Bu jarayonda savdo va
ommaviy ovqatlanish sohasini iqtisodiy munosabatlari, axborot tizimi va huquqiy
muhiti bozor iqtisodiyoti sharoitiga moslashtirilmoqda.
Iqtisodiyotning rivojlanishi hozirda ko'proq marketingga bog'liqdir.
O'zbekistonning oldida ishlab chiqarishni kengaytirish, mahsulotlami sotishni
ko'paytirish,
xizmatlaming
hajmini
oshirish,
tovarlar
va
xizmatlaming
raqobatbardoshligini kuchaytirish, tashqi bozorlarga chiqish, tovarlar va xizmatlami
uzluksiz yangilab turish, va shuningdek xizmatlaming sifatini keskin oshirishdek ulkan
vazifalar turibdi.
O'zbekistonda eng ilg‘or texnologiyalar bilan jihozlangan, raqobatbardosh
tovarlarning har xil turlarini ishlab chiqara oladigan zamonaviy korxonalar qurilgan.
Asosiy masala shundan iboratki, marketing texnologiyalariga tayangan holda tovarlarni
ko‘p hajmda sotishni tashkil etish va xizmatlar ko‘rsatish hajmini, ham respublikada
ham tashqi bozorlarda ko'paytirishdan iborat.
O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini turli mulk shakllariga asoslangan holda,
bozor iqtisodiyoti talablari asosida rivojlantirish hozirgi davrning eng dolzarb
masalalaridan biri bo’lib hisoblanadi. Erkin raqobat asosida milliy iqtisodiyotni
rivojlantirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning roli to’xtovsiz ortib
bormoqda.
Respublikamizda iqtisodiy o’sishni ta’minlash, yangi ish o’rinlarini tashkil etish,
bandlik muammosini hal etish, aholining daromadlari va farovonligini oshirishda
tobora muhim o’rin tutayotgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal
rivojlantirish, ularni rag’batlantirish va qullab-quvvatlashga alohida e’tibor
qaratilmoqda.
“Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni izchil rivojlanib borishini ta’minlash
orqali biz mamlakatimizda jamiyatimizning ijtimoiy-siyosiy tayanchi va poydevori
bo’lgan o’rta sinfning shakllanishiga va uning tobora mustahkam bo’lib borishiga
erishmoqdamiz... Shu bois kichik biznes va xususiy tadbirkorlik bugungi kunda
jamiyatimizdagi ijtimoiy va siyosiy barqarorlikning kafolati va tayanchiga,
yurtimizning taraqqiyot yo’lidan faol harakatlantiradigan kuchga aylanib
bormoqda...kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ko’zga yaqqol tashlanib turgan
afzalliklari va katta imkoniyatlari haqida yana ko’p gapirish mumkin.
Tadbirkorlik iqtisodiyotning barcha sohalari va tarmoqlarida tashkil
etilgan,amalga oshirilmoqda va rivojlanib bormoqda. Lekin uning holati va
rivojlanishibarcha tarmoqlarda bir xil emas. O'zbekistonda tadbirkorlik subyektlari
(yuridikshaxslar) ning 60 foizi qishloq xo'jaligi, 18 foizi savdo va umumiy
ovqatlanish, 12foizi sanoat va qurilish sohalarida tashkil etilgan, xizmat ko'rsatish
sohasida hamrivojlanib bormoqda. Yuridik shaxs bo'lmagan yakka tadbirkorlarning
asosiy qismisavdo, umumiy ovqatlanish va ayrim xizmatlar ko'rsatish sohsida
faoliyat olibbormoqdalar.
Mustaqil ish mavzusini dolzarbligi
Aliexpress orqali o’z maqsadiga ega istiqbolli bozorni tanlash, mijozlarni eng
ko’p darajada qoniqtirish imkonini berish.
Bundan tashqari O’zbekiston ichki savdosining ichki imkoniyatlari va
resurslaridan oqilona foydalanish.
Jahon tajribasi va marketing tadqiqotlaridan kelib chiqib Yurtimizdagi
iste’molchilaroqimini qanday yo’llar orqali yanada oshirish mumkinligini tadqiqotlar
orqali aniqlash.
Kurs ishining ob’ekti:
O’zbekistonda Aliexpress faoliyati.
Mustaqil ish maqsadi:
Korxonada sotishni rag‘batlantirishda tovar to‘g‘risida ma’lum darajada
axborotga ega bo‘lmagan iste’molchilarga murojat qilinadi. Shuning uchun
rag‘batlantirish siyosatining vazifasi - ularda firma tovarlarini keyingi vaqtda sotib
olishga ishtiyoq tug‘dirish hamda doimo aloqada bo‘lishga chiqarishdan iborat. Odatda
talabni shakllantirish tadbirlari iste’molchilarga va sotuvchilarga qaratilgan bo‘ladi.
Iste’molchilarni rag‘batlantirish ularga sezilarli tijorat imtiyozlari berishni ko‘zda
tutadi. xorijiy mamlakatlar savdo korxonalarida tovarlarni sotishda qo‘llanilayotgan
ilg‘or usullarning muvaffaqiyatini ta’minlovchi yo‘llar xaridorga yanada ko‘proq turli
xil xizmatlarni ko‘rsatish va tovarlarga bo‘lgan narxni tushirish bo‘lib hisoblanadi.
bulardan savdo korxonalarida foydalanish maqsadga muvofiqdir.
l BOB. Korxonada marketing faoliyatini tashkil etish va nazorat qilish
1.1 Marketingni nazorat qilish tizimi
Marketing bozor iqtisodiyotining ajralmas elementi bo'lib, iqtisodiyot fanining
eng zamonaviy va tez rivojlanayotgan sohalaridan biridir. Bugungi murakkab dunyoda
barchamiz marketingni tushunishimiz kerak. Biz mashina sotamizmi, ish qidiramizmi,
xayriya uchun pul yig‘amizmi yoki g‘oyani ilgari suramizmi, biz marketing bilan
shug‘ullanamiz. Biz bozor nima ekanligini, u bilan kim ishlaydi, u qanday ishlaydi,
uning
ehtiyojlari
nimada
ekanligini
bilishimiz
kerak.
Biz marketing va iste'molchilar sifatidagi rolimizni va fuqarolar sifatidagi rolimizni
tushunishimiz kerak. Marketingni bilish bizga iste'molchi sifatida aqlliroq bo'lishga
imkon
beradi,
xoh
u
tish
pastasi
yoki
yangi
mashina
sotib
oladi.
Korxonada marketingni amalga oshirishda uning asosiy vazifalaridan biri nazorat
funksiyasi hisoblanadi.
Marketing nazorati tushunchasi
Nazorat - bu firmaning o'z maqsadlariga erishishini ta'minlash jarayoni.
Dastlabki nazorat rasmiy rejalashtirishni amalga oshirish va tashkiliy tuzilmalarni
yaratish orqali amalga oshiriladi. Odatda ishning haqiqiy boshlanishidan oldin amalga
oshiriladigan muayyan siyosat, tartib va qoidalar shaklida amalga oshiriladi Joriy
nazorat kompaniyaning (yoki uning bo'linmalari, xodimlarining) istalgan natijalarga
erishishga qaratilgan harakatlarining haqiqiy natijalarini o'lchashga asoslanadi. Bu
to'g'ridan-to'g'ri
ish
jarayonida
amalga
oshiriladi.
Yakuniy nazorat ish tugagandan yoki unga ajratilgan vaqt tugaganidan keyin amalga
oshiriladi. Yakuniy nazorat shunga o'xshash ishlarni rejalashtirish uchun ma'lumot
beradi va ichki va tashqi muhit sub'ektlarini rag'batlantirishga yordam beradi:
Nazoratning strategik yo'nalishi nazorat tashkilotning umumiy ustuvor yo'nalishlarini
aks ettirishi va ularni qo'llab-quvvatlashi kerakligini anglatadi. Natijalarga e'tibor
qarating. Nazoratning pirovard maqsadi ma'lumot to'plash, standartlarni belgilash va
muammolarni aniqlash emas, balki korxona oldida turgan muammolarni hal qilishdir.
Ishga tegishliligi. Nazorat boshqariladigan faoliyat turiga mos kelishi kerak.
Nazoratning o‘z vaqtida amalga oshirilishi. Nazoratning maqsadi - hodisalarning
kutilayotgan rivojlanishidan og'ishlarni jiddiy o'lchovlarni olishdan oldin bartaraf
etishdir.
Nazoratning moslashuvchanligi shundan iboratki, u korxona rejalari kabi korxonaning
tashqi va ichki muhitida sodir bo'layotgan o'zgarishlarga moslashishi kerak.
Boshqarish oson. Tizim odamlar tomonidan tushunilishi va qo'llab-quvvatlanishi kerak.
Nazoratning rentabelligi. Nazorat iqtisodiy jihatdan asosli bo'lishi uchun uni amalga
oshirish xarajatlarining mumkin bo'lgan foydaga nisbati ancha past bo'lishi kerak.
Marketing nazorati – yuzaga kelayotgan muammolar va imkoniyatlarni aniqlash hamda
marketing faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha harakatlar rejasi bo‘yicha tavsiyalar
berish maqsadida marketing muhitini, uning maqsadlari, strategiyalari yoki joriy
faoliyatini har tomonlama, izchil, xolis va muntazam o‘rganishdir. Marketing nazorati
- strategik va taktik rejalarning borishini belgilovchi omillarni davriy (smenali, kunlik,
haftalik,
oylik,
choraklik,
yillik)
o'rganish
va
tuzatish.
Nazorat tashkilotning raqobatdosh potentsialidagi ijobiy va salbiy tomonlarini aniqlash
imkonini beradi. Sotish imkoniyatlarini amalga oshirish va tahlil qilish ustidan
nazoratni kuchaytirishga e'tiborni kuchaytirish ham juda muhimdir. Rentabellikni
nazorat qilish va marketing xarajatlarini tahlil qilish, shuningdek, uzoq muddatli
rejalashtirish ham bir xil darajada muhimdir. Tovarlarni sotish sohasidagi nazorat
tovarlarning ayrim turlari va ularning guruhlari, alohida savdo bo'linmalari va
to'g'ridan-to'g'ri sotuvchilarga, sotish usullari va turlari bo'yicha rejalashtirilgan
ko'rsatkichlarga nisbatan haqiqiy sotish va ularning o'sish tendentsiyalarini qat'iy
hisobga olishni o'z ichiga oladi. iste'molchilar, narx siyosati,vaqt davrlari. Amalga
oshirishni nazorat qilish yuklangan vazifalarni bajarishda yuzaga keladigan
muammolar, shuningdek, tovarlarni sotishda qiyinchiliklar mavjud bo'lgan
mahsulotlar, segmentlar va bozorlar yoki paydo bo'lgan va ilgari ko'rib chiqilmagan
qulay marketing imkoniyatlari to'g'risida tezkor ma'lumotlarni taqdim etishni o'z ichiga
oladi. Savdolar pasaygan taqdirda, inqirozli vaziyatdan qochishning mumkin bo'lgan
echimlari darhol taqdim etiladi. Shu bilan birga, bozorda yuzaga kelishi mumkin
bo'lgan taqchillikni bartaraf etish choralari ko'rilmoqda. Marketing faoliyati
xarajatlarini tahlil qilish va tashkilotning rentabelligini nazorat qilish faoliyatning
alohida mahsulot va ularning assortimenti guruhlari, bozor segmentlari, sotish
kanallari, reklama xarajatlari va boshqalar rentabelligi kabi tomonlariga ta'sir qiladi.
Savdo faoliyatining rentabelligi - bu Qoida tariqasida, mahsulot guruhlari, bozor
segmentlari
yoki
iste'molchilar
guruhlari
bo'yicha
tahlil
qilinadi.
Bundan tashqari, marketing nazorati mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish uchun
umumiy xarajatlarni, reklama, transport xarajatlarini va hokazolarni tahlil qilishni
nazarda tutadi. Keyin har bir tarqatish kanali bo'yicha xarajatlar alohida tahlil qilinadi,
foyda yoki zarar aniqlanadi. eng foydali variantlarni aniqlash maqsadida, agar kerak
bo'lsa,
tashkilot
siyosatiga
tuzatishlar
kiritiladi.
Mahsulot sotish va marketing xarajatlari o'rtasidagi bog'liqlikni tahlil qilish marketing
faoliyati samaradorligini va sarflangan mablag'larning maqsadga muvofiqligini
aniqlash imkonini beradi va marketing maqsadlariga erishishda mablag'larni tejashga
yordam beradi. Marketing nazorati odatda to'rt bosqichdan o'tadi: 1. Maqsadlar va
standartlarni belgilash; 2. Haqiqiy qiymatlarni aniqlash;3.Taqqoslash;4. Taqqoslash
natijalarini
tahlil
qilish.
Marketing
nazoratining
maqsad
va
vazifalariga
quyidagilar
kiradi:
-
maqsadga
erishish
darajasini
belgilash
(og'ishlarni
tahlil
qilish);
-
takomillashtirish
imkoniyatlarini
aniqlash
(teskari
aloqa);
- korxonaning atrof-muhit sharoitlarining o'zgarishiga moslashuvi talab qilinganiga
mos kelishini tekshirish.Nazorat korxonaning ishlab chiqarish va tijorat faoliyatini
boshqarish funktsiyalaridan biri sifatida marketingda muhim o'rin tutadi. Bu, birinchi
navbatda, korxona xodimlariga maqsadli ta'sir ko'rsatish, korxona faoliyatini tizimli
nazorat qilish, amaldagi ko'rsatkichlarni rejalashtirilgan bilan taqqoslash shaklidir.
Nazoratning asosiy ob'ektlari - sotish hajmi, foyda va zararlar hajmi, xaridorlarning
korxona tomonidan taklif qilinadigan yangi tovar va xizmatlarga bo'lgan munosabati,
ishlab chiqarish va tijorat faoliyatining rejalashtirilgan va haqiqiy natijalariga
muvofiqligi. Qabul qilingan nazorat tizimi nazoratni doimiy darajada va qat'iy
tanlangan standartlar doirasida ushlab turishi shart emas. Korxonani boshqarish
moslashuvchan, moslashuvchan bo'lishi kerak va boshqaruv tizimi tashqi muhitdagi
o'zgarishlarga mos keladigan ishlab chiqarish va tijorat faoliyatini boshqarishning
yangi usullarini izlashga hissa qo'shishi kerak.
Marketing faoliyatida nazorat turlari.
Zamonaviy amaliyotda marketing nazoratining to'rt turi mavjud (F.Kotler
bo'yicha): yillik rejalar tahlili, rentabellikni nazorat qilish, samaradorlikni nazorat qilish
va strategik nazorat. Yillik rejalarni tahlil qilish quyidagilarni o'z ichiga oladi: sotish
tahlili rejalashtirilgan hajmga nisbatan haqiqatda sotilgan mahsulot hajmida
ifodalanadi, tahlil boshqa bozorlarga qaraganda sotish yuqori bo'lgan bozorlarga ham
e'tiborni qaratadi, bozor ulushini tahlil qilish - bu ko'rsatkich kompaniyaning
raqobatchilarga nisbatan kuchli va zaif tomonlarini aniqlash uchun tahlil qilinadi,
sotishning xarajatlarga nisbatini tahlil qilish - tashkilotga marketing xarajatlari
samaradorligini aniqlashga va eng maqbul qiymatni topishga yordam beradi. Marketing
xarajatlariga ish haqi, reklama xarajatlari, sotishni rag'batlantirish, marketing
tadqiqotlari va boshqalar kiradi. Ushbu ko'rsatkichni oshirish, sotishni ko'paytirish /
xarajatlarni kamaytirish orqali foydani oshirish, sotish hajmini oshirish / aktivlarni
kamaytirish orqali kapital aylanmasini yaxshilash,iste'molchilarning fikrlarini tahlil
qilish, moliyaviy tahlil - uzoq vaqtdan beri nafaqat samarali savdo aloqalarini yaratish,
balki foydali strategiyalarni ishlab chiqish uchun ham qo'llanilgan. Yillik rejalar
bajarilishi ustidan nazoratni hisobga olgan holda shuni ta'kidlash kerakki, bu resurslarni
qayta taqsimlash va moslashtirish, qo'shimcha chora-tadbirlar va chora-tadbirlar ishlab
chiqish hamda mehnat intizomini kuchaytirish, xarajatlarni nazorat qilish orqali
ularning
bajarilishiga
o'z
vaqtida
aralashishdir.
resurslari
va
boshqalar.
Ushbu ish odatda to'rt bosqichda amalga oshiriladi: 1. Rejalashtirilgan ko'rsatkichlarni
tabaqalash va rejalarni amalga oshirishdagi umumiy taraqqiyotni aks ettiruvchi eng
muhim mezonlarni belgilash (rejalashtirilgan ko'rsatkichlarni belgilash tartibi va
javobgarligi ushbu ishning 3-bandida keltirilgan). 2. Kerakli o'lchovlarni o'rganish va
bajarish. Bozor faoliyatini kuzatib boring va taraqqiyotni rejalashtiring. Qonun
hujjatlari, texnik normativ-huquqiy hujjatlar, korxona uchun buyruqlar, sifat
menejmenti tizimining hujjatlari korxona faoliyatining har biri uchun javobgarlikni,
hisobotlarni yig'ish usullari va shakllarini belgilaydi. Marketing faoliyati uchun
ma'lumotlar yig'ma hisobotlar, sertifikatlar, bayonotlar, memorandumlar, statistik va
buxgalteriya hisobotlari va korxona tomonidan belgilangan boshqa shakllarda tuziladi.
Haqiqiy va rejalashtirilgan ko'rsatkichlar, rejalarni amalga oshirishning borishi va
tendentsiyalari
va erishilgan korxona rivojlanish darajasini tahlil qilish.
Olingan ma'lumotlarga asoslanib, marketing tahlili o'tkaziladi. Marketing tahlili - bozor
yoki bozor bilan bog'liq bo'lgan boshqa ob'ektlarni tahlil qilish. Tahlil - bu tahlil
ob'ektining tuzilishi, xususiyatlari va ularning ishlash qonuniyatlari to'g'risida xulosa
chiqarish imkonini beruvchi protseduralar to'plami. Marketing tahlili ob'ektlari doirasi
juda keng va kompaniyaning bozorga qiziqishi mumkinligi bilan belgilanadi.
Marketing tahlilining vazifalari quyidagilardan iborat: Marketingdagi tadqiqot usullari
har qanday bozor kon'yunkturasini, uning har qanday tarkibiy elementlarini heterojen
faktlarning o'zlari bilan bog'liqligini tahlil qilish zarurati va majburiy tabiati va
murakkabligi bilan belgilanadi. Bozor ma'lumotlarini tahlil qilishda dastlab tegishli
fanlarda ishlab chiqilgan usullardan foydalanish mumkin: matematika, iqtisod,
statistika, shuningdek marketing bilan bevosita bog'liq bo'lmagan sohalarda: naqshni
aniqlash nazariyasi, axborotni qayta ishlash nazariyasi. Marketingni tahlil qilish
usullari quyidagi guruhlarga birlashtirilgan. Evristik usullar - o'tmishdagi o'xshash
muammolarni hal qilishni, tajriba to'plashni, xatolarni hisobga olishni, ekspert
bilimlarini, shuningdek, sezgilarni hisobga olishga asoslangan muammolarni hal qilish
va dalillarni olishning texnikasi va usullari. 2. Formal usullar - deterministik
algoritmlar, protseduralar va boshqalarni qo'llash bilan bog'liq bo'lgan tahlil usullari va
usullari. 3. Kombinatsiyalangan usullar - ham evristik, ham rasmiylashtirilgan
protseduralardan foydalanadigan usullar.
. Marketing nazoratining predmeti - natijalarni nazorat qilish va marketingni
qayta ko'rib chiqish. Natijalarni nazorat qilish quyidagi yo'nalishlarda amalga
oshiriladi: sotishni nazorat qilish, bozor ulushini nazorat qilish, marketing xizmati
faoliyati natijalarini nazorat qilish, iqtisodiy bo'lmagan ko'rsatkichlarni nazorat qilish.
Marketing auditi axborotni nazorat qilish, maqsad va strategiyalarni nazorat qilish,
faoliyatni nazorat qilish va tashkiliy jarayonlar va tuzilmalarni nazorat qilishdan iborat.
5. Marketing auditi - marketing kontseptsiyasini qayta ko'rib chiqish, zaif tomonlarini
aniqlash. Marketing auditi korxonada marketing nazorati doirasida amalga oshiriladi.
6. Marketing faoliyatini nazorat qilish turli ko'rsatkichlar tahliliga asoslangan bo'lishi
kerak. Bozorni tahlil qilish va korxonalar uchun samarali bozor strategiyalarini ishlab
chiqish yagona korxona marketingini boshqarish tizimi doirasida amalga oshiriladi.
Faol marketingga asoslangan korxonani samarali boshqarish to'liq bozor ehtiyojlarini
qondirishga qaratilganligi sababli, marketologlar amaliyotida iste'molchilarning xatti-
harakatlarini, shuningdek, biznes bozorini tahlil qilish uchun barcha usullardan
foydalanish zarur. 7. Marketing tahlili - bozor yoki bozor bilan u yoki bu tarzda bog'liq
bo'lgan boshqa ob'ektlarni tahlil qilish. Marketing tahlili ob'ektlari doirasi juda keng va
kompaniyaning bozorga qiziqishi mumkinligi bilan belgilanadi. 8. Nazoratning
yakuniy natijasi korxona faoliyatini nazorat qilib bo‘lmaydigan omillarga moslashtirish
bo‘yicha tuzatuvchi harakatlar va tavsiyalar ishlab chiqish hisoblanadi. Marketing
nazorati - bu chuqur tahliliy ish bo'lib, natijada korxona ma'muriyati marketingni
boshqarishning samarasiz usullaridan yuz o'giradi va korxonaning omon qolish
shartlariga, boshqariladigan atrof-muhitga ta'sir qilish usullari va vositalariga javob
beradigan yangi usul va vositalarni izlaydi. omillar. . Marketing nazoratining predmeti
- natijalarni nazorat qilish va marketingni qayta ko'rib chiqish.
1.2 Maqsadli bozor segmentlarini tanlash
Bozorni segmentatsiyasining rejalashtirish jarayonini tashkil etishda quyidagi
talablarga rioya qilish
segmentlar o’zaro bir-biri bilan farq qilishi zarur
har bir segmentga faqat iste’molchi talabiga mos keluvchisini kiritish zarur
iste’molchilarni tavsifnomalarini firma tomonidan ulchash mumkin bo’lishi
zarur
har bir segment razmer bo’yicha bo’lishi, ya’ni sotish hajmi va xarajatlarni
koplashni ulchashi kerak
har bir segment iste’molchilari axborotga ta’sir etish uchun va reklama
kompaniyasini utkzish uchun oson va tushunarli bo’lishi zarur.
Segmentatsiya jarayonining muhim bosqichi bo’lib bozorni maqsadli segmentini
tanlash hisoblanadi.
Maqsadli segmentni tanlash muammosi etarli darajada murakkab bo’lib, uni
yechish uchun quyidagi ketma-ketlikda turishi tavsiya etiladi:
segment o’lchamini va uni o’zgarish (o’sish, kamayish) tezligini o’rnatish
segmentni jalb yetuvchanlik tuzilishini tadqiq etish
o’zlashtirayotgan segment maqsadini va tashkilot resurslarini aniqlash
Segment o’lchami uning miqdoriy o’lchamlari va birinchi navbatda sigimi bilan
tavsiflanadi. Segment sigimini aniqlash uchun tovarlar hajmini, ushbu segmentda ularni
umumiy sotish qiymati, bozor joylashgan tumanda yashovchi ushbu tovarning
potentsial iste’molchilari sonini aniqlash zarurdir.
Bozor sigimini o’rganish asosida ishlab chiqarish quvvatlarini shakllantirish
uchun va tovar sotish bo’yicha taqsimlash tarmog’i tuzilishi uchun asos bo’lib
hisoblanuvchi uning o’sish dinamikasi baholanadi. SHuni hisobga olish kerakki, ya’ni
bozor faoliyati natijalari qo’llash, bozorda ishlash bog’liq xarajatlarni koplab,
rejalashtirilgan foydani olishga kafolat berishi kerak.
Segmentni jalb yetuvchanligi tuzilishni tadqiq etish raqobat darajasini
o’rganishni, mavjud mahsulotlar raqobatbardoshligini, xaridorlarga munosabatini,
taklif yetilayotgan va mavjud tovarlarga bo’lgan segment ehtiyojini barqarorligini,
mavjud xaridor ehtiyojlarini qondiruvchi mutlako yangi mahsulotni bozorga kiritish
zarurligi va imkoniyatini o’z ichiga oladi.
Foydali bo’lgan segment joriy sotuvning yuqori darajasiga, yuqori o’sish
sur’atiga, yuqori foyda normasiga, sotish kanali talablariga real va raqobatga chidamli
bo’lishi kerak.
Bozordagi faoliyat strategiyalarini asoslashda uch turdagi strategiyalar
ishlatilishi mumkin:
differentsiallanmagan marketing
differentsiallangan marketing
kontsentrlangan marketing
Amaliyot shuni ko’rsatadiki, bozor munosabatlarini tiklanishi va shakllanishi
davrida tadbirkorlik tuzilishida ko’plab korxonalar differentsiallanmagan marketing
strategiyasini ushlab turdi. Bu strategiya firmani xaridorlarni xarid jarayoni va tovarga
bo’lgan munosabat hamda motivatsiyasidagi turli-tumanlikka emas, balki xaridor
ehtiyojlarida qiziqishni umumiyligiga mo’ljalni oladi.Bunday tovarlar va marketing
dasturlarini ishlab chiqish orqali firma o’z maqsadiga xaridorlarni o’rtacha massasini
qondirib erishishi mumkin. Strategiyani ishlatuvchi firmalar muvaffaqiyatining muhim
omili bo’lib standartlashtirishi va tovar ishlab chiqarishni umumiyligi hisoblanadi.
Differentsiallanmagan marketing strategiyasi mahsulot ishlab chiqarish va sotishda
kam xarajatlarni ta’minlaydi. Biroq X.Meffert ta’kidlaganidek, «bu strategiya
zamonaviy marketing tamoyillariga qarama-qarshi turadi». Marketingni zamonaviy
kontseptsiyasida ikkita strategiya ko’riladi: differentsiallangan va kontsentrlangan
marketing.
Differentsiallangan marketing strategiyasida firmadan uning faoliyatini bir necha
segmentda ular uchun maxsus ishlab chiqarilgan tovarlar va marketing dasturlari
bo’lishini talab qiladi. Bu strategiya xaridorlarning motivlari va tushunchalariga mos
keluvchi marketing dasturi va xaridorlarga mo’ljallangan marketingni asosiy
tamoyiliga mos keladi. Bu strategiya xaridorni bozordagi holatini to’liq ifodalaydi,
shuning uchun, qoidaga ko’ra, yuqori sotish hajmini va kontsentrlangan marketing
strategiyasiga nisbatan kichik tavakkalchilik darajasini ta’minlaydi.
Differentsiallangan marketing strategiyasi yuqori investitsiya, ishlab chiqarish
va boshqarish xarajatlarini talab qiladi, shuning uchun u yirik korxonalar uchun
zarurdir.
Mahsulot differentsiatsiyasi – turli bozorga chiqishning keyingi imkoniyatidir.
Bu birinchi navbatda tovar taqsimlashda diversifikatsiya strategiyasini olib borishga
asoslanadi.
Kontsentrlangan marketing strategiyasi korxonalardan bozorning foydani
segmentiga, ya’ni bitta yoki bir necha segmentiga e’tiborni qaratishni talab qiladi. Bu
bozor segmentiga firma bitta yoki bir necha mahsulot bilan hamda maqsadli marketing
dasturi bilan yondoshadi. Uz mazmuniga ko’ra bu strategiya bozor chuqurchasi
kontseptsiyasiga mos keladi, ya’ni shunday bozor segmentida ishlash kerakki, tovar
ushbu firma va uning yetkazib berish imkoniyatlari uchun ko’proq mos keluvchi bo’lib
hisoblanadi. Kontsentrlangan marketing strategiyasi ko’proq kichik va o’rta korxonalar
uchun mos keladi, chunki bozorning barcha segmentlarida ishlash uchun hamda qayta
etarli moliyaviy vositalarni bo’lishi talab yetilmaydi.
Bozorni pozitsiyalashtirish – bu alohida bozor segmentlarida mahsulot
kontseptsiyasini aniqlash texnologiyasidir. Pozitsiyalashtirishning maqsadi – mavjud
va shakllanayotgan fikrlarni tadqiq qilish, xaridorlar yoki ularning guruhini mahsulot
parametrlariga bo’lgan munosabatini baholash tahlilidan, maqsadli bozorni ushbu
segmentida mahsulotni raqobatli afzalligini ta’minlashda shunday tovar pozitsiyasini
marketing chora-tadbirlarini o’tkazish yo’li bilan tuzishdan iborat. Mahsulotni samarali
pozitsiyalashtirish uchun talab va taklifni muhim tavsifnomalarini, xarid to’g’risida
qaror qabul qilishda mo’ljal bo’lib hisoblanuvchi omillar ta’sirini o’rnatish va o’rganish
zarur. Aniqlovchi omillar esa mahsulot sifati, sifat darajasi, ishonchliligi,
yenergohajmi, dizayni va tovarni raqobatbardoshligini boshqa ko’rsatkichlari bo’lishi
mumkin.
Bozorni pozitsiyalashtirishni to’g’ri tashkil yetilishi marketing rejasi va
kompleksini samarali ishlab chiqarish shart-sharoiti bo’lib hisoblanadi.
ll BOB Korxonada marketing xizmati faoliyatini tashkil etishning amaliy jihatlari
2.1 Aliexpressning marketing xizmati faoliyatini tashkil etish.
O’zbekistonlik foydalanuvchilar uchun ham Aliexpress kun sayin tanilib
bormoqda. Uning bu darajada mashxurligi bekorga emas, Aliexpress shunday
afzalliklarga egaki, ular haqida bugun gapirib o’tmasam bo’lmaydi. Men bugun
Aliexpress haqida xolis odamdek fikr yuritmoqchiman, uni maqtamoqchi ham,
yomonlamoqchi ham emasman, faqat borini yozaman.
Aliexpress sayti ko’pgina tillarda ishlaydi. Afsuski u yerda o’zbek tili hozircha
yo’q, lekin kelajakda qo’shib qo’yishsa ajab emas. Bizga rus tili yaqin bo’lgani
uchun ham saytimdagi ko’p misollar aliexpressning rus tili versiyasidan olingan.
Aliexpress saytida o’zingizga qulay tildan foydalanishingiz mumkin. Daromad.ru
saytida esa aliexpress o’zbek tilida!
Saytda yana boshqa kichik bo’limlar ko’p, shuni o’zi sizga Aliexpress sayti
qanchalik katta ekani ko’rsatdi deb o’ylayman. Hamda, men qisqaroq qilib aliexpress
saytining afzallik va kamchiliklari haqida gapirib bermoqchiman. Agarda sizga qiziq
bo’lsa, maqolani o’qishda davom eting va ssilkalarga bosib kerakli sahifaga o’ting.
Nima uchun Aliexpressda narxlar past? Hammasi oddiy: aliekspress — bu
Xitoy
maxsulotlari sotiladigan sayt
, Xitoyda esa, bilishimizcha, barcha narsa juda arzon.
Lekin bu hammasi emas.
Aliexpress — bu shunchaki Internet magazin’ni anglatmaydi, aliexpress — bu
xitoyliklar ishlaydigan ulgurji va chakana savdo bozoridir. Bu yer oddiy odam ijaraga
joy olib, istagan maxsulotini sotadigan bozorga o’xshaydi.
Sotuvchilar o’rtasida katta raqobat mavjud bo’lib, buning oqibatida narxlar
pasayishi yuzaga keladi.
Raqobat kuchliligi tufayli sotuvchilar har xil aksiyalar uyushtirishadi. Yanada
qizig’i, hohlagan sotuvchi bilan to’g’ridan to’g’ri gaplashib, chegirma so’rashingiz
mumkin.
Agarda yetkazib berish xaqqini sotuvchi to’lashini xisobga olsak, siz o’z
buyurtmangizni minimal arzon narxda olasiz. Men atayin zakaz (buyurtma) qilgan ko’p
mahsulotlarim (maxsulotlarim) narxini O’zbekistondagi narxi bilan solishtirib
ko’rganman, Aliexpressdagi narx doim kamida 40-50% arzonroq chiqqan.
Aliexpressda Xitoydagi deyarli barcha narsani xarid qilish mumkin. Pochta
orqali yuborish ta’qiqlangan narsalardan tashqari albatta. Ko’pgina odamlar bu Internet
do’konida soatlab mahsulotlar izlashadi va xarid qilishadi. Shaxsan o’zim bir qiziqib
qolsam, 3-4 soatlab qolib ketishim mumkin.
Aliexpressdagi ko’pgina mahsulotlarni, bizning kichik shaharlardan topish qiyin.
Topsangiz ham u albatta Xitoydan keltirilgan bo’ladi.
AliExpress — bu
Xitoy
,
Rossiya
,
Evropa
,
Turkiya
va boshqa mamlakatlardagi
ishlab chiqaruvchilardan tovarlarni sotib olish imkoniyatini beruvchi global virtual
bozor. Saytdagi tovarlar
chakana
va kichik ulgurji sotiladi. Platforma Xitoyda
ishlamaydi — Taobao uni u yerda almashtiradi.
AliExpress
hozirda
rus
,
ingliz
,
ispan
,
golland
,
fransuz
,
italyan
,
polyak
,
arab
va
portugal
tillarida
mavjud
(mahsulot
maʼlumotlari
avtomatik
ravishda
turli
tillarga
tarjima
qilinadi). Ushbu tillar uchun mamlakat chegarasidan tashqaridagi mijozlarga
avtomatik ravishda saytning inglizcha versiyasida xizmat koʻrsatilinadi.
Sayt
Alexa
maʼlumotlariga koʻra, dunyodagi eng koʻp tashrif buyurilgan veb-
resurslar roʻyxatida 32-oʻrinni egallaydi.
AliExpress
2010
-yilda Xitoy tovarlarini boshqa mamlakatlarga sotish
platformasi sifatida boshlangan
[2]
. Dastlab, bu sayt B2B sohasida oldi-sotdi uchun
ishlagan. Oʻshandan beri portal B2C, C2C,
bulutli hisoblash
va
toʻlov xizmatlarini
kengaytirdi
.
Dastlab, AliExpress tovarlarni faqat xitoylik sotuvchilarga sotishga
ixtisoslashgan edi. 2018-yilning noyabr oyidan boshlab AliExpress assortimentida
Alibaba
[3]
tomonidan sotib olingan Trendyol platformasining turk brendlari paydo
boʻldi. AliExpress
Xitoydan
tashqarida mahalliylashtirish va biznesni rivojlantirish
bilan shugʻullanadi.
2019-yilda kompaniya
Barselonadagi
savdo markazlaridan birida oʻzining eng
yirik doʻkonini ochdi. Platforma
Alibaba Group
kompaniyasiga tegishli boʻlib
u
Alibaba.com
, Taobao.com kabi mashhur Xitoy manalariga ham egalik qiladi.
2019-yil sentabr oyidan boshlab Rossiyadagi AliExpress rossiyalik aktsiyadorlar
va Alibaba Group
oʻrtasidagi qoʻshma korxona
boʻlib, uni Alibaba Group, VK,
Megafon va Rossiya toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiya fondi ishlab chiqmoqda. Rossiyada
kompaniyani ikkita bosh direktor — Dmitriy Sergeev (VK
direktorlar kengashi
aʼzosi)
va Alibaba guruhidan Liu Vey boshqarad.
boʻlgan Megafon (kompaniyasi) aloqa operatori AliExpress Rossiya qoʻshma
korxonasidagi oʻzining 24,3 % ulushini ushbu bitim boʻyicha optsionlarni amalga
oshirish natijasida USM International kompaniyasiga sotdi.
2017-yil yanvar oyida AliExpress 22,194 million auditoriyaga ega boʻlgan
Rossiyadagi eng mashhur onlayn-doʻkonga aylandi. 2019-yil noyabr oyida Rossiyadagi
yagona AliExpress foydalanuvchilari soni oyiga 24,9 million kishiga yetdi, bu 2018-
yilga
nisbatan
30
foizga
2021-yil
avgust
oyida
100 %
ulushi
Alisher
Usmonovning
USM
tuzilmalariga
tegishli
koʻpdir 2020-yil oxirida faol
foydalanuvchilarning oylik auditoriyasi 29,1 million kishini tashkil qildi.
Rossiyada AliExpress oʻz doʻkonlarini ochadigan va rus omboridan yetkazib
beradigan rus va xalqaro brendlar (
Samsung
,
Xiaomi
, VIVO, Bosch) tovarlari bilan bir
qatorda chet eldan tovarlarni taqdim etadi. AliExpress Rossiya mahalliy sotuvchilari
2019-yilda kompaniyaning Rossiyadagi umumiy aylanmasining 15 foizini tashkil etdi
(jami AliExpressda 10 mingdan ortiq sotuvchilar roʻyxatdan oʻtgan ularning yarmi
kichik va oʻrta biznes vakillari. Yil davomida platformadagi rossiyalik sotuvchilar soni
7 baravar oshdi va 2020- yil oktabriga kelib 22 mingtani tashkil etdi, ularning
platformadagi tovarlari assortimenti 3,5 million pozitsiyaga yetdi; mahalliy
sotuvchilarning savdosi allaqachon umumiy aylanmaning taxminan 20 % ni tashkil
qiladi.
AliExpress Rossiya uchun dunyodagi eng yirik bozor hisoblanadi. Bozorda
aytilishicha, u mintaqaviy xaridorlarga tanlash imkoniyatini beradi va boj olinmaydigan
chegarani pasaytirish xaridorlarni kiyim-kechak bozorlariga qaytarishi mumkin.
AliExpress Rossiya mintaqalarda kichik va oʻrta biznesni rivojlantirish tarafdori boʻlib,
Xitoyda biznes bilan oʻzaro hamkorlik rivojlanayotgani kabi ishlaydi.
Shu bilan birga, AliExpress, boshqa xorijiy onlayn-doʻkonlar bilan bir qatorda,
bir xil yoki shunga oʻxshash tovarlarni yuqori xarajat va marjda sotadigan rus saytlari
uchun jiddiy raqobatchi hisoblanadi. Yaqin vaqtgacha, qoʻshimcha ravishda, xorijiy
saytlar Rossiya
soliqlari
va
bojlarini
toʻlamadilar, bu ularga mahalliy oʻyinchilarga
nisbatan yanada katta tijorat ustunligini berdi.
2015-yildan
beri
xizmat
Qrim
Respublikasi
hududida
yashovchi
foydalanuvchilar uchun tovarlarni sotib olish imkoniyatini chekladi.
2016-yil sentabr oyida
Moskvada
birinchi oflayn AliExpress koʻrgazma zalini
ochdi.
2019
-yil fevral oyida AliExpress "
VKontakte
" ijtimoiy tarmogʻi orqali
tovarlarni sotishni boshlaydi. 2019-yilning mart oyidan boshlab AliExpress
Rossiyada
avtomobillarni
onlayn sotishni yoʻlga qoʻydi. 2019-yil avgust oyidan
boshlab ayrim tovarlarni soʻzsiz qaytarish imkoniyati joriy etildi
]
.2019-yil sentabr
oyida esa Rossiyada
qoʻshma korxona
yaratish boʻyicha kelishuv yopildi —
AliExpress Rossiya yangi kompaniyasining aktsiyadorlari Alibaba Group, VK,
MegaFon va Rossiya toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiya fondi boʻldi.
2019-yil noyabr oyining boshida Russia Post va logistika operatori Cainiao
Xitoydan Rossiyaga AliExpress-ga buyurtmalarni yetkazib berish uchun toʻgʻridan-
toʻgʻri havo yoʻnalishlarini ishga tushirdi: Rossiya pochtasi va Cainiao
tovarlarni
Moskva
,
Yekaterinburg
va
Novosibirskga
toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar orqali
yetkazib beradi. 2019-yil oktabr oyidanboshlab AliExpress Pyaterochka, Perekrestok
va Karusel doʻkonlariga tovarlarni yetkazib bermoqda.
2020-yil oktabr oyidan boshlab Rossiyada Cainiao bankomatlari ochila boshladi.
Oʻz qabul qilish punktlari Aliexpress-dan posilkalarni olishni osonlashtirishi kerak.
2021-yil mart oyida AliExpress Rossiya Rossiya pochtasi bilan strategik
hamkorlik shartnomasini imzoladi. Kompaniyalar 2021-2025-yillarda Rossiyada
elektron tijorat bozori uchun logistikani rivojlantirish dasturini amalga oshirishga
kelishib oldilar. Hamkorlar AliExpress Rossiya sotuvchilariga butun mamlakat boʻylab
logistika markazlarida kompensatsiya xizmatini taklif qilishni rejalashtirmoqdalar, bu
yerda Post AliExpressdan tovarlarni saqlaydi va buyurtmalarni toʻldiradi. Sotuvchilar
5000 ta Rossiya pochta boʻlimlariga va 65 ta hududiy saralash markazlariga 1000
donagacha boʻlgan buyurtmalar partiyasini topshirishlari mumkin.
2022-yil 7-fevralda kompaniya Yekaterinburgda 74 000 m² maydonda
masofaviy sotish boʻyicha buyurtmalarni bajarish uchun ombor qurishni
rejalashtirayotganini eʼlon qildi va qiymati 6 milliard rubl. Kompleks markazi 2022-yil
avgust oyida foydalanishga topshirilishi rejalashtirilgan.
2022-yilning
may
oyida
Xitoy
hukumati
Rossiyaning
bir
qancha
aviatashuvchilari, shu jumladan AliExpress tovarlarini tashish bilan shugʻullanuvchi
„ikki tomonlama“ roʻyxatdan oʻtgan samolyotlar uchun osmonni yopdi. AliExpress
matbuot xizmati muammo allaqachon hal qilinayotganini va bozor Rossiyadan kelgan
mijozlarga xizmat koʻrsatishda davom etayotganini aytdi. „Rossiyskaya gazeta“ ham
Xitoydan yoʻqolgan parvozlarni „Rossiya pochtasi“ oʻz zimmasiga olgani haqida xabar
berdi.
Aliexpress onlayn savdo platformasi sifatida 2010 yilda Jek Ma tomonidan
tashkil etilgan, uning asoschisi. Maqsad Xitoyda va boshqa joylarda kichik
kompaniyalar Internetda ishtirok etishlari va o'z mahsulotlarini mahalliy va xalqaro
xaridorlarga taklif qilishlari edi. Bosh qarorgoh Xitoy Xalq Respublikasining Xanchjou
shahrida joylashgan va Alibaba guruhiga tegishli.
2019 yil oktyabr oyida Aliexpress o'zining onlayn platformasida 1000 milliard
mahsulot sotilishini e'lon qildi va o'tgan yillar davomida bu raqam yanada oshganligi
ehtimoldan xoli emas.
Bundan tashqari, agar bilmasangiz, hozirda Ispaniyada Aliexpress savdo nuqtasiga
ega. Bu nafaqat Ispaniyada, balki Evropada. Bu Madridda, xususan
| 