|
Netiket qoidalari qanday?
|
| bet | 2/13 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 46,51 Kb. | | #235571 |
Netiket qoidalari qanday?Siz hech qachon unutmasligingiz kerak bo'lgan umumiy qoidalar!
1.Siz odam bilan muloqot qilyapsiz: garchi siz gadjet yoki kompyuter monitoriga duch kelsangiz ham, boshqa odam bilan muloqot qilishingizni unutmang. Siz his-tuyg'ulari va shaxsiyati bilan shug'ullanasiz. Boshqa odamlarga hurmat bilan va ularning his-tuyg'ulari haqida oflayn rejimda bo'lgani kabi onlayn munosabatda bo'lishni unutmang.2.Juda katta harf bilan yozmang: agar kerak bo'lmasa, barcha katta harflardan foydalanishdan saqlaning (urg'u berish kabi), chunki bu siz baqirayotgan narsa bilan bir xil. Bu qo'pol va o'qish juda qiyin bo'lishi mumkin.3.Qisqacha va aniq: hozirgi kunda hamma vaqt uchun bosim o'tkazmoqda. Elektron pochtangizni, xabarlaringizni va xabarlaringizni qisqa va to'g'ridan-to'g'ri saqlashingiz juda muhimdir. Uzoq muddatli kompozitsiyani yozmasdan kerakli ma'lumotlarni taqdim etganingizga ishonch hosil qiling..4.Qonunni yodda tuting: Internet boshqa joy bo'lsa ham, ba'zi mamlakatlar internetdan foydalanish bilan bog'liq qonunlarni bajaradilar. Ushbu qonunlar mamlakatga qarab farq qiladi; mamlakatingizdagi mavjud qonunlarni tekshirib ko'ring, shunda siz bilmagan holda buzmaysiz. Siz internetda qilgan ishingiz uchun haqiqiy hayotda jazolanishingiz mumkin. Ushbu qoidalar va ko'rsatmalar ko'p odamlar hali ham e'tiborsiz qoldiradigan yoki bilmagan holda tanlaydigan umumiy qoidalardir. Eslatmalar vaqti-vaqti bilan zarur bo'lganga o'xshaydi. Esda tutingki, Internet juda keng va foydalanuvchilar juda xilma-xil; qoidalar bir tomondan boshqasiga farq qilishi mumkin, shuning uchun kuzatuvchan va moslashuvchan bo'ling. Va, albatta, umumiy xushmuomalalik va umumiy hurmat kerak. Oxir-oqibat, ushbu qoidalar internetdan hamma uchun xavfsiz va yoqimli foydalanishga qaratilgan.
Ma’lumki, har bir davra, har bir jamoaning o‘z yozilgan va yozilmagan qoidalari bo‘ladi. Maktabda o‘quvchilar yoki o‘qituvchilarning yurish-turish qoidalari, mehnat jarayonida, xususan, huquqni muhofaza qiluvchi, tibbiyot, maishiy xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning va hokazolarning o‘z kasbiy etiketlari mavjud.
Siz-u biz kim bo‘lishimizdan qat’i nazar, muomalaga kirishayotgan tomonning yoki jarayon kechayotgan zamon hamda makonning qonun-qoidalariga, odob-axloq normalariga rioya qilishimiz shart. Bu bizning tarbiyamiz, farosatimiz va, umuman olganda, ma’naviyatimizni aks ettiruvchi dastlabki mezondir.
Bugungi turmushimizning ajralmas qismiga aylangan internet tarmog‘i – ijtimoiy tarmoqlar ham o‘ziga xos davralardan, jamoatlardan iborat maydonga aylangan. Bu ijtimoiy tarmoqlar bozor vazifasini ham, maktab vazifasini ham, jang maydoni vazifasini ham, do‘stlik va boshqa hissiy munosabatlar o‘rnatish mumkin bo‘lgan “xiyobon” vazifasini ham a’lo darajada o‘tamoqda. Bu turfa maydonlarda insonlar o‘zaro fikr, axborot, tovar, his-tuyg‘ular ayirboshlar ekan, bu jarayonlarning har birida o‘ziga xos axloqiy me’yorlar shakllanib ulgurgani tabiiy. Biroq tarbiyali, farosatli, umuman olganda, ma’naviyatli kishilar internet olamida ham o‘zlarining xushxulqlari bilan namoyon bo‘laveradilar.
Xo‘sh, internet olamida bunday axloq normalari, an’analari qanday ataladi va ular nimalardan iborat. Shu haqda to‘xtalib o‘tsak. Internet(xususan, ijtimoiy tarmoqlar)da o‘zini tutish, muloqot qilish qoidalari, madaniyati va an’analari “netiket” degan termin bilan izohlanadi. Atama inglizcha “net” (tarmoq) va “yetiquette” (odob) so‘zlaridan hosil qilingan. Ruslar buni setiket deya ataydilar.
Kim bilandir ijtimoiy tarmoqlar orqali muloqot qilar va yoki shunchaki sms xabarlar jo‘natar ekanmiz ko‘p hollarda odatiy odobni ham unutib qo‘yamiz. Xalqimizda bir ibora aynan shunday holatga nisbatan ishlatiladi: “O‘zi yo‘qning yuzi yo‘q”. Ya’ni o‘zini ko‘rmagandan, ko‘z ko‘zga tushmagandan keyin andisha, uyat, odob ham “shart bo‘lmay” qoladi, go‘yo. Ammo tarbiyasi komil-u, farosati benuqson inson ikkinchi tomon uning qarshisidami, ko‘ryapti yoki ko‘rmayaptimi, tanish yo notanishmi, muloqot davomida odob me’yorlarini unutmasligi shart. Yoki aksariyat hollarda “tanimasni siylamas” iborasini shiorga aylantirib olish ma’qul ish emas, aslida.
Shunday ekan, odatiy jamiyatdagidek vizual jamiyatda ham odob me’yorlari qat’iy bo‘lib qolaverishini unutmasligimiz lozim.
Biroq zamonning zayli bilan ijtimoiy tarmoqlarning rivojlanishi odatiy odob me’yorlariga qo‘shimcha “moddalar” kiritishni davr talabiga aylantirgan va netiket shu tariqa vujudga kelgan.
Endi bevosita netiketning ayrim me’yorlari haqida to‘xtalib o‘tsak:
1. Odamlarga ijtimoiy tarmoqlar (yoki sms-xabar) orqali yozma murojaat qilayotganingizda, salom berib, jim turavermang. Murojaatingiz sababini darhol bayon qiling, aks holda suhbatdoshingizning vaqtini olasiz va unga hurmatsizlik qilgan bo‘lasiz.
2. O‘z fikringizni boshqalarnikidan ajratib yozishni istayotgan bo‘lsangiz ham, FAQAT KATTA HARFLAR bilan yozmang. Bunday yozuvlar ko‘zni charchatadi, diqqatni susaytiradi, kichik harflar bilan yozilgan matn kabi qulay o‘qilmaydi. Bundan tashqari, katta harflar Sizni “baqirayotgan”dek tasavvur uyg‘otadi. Matnda so‘zlarni ajratishning juda ko‘p usullari bor, asosiysi — me’yorni saqlash. So‘zlarni ajratishda ham ehtiyot bo‘lish kerak. Chunki har bir harakatning o‘z ma’nosi bor yoki o‘quvchi uni g‘alati, siz istamagan mazmunda tushunishi ehtimol. Masalan, qo‘shtirnoq ichida yoziladigan jumlalar ko‘p holda kesatiq ma’nosida qo‘llanilsa, to‘q ranglarda yoki boshqa ranglarda jumlalarni ifodalash o‘quvchi ko‘zlariga ortiqcha charchoq yuklashi mumkin. Juda ajratish lozim holatda so‘z ostiga chiziq tortish ma’qul nazarimizda.
3. Xabarni bir nechta qismga yoki so‘zlarga bo‘lib jo‘natmang, bu odamni chalg‘itadi. Fikringizni oxirigacha ifodalamasingizdan oldin suhbatdoshingiz javob berishni boshlashi mumkin. Butun bir matnni o‘qish qulay va tushunish oson, qismlarga bo‘lingan matn o‘zingizni ham, boshqalarni ham chalkashtiradi. Buning ustiga, suhbatdoshingizga xabarlar to‘xtamay ketma-ket kelaversa, unga noqulaylik tug‘dirgan bo‘lasiz.
4. Ijtimoiy tarmoqlarda axborot almashar ekansiz bahslashish jarayonida asabiylashmang. Har qanday munozarani boshlashdan tiyiling yoki ilk lahzalardayoq bartaraf eting!
5. Ijtimoiy tarmoqlarda turli toifa vakillari borligini unutmang. Ularni hurmat qiling va sizga nisbatan salbiy izohlarga bee’tibor bo‘ling.
6. Izohlar mualliflariga tushuntirishlarni imkon doirasida shaxsiyda hal qilishga, uni ham bosiqlik va yotig‘i bilan tushuntirgan holda amalga oshirishga harakat qiling.
7. O‘z jahlingizni namoyon qilmang (Agar buning imkoni bo‘lmasa, jahlingizni “3a@9ku@m@)(#*&&$*(ml” kabi mantiqsiz belgilar bilan ifodalashingiz mumkin). Aks holda bu sizga ham huquqiy, ham iqtisodiy, ham ma’naviy muammo bo‘lishi mumkinligini unutmang. Zero, jahl chiqqanda sukut saqlay olish kuchlilarning ishi!
8. O‘z sahifangizda (asosan, feysbukda kuzatiladigan holat) post joylar ekansiz uni do‘stlar bilan baham ko‘rishga (otmetit qilishga) shoshilmang. Qo‘yayotgan suratingiz, maqolangiz, munosabatingiz bevosita daxldor bo‘lgan shaxslarnigina belgilash (otmetit qilish) mumkin, shunda ham ularning roziligini olish odobning yanada yuqori darajasi ekanligini eslatib o‘tamiz, odatiy postlar, axborotlar va kechinmalaringizga, turli munosabatlaringizga iloji boricha hech kimni belgilamaganingiz ma’qul.
9. O‘z post yoki bloglaringizda boshqa birovning ma’lumot yo maqolalaridan
foydalanadigan bo‘lsangiz, albatta muallifni eslatib o‘ting! Axir intellektual mulk degan tushunchalar, huquqlar mavjud yurtimizda.Yuqorida aytib o'tilgan Netiketni faqat bitta so'z bilan umumlashtirish mumkin: hurmat. Agar siz boshqalarga hurmat ko'rsatsangiz, ular sizga hurmat ko'rsatishlari mumkin. Shuning uchun, agar siz internetda samarali suhbatlar o'tkazmoqchi bo'lsangiz, boshqa foydalanuvchilarni hurmat qiling.
Netiketning asosiy qoidalari:
Har bir satr maksimal 65 belgidan iborat bo'lishi kerak.
Xatboshilar va oqilona uzunlikdagi jumlalar yordamida xabaringizni tuzing.
Txt yoki l33t kabi ingliz tilining nostandart shakllaridan saqlaning.
Agar siz yuborgan har bir elektron pochtaga avtomatik ravishda imzo qo'shilgan bo'lsa, uning uzunligini har biri 70 belgidan iborat maksimal oltita (afzal to'rtta) satrda saqlang.
Tegishli darajadagi kichik nutqdan foydalaning.
Biznes elektron pochta xabarlarini qisqa va aniq tuting.
Elektron pochta xabarini yuborishdan oldin yaxshilab o'ylab ko'ring, agar u kengroq tarqatilgan bo'lsa, sizni xijolat qilishi mumkin.
Yomon xabar yuborish uchun elektron pochtadan foydalanmang.
Hammasini katta harflar bilan (yoki barchasini kichik harflar bilan) yozmang.
Ijtimoiy muloqotdan qochish uchun elektron pochtadan foydalanmang.
Elektron pochtangizni yuborishdan oldin ularni o'qing.
Agar sizning elektron pochta tizimingiz siz yuborgan elektron pochta xabarlarining ustuvorligini belgilashga imkon bersa, ushbu imkoniyatdan foydalaning (xususan, past ustuvor elektron pochta xabarlarini belgilang).
URL manzillarini burchakli qavslarga o'rang, bu kabi .
Xabaringiz spam sifatida noto'g'ri aniqlanishi mumkin bo'lgan atamalardan foydalanganda ehtiyot bo'ling.
Odamlar sizning elektron pochtangiz mazmuni haqida aniq tasavvurga ega bo'lishlari uchun etarlicha uzun mavzudan foydalaning.
Mavzu satrlarini faqat boshqa odamlar uchun foydali bo'lganda o'zgartiring ([uzoq] va [edi...] yordamida).
Xabarlarni faqat o'qishni xohlaydigan odamlarga yuboring.
Agar buni qilganingiz aniq bo'lmasa, BCC dan foydalanishdan saqlaning.
Sizga yuborilgan elektron pochta xabarlariga zudlik bilan javob bering.
Elektron pochta xabarlariga javob berish uchun elektron pochta dasturidagi javob berish tugmasidan foydalaning – yangi xabarni boshlamang.
Elektron pochtaga javobga qo'shimcha qabul qiluvchilarni qo'shishdan oldin muallif bilan maslahatlashing.
Javobga asl xabar matnini kiritish an'anaviy bo'lib, odatda yangi material ostida va qandaydir tarzda ajralib turadi (masalan, har bir satrni a bilan oldindan belgilash > belgi). Agar siz nuqta-nuqta bilan javob berishingiz kerak bo'lsa, qaysi biri aniq bo'lsa, sharhlaringizni asl matn bilan aralashtirib yuborishingiz mumkin.
Agar siz javobingizga qo'shimcha qabul qiluvchilarni qo'shmasangiz, o'zingizning javobingizga kontekst berish uchun faqat kerakli materialni keltiring.
Agar siz ta'tilda bo'lganingizda avtomatik javobni o'rnatgan bo'lsangiz, u siz a'zo bo'lgan pochta ro'yxatlariga emas, balki faqat jismoniy shaxslarga javob berishiga ishonch hosil qiling.
Agar siz unga BCCed bo'lganingiz uchun elektron pochta xabarini olgan bo'lsangiz va boshqa qabul qiluvchilar uni ko'rganingizdan hayron bo'lishsa, 'hammasiga javob'dan foydalanmang.
Xuddi shu odamlarga yangi elektron pochta xabarini yaratishning oson usuli sifatida elektron pochtaga javob bermang.
Elektron pochtalarga javob berayotganda, bir xil fayllarni allaqachon mavjud bo'lgan odamlarga qaytarib yubormang.
Javoblaringiz va yo'n altirilgan xabarlaringizning mavzu satrlarini standart ikki harfli belgilar bilan oldindan belgilang (mos ravishda RE va FV).
Elektron pochtani nima uchun yo'naltirayotganingizni aytish uchun har doim qisqa izoh qo'shing.
Sizga yuborilgan elektron pochta xabarlarini asl jo'natuvchining ruxsatisiz (yoki siz a'zo bo'lgan shaxsiy forumga) yubormang. Bu elektron pochtani boshqa shaxsga yoki pochta ro'yxatiga yuborishni xohlaysizmi, amal qiladi.
Yo'naltirilgan elektron pochta matnini tahrir qilmang.
Hech qachon so'nggi virus haqida ogohlantirishlarni elektron pochta orqali yubormang.
Hech qachon zanjirli harflarda qatnashmang.
Do'stlaringizga hazil yoki boshqa tasodifiy elektron pochta xabarlarini beparvolik bilan yubormang.
'To' qutisiga xom nomlari yordamida odamlar ko'p elektron pochta qilmang. Buning o'rniga tarqatish ro'yxati yoki BCC dan foydalaning.
Qabul qiluvchilarga foyda keltirish uchun formatlashdan foydalanish kerak bo'lmasa, elektron pochtangizni oddiy matnda yuboring.
Agar kerak bo'lmasa, qo'shimchalarni umuman yubormang.
Agar siz odamlarga katta hajmdagi faylni yuborishingiz kerak bo'lsa (masalan, megabayt yoki undan ko'p), avval ular bilan bog'laning, ular uni qanday va qachon olishni xohlashadi. Uni faqat elektron pochtaga ilova sifatida yubormang.
Agar siz fotosuratlar yuborayotgan bo'lsangiz, ularning o'lchamlarini kamaytiring.
Internet orqali boshqa birovga yuborishdan oldin fayllarni siqib qo'ying.
Boshqa odamlarning shaxsiy elektron pochtalarini o'qimang.
Elektron pochta mijozingizning siz yuborgan elektron pochtani kimdir qabul qilganda yoki ochganda sizni xabardor qiladigan xususiyatlaridan foydalanmang.
Nima uchun bizga netiket qoidalari kerek?
Onlayn muloqot qilishda qo'llaniladigan odob-axloq qoidalari shaxsan muloqot qilishda qo'llaniladigan qoidalardan farq qiladi. Talabalar avtomatik ravishda onlayn muhitda qanday muloqot qilishni bilishadi deb taxmin qilish mumkin emas. Netiquette qoidalari ko'pincha tushunmovchilik manbalari bo'lishi mumkin vizual va eshituv maslahatlar, yo'qligida onlayn shovqinlarni engillashtirish uchun paydo bo'ldi, o'quvchi osonlik xabarlarni noto'g'ri talqin mumkin (Marks, 2004). Tarmoq etiket bilim noo'rin onlayn xulq va mojaro qaytarmoqchi (Mintu-Vimsatt, Kernek, & Lozada, 2010). Netiket yordamida sinflarning o'zaro ta'siri ijtimoiy o'zaro aloqalarni, jamoatchilikni qurishni va ishtirokchilar o'rtasidagi ishonchni rag'batlantiradi. Bu fikrning xilma-xilligi qadrlanadigan xavfsiz, qiziqarli, hurmatli va hamkorlikdagi guruhni targ'ib qiladi.
Netiketning 8-qoidasi:
1-qoida: insonni eslang Boshqalarga qanday munosabatda bo'lishni xohlasangiz, shunday munosabatda bo'lishni unutmang.
O'zingizni tanishtiring va boshqalarga xushmuomalalik bilan javob bering; ularning ismidan foydalaning.
Kamroq rasmiy muhitda muloqot qilishda ohangni ko'rsatish uchun kulgichlardan tejamkorlik bilan foydalaning.
Boshqalarga zarar bermaslik yoki xafa qilmaslikka harakat qiling
barcha qopqoqlardan foydalanishdan saqlaning, chunki siz baqirayotganga o'xshaysiz.
Boshqalarning jinsi va madaniy farqlarini ko'rib chiqing; gender va madaniy hazillar va kinoyalardan saqlaning.
|
| |
