|
Mavzu: Malumotlar bazalari va ular bilan tanishish
|
| bet | 1/3 | | Sana | 20.12.2023 | | Hajmi | 446,5 Kb. | | #125568 |
Bog'liq KMBI 1M 5000 words in a month, Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini, jjj, 12-Mavzu Power Point dasturida ishlash. Reja Taqdimotlar uchun, 7, 3-AI TS, 1-AI TS, 1-MI O\'T Sherxon, 1-MI TX Nargiza, O\'RNATILGAN PROTSESSORLAR, 2-MI TX Nargiza, Operation (1), ZI 2-A, 3-amaliy ish. Bulutli xizmatlar yordamida foydalanuvchi ma’lumot, P I B 1M
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH
VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
QARSHI FILIALI
KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI
K I 14-29- GURUH TALABASINING
Katta ma'lumotlarni qayta ishlash texnologiyalari va usullari
1– Mustaqil ishi
Bajardi: Holmuminov.Sh
Qabul qildi: To’rayev.A
QARSHI 2023
Mavzu: Malumotlar bazalari va ular bilan tanishish.
1. Ma’lumotlar bazalari va ularni ishlab chiqish modellari.
2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimining asosiy vazifalari va
xususiyatlari.
3. Katta ma’lumotlarni qayta ishlash texnologiyalari(Big Data).
Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Jahon ta'lim axborot makonidagi zamonaviy davr. Ushbu jarayon zamonaviy texnik imkoniyatlarga mos bo'lishi va bolaning axborot jamiyatiga barkamol kirishiga hissa qo'shishi kerak bo'lgan o'quv texnologiyalarining tarkibiga tuzatishlar kiritilishi bilan bog'liq bo'lgan pedagogik nazariya va o'quv jarayonidagi sezilarli o'zgarishlar bilan birga keladi. Kompyuter texnologiyalari o'qitishning qo'shimcha "qo'shimchasi" emas, balki uning samaradorligini sezilarli darajada oshiradigan yaxlit o'quv jarayonining ajralmas qismi bo'lishi kerak; jamiyat rivojlanishi inson faoliyatining barcha sohalariga kirib boradigan, jamiyatda axborot oqimlarining tarqalishini ta'minlaydigan unga kompyuter texnologiyalarining kuchli ta'siri bilan tavsiflanadi. global axborot makoni. Ushbu jarayonlarning ajralmas va muhim qismi ta'limni kompyuterlashtirishdir.
1.Ma’lumotlar bazalari va ularni ishlab chiqish modellari.
Inson faoliyatining turli sohalarida katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash va saqlash kompyuterlarni qo‘llashning muhim yo‘nalishlaridan: iqtisodiyot, bank, savdo, transport, tibbiyot, fan va hokazolardan biridir. Mavjud zamonaviy axborot tizimlari juda katta hajmdagi saqlanadigan va qayta ishlanadigan ma’lumotlar, murakkab tashkil etilishi, ko‘plab foydalanuvchilarning turli talablarini qondirish zarurati bilan ajralib turadi. Axborot tizimi –bu ma’lumotlarni yig‘ishni,qayta ishlashni va manipulyatsiyasini avtomatlashtirilgan holda amalga oshiradigan va ma’lumotlarni qayta ishlashning texnik vositalarini, dasturiy ta’minot va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarni o‘z ichiga olgan tizimdir.Har qanday axborot tizimining maqsadi–dunyodagi real obyektlar haqidagi ma’lumotlarni qayta ishlash hisoblanadi. Axborot tizimining asosini ma’lumotlar bazasi tashkil etadi. Ma’lumotlar bazasi keng ma’noda –bu har qanday predmet sohasidagi dunyoning aniq obyektlar haqidagi ma’lumotlar to‘plamidir. Ma’lumotlar bazasini yaratish orqali foydalanuvchi turli xil xususiyatlarga ko‘ra ma’lumotni tartibga solishga intiladi va tezlik bilan kerakli xususiyatlarning kombinatsiyasi tanlovini amalga oshiradi. Bunda ma’lumotlar modelini to‘g‘ri tanlash juda muhimdir. Ma’lumotlar modeli –bu dunyoni idrok etishning asosiy toifalarini, uning obyektlari, bog‘lanishlari, xususiyatlari, shuningdek, ularning o‘zaro ta’sirlari bilan ifodalanishining tasviridir.Ma’lumotlar bazasi (MB) ko‘rib chiqilayotgan sohadagi obyektlar holati va ularning o‘zaro munosabatlarini aks ettiruvchi ma’lumotlar to‘plamidir. Ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlar tartibli ravishda saqlanadi. Shunday qilib, daftarchada barcha yozuvlar alifbo tartibida, kutubxona katalogida esa alifbobo‘yicha (alifbo katalogi) yoki sohaga (mavzu katalogi) muvofiq tartiblangan.Ma’lumotlar bazasini yaratishga, unda saqlanadigan ma’lumot-larni yangilashga, ko‘rish va izlashga va unga qulay kirish imkoniyatini yaratishga imkon beradigan dasturlar tizimi ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi deb ataladi. Zamonaviy ma’lumotlar bazalariga va binobarin, (MBBT) ga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi:
1. Yuqori harakatchanlik (so‘rovga qisqa javob vaqti).Javob vaqti -ma’lumotlar bazasiga so‘rov yuborilgan paytdan boshlab ma’lumotlarni qabul qilinishigacha bo‘lgan vaqt oralig‘i. Shunga o‘xshash yana bir atama bu -“Kirish Vaqti”hisoblanadi. Kirish vaqti -buyrug‘berilishi va ma’lumotlarni qabul qilish o‘rtasidagi vaqt oralig‘i. Kirish deganda ma’lumotlarni qidirish, o‘qish yoki yozish operatsiyasi tushuniladi. Ma’lumotlarni yozish, o‘chirish va o‘zgartirish operatsiyalari ko‘pincha yangilanish operatsiyasi deb nomlanadi.
2. Ma’lumotlar yangilanishining osonligi.
3. Ma’lumotlarning mustaqil bo‘lishi.
4. Ko‘p foydalanuvchilar o‘rtasidagi ma’lumot almashinuvi.
5. Ma’lumotlar xavfsizligi -ma’lumotlar sirini qasddan yoki bilmasdan turib buzishdan, yo‘q qilishdan himoya qilish.
6. Ma’lumotlar bazalarini qurish va ishlashini standartlashtirish (MBBT).
7. Tegishli mavzu sohasidagi ma’lumotlarni ko‘rsatishning yetarliligi.
8. Foydalanuvchi uchun do‘stona interfeys.
Masalan, “Institut”ma’lumotlar bazasining ierarxik tuzilishining bir qismini ko‘rib chiqamiz (8.1-rasm).Strukturadan ko‘rinib turibdiki, bitta kafedrada bir nechta o‘qituvchilar faoliyat olib borishi mumkin. Ushbu bog‘lanishlar “birga ko‘p”deb nomlanadi (bir kafedra –ko‘p o‘qituvchilar). Ammo agar biz ushbu tuzilishga talabalar guruhini(8.2-rasm) qo‘shmoqchi bo‘lsak, unda biz “ko‘pga-ko‘p”munosabatlarga murojaat qilamiz: (bir o‘qituvchi ko‘plab guruhlar bilan va o‘z navbatida bitta guruh ko‘plab o‘qituvchilardan bilim o‘rganishi mumkin), ierarxik tuzilishda bunday aloqa bo‘lishi mumkin emas (chunki aloqa faqat yuqori darajadagi bitta tugun bilan bo‘lishi mumkin).
Ushbu ma’lumotlar bazasi tuzilishining asosiy kamchiligi ham shundadir.Ma’lumotlar bazasining tarmoq tuzilishi. Aslida, bu ierarxik tuzilmaning kengaytmasi. Hammasi huddi shunday bo‘lib, “ko‘pga-ko‘p”bog‘lanishi mavjud bo‘ladi. Ma’lumotlar bazasining tarmoq tuzilishi bizning misolimizga guruhlarni qo‘shishga imkon beradi. Tarmoq modelining kamchiligi jiddiy dasturlarni ishlab chiqishning murakkabligidir. Ma’lumotlar bazasining relyatsion tuzilishi. Barcha ma’lumotlar qator va ustunlarga bo‘lingan, ma’lumotlar kesishgan joyda joylashgan oddiy jadvallar ko‘rinishida taqdim etiladi. Obyektga yo‘naltirilgan va gibrid ma’lumotlar bazalari. Obyektga yo‘naltirilgan ma’lumotlar bazalarida ma’lumotlar obyektsifatida saqlanadi va bu juda qulaydir. Ammo bugungi kunda bunday ma’lumotlar bazalari hali uncha keng tarqalganmagan, chunki u ishlash jihatidan relyatsionga qaraganda pastroq.Gibrid ma’lumotlar bazalari relyatsion va obyektga yo‘naltirilgan imkoniyatlarni birlashtiradi, shuning uchun ular ko‘pincha obyekt-munosabat deb nomlanadi. Bunday MBBT-ga sakkizinchi versiyadan boshlab Oracle misol bo‘ladi. Shubhasiz, bunday ma’lumotlar bazalari kelajakda rivojlanadi, ammo hozirgacha ustunlik relyatsion tuzilmalarda qolmoqda.Relyatsion ma’lumotlar bazalariRelyatsion ma’lumotlar bazalari jadvallardan iborat. Har bir jadval ustunlardan iborat (ular maydonlar yoki atributlar deb nomlanadi) va qator (ular yozuvlar yoki kortejlar deb nomlanadi). Relyatsion ma’lumotlar bazalaridagi jadvallar bir qator xususiyatlarga ega. Asosiylari quyidagilar:
Jadvalda ikkita bir xil qator bo‘lishi mumkin emas. Matematikada bunday xususiyatga ega jadvallar munosabatlar deb atalib -ingliz tilida RELATION, shuning uchun ham u relyatsion deb nom olgan.
Ustunlar ma’lum bir tartibda joylashtirilgan bo‘lib, ular jadval tuzilganda hosil bo‘ladi. Jadvalda qator bo‘lmasa ham, lekin kamida bitta ustun bo‘lishi kerak.
Har bir ustunning o‘ziga xos nomi bor (jadval chegarasida) va bir ustundagi barcha qiymatlar bir xil turga mansub (raqam, matn, sana ...).
Har bir ustun va qator kesishgan joyda faqat atomarqiymati bo‘lishi mumkin (qiymatlar guruhidan iborat bo‘lmagan bitta qiymat). Ushbu shartni qondiradigan jadvallar normallashtirilgandeb nomlanadi.Barchasi namunada namoyon bo‘ladi. Aytaylik, forum uchun ma’lumotlar bazasini yaratmoqchimiz. Forumda mavzularni yaratadigan va ushbu mavzularda xabarlarni joylashtiradigan foydalanuvchilar ro‘yxatdan o‘tgan. Ushbu ma’lumotlar MBda saqlanishi kerak.Nazariy jihatdan (qog‘ozda) biz bularning barchasini bitta jadvalda joylashtirishimiz mumkin, masalan:
Bizning “foydalanuvchilar”jadvali barcha shartlarga javob beradi. Mavzular va xabarlar esa yo‘q. Axir jadvalda ikkita bir xil satr bo‘lishi mumkin emas. Foydalanuvchi ikkita bir xil xabar qoldirmasligiga kafolat qayerda, masalan:
Ammo bu atomarxususiyatiga zid keladi (bitta katakdagi bitta qiymat) va biz “Темы и Сообщения” ustunlarida cheksiz ko‘p
qiymatlarni qabul qilamiz. Bujadvalni 3 ga bo‘lishni anglatadi: Foydalanuvchilar, mavzular va xabarlar
Bizning “foydalanuvchilar”jadvali barcha shartlarga javob beradi. Mavzular va xabarlar esa yo‘q. Axir jadvalda ikkita bir xil satr bo‘lishi mumkin emas. Foydalanuvchi ikkita bir xil xabar qoldirmasligiga kafolat qayerda, masalan:
Bundan tashqari, biz har bir xabarning qaysidir mavzuga tegishli ekanini bilamiz. Jadvallarimizdan qanday qilib bilib olishingiz mumkin? Hech qanaqasiga. Ushbu muammolarni hal qilish uchun relyatsion ma’lumotlar bazalarida kalit mavjud.Birlamchi kalit(qisqartmasi РК-primary key) -qiymatlari barcha qatorlarda turlicha bo‘lgan ustun. Birlamchi kalitlar mantiqiy (tabiiy) va surrogat (sun’iy) bo‘lishi mumkin. Shunday qilib, bizning jadvalimiz foydalanuvchilari uchun birlamchi kalit elektron pochta ustuni bo‘lishi mumkin (nazariy jihatdan bir xil elektron pochtaga ega ikkita foydalanuvchi bo‘lishi mumkin emas). Amalda, surrogat kalitlardan foydalanish yaxshiroqdir. Bundan tashqari, birlamchi kalitlarni o‘zgartirish mumkin emas. Lekin foydalanuvchining elektron pochtasi o‘zgartirilsa nima bo‘ladi? Surrogat kaliti ma’lumotlar bazasidagi qo‘shimcha maydonga ega. Odatda, bu yozuvning tartib raqami (siz ularni o‘zingizning xohishingizga ko‘ra o‘zgartirishingiz mumkin va ular noyob ekanligiga ishonch hosil qiling). Keling, jadvalimizga birlamchi kalit maydonlarni kiritamiz:
|
| |
