Microsoft Excel dasturi haqida umumiy ma’lumotlar.
Inson o`z ish faoliyati davomida ko`pincha biror kerakli ma‘lumot olish uchun bir xil, zerikarli, ba‘zida esa murakkab bo`lgan ishlarini bajarishga majbur bo`ladi. Microsoft Excel, dasturi mana shu ishlarni osonlashtirish va qiziqarli qilish maqsadida ishlab chiqilgandir.
Microsoft Excel elektron jadvali hisoblash vositasi sifatida qaralib iqtisodiy va moliyaviy masalalarni yechishda yordam beribgina qolmay, balki har kungi xarid qilinadigan oziq-ovqatlar, uy ro`zgor buyumlari hamda, bankdagi xisob raqamlari xisob-kitobini olib borishda ham yordam beruvchi tayyor dasturdir.
Excel elektron jadvalining asosiy elementlari.
Microsoft Exceldagi barcha ma‘lumotlar jadval ko`rinishida namoyon bo`lib, bunda jadval yacheykalarining (xonalarining) ma‘lum qismigi boshlang`ich va birlamchi ma‘lumotlar kiritiladi, boshqa boshqa qismlari esa har xil arifmetik amallar va boshqa boshlang`ich ma‘lumotlar ustida bajariladigan boshqa amallar natijalaridan iborat bo`lgan axborotlardir.
Elektron jadval yacheykalariga uch xil ma‘lumotlarni kiritish mumkin:
Matnli
sonli ifodalar
formulalar.
Matnli ma‘lumotlar sarlavha, belgi, izohlarni o`z ichiga oladi. Sonli ifodalar bevosita jadval ichiga kiritiladigan sonlardir.
Formulalar - kiritilgan sonli qiymatlar bo`yicha yangi qiymatlarini hisoblaydigan ifodalardir.
Formulalar har doim «=» belgisini qo`yish bilan boshlanadi. Formula yacheykaga kiritilgandan keyin shu formula asosida xisoblanadigan natijalar yana shu yacheykada hosil bo`ladi. Agar shu formulada foydalanilgan sonlardan yoki belgilardan biri o`zgartirilsa, Excel avtomatik ravishda yangi ma‘lumotlar bo`yicha xisob ishlarini bajaradi va yangi natijalar hosil qilib beradi.
Excelning asosiy ishlov berish ob‘yekti hujjatlar (dokumentlar) xisoblanadi. Excel hujjatlari (dokumentlari) ixtiyoriy nomlanadigan va xls kengaytmasiga ega bo`lgan fayllardir. Excel da bunday fayllar «Ishchi kitob» deb ataladi. Har bir
Ishchi kitob ixtiyoriy sondagi elektron jadvallarni o`z ichiga olishi mumkin. Ularning har biri «ishchi varag`i deb ataladi». Har bir ishchi- varag` o`z nomiga ega bo`ladi. Ishchi kitobni hosil qilish uchun Microsoft Excel dasturini ishga tushirish zarur.
1.2.2-rasm. Excel dasturini ishga tushirish va ishni tugatish
Excel 2000 dasturini yuklashdan oldin, Windows 2000 (Windows 95-98) dasturini yuklash lozim. Bu esa sodda, ya‘ni ko`pchilik kompyuterlarda kompyuter yuklanishi bilan amalga oshiriladi. Yuklash jarayoni quyidagicha: kompyuter yoqiladi, ekranda muloqot darchasi paydo bo`lib, foydalanuvchi ismi va paroli so`ralsa, u kiritiladi va [Enter] tugmachasi bosiladi.
Ekranda quyidagi rasmdagi kabi holat paydo bo`ladi (1-rasm).
1.2.3-rasm MS Excelni yuklash jarayoni.
Odatda MS Excelga mos keluvchi piktogramma Microsoft Office darchasida joylashgan bo`ladi. Bunday vaziyatda Excelni ishga tushirish uchun Excelga mos piktogramma ustida «sichqoncha» tugmachasi bosiladi.
Agar Excel dasturiga mos keluvchi piktogramma darchada bo`lmasa, u xolda Excelni yuklash uchun quyidagi tartibda ish tutiladi:
«sichqoncha» ko`rsatkichi ekranning quyi qismida joylashgan «Пуск» (start) tugmachasiga keltirilib chap tugmachasi bosiladi, so`ngra «запуск» (start) menyusi ochiladi;
«sichqoncha» ko`rsatkichi «Программы» bandiga keltiradi va bosiladi;
dasturlar ro`yxatidan Microsoft Excel tanlanadi va «sichqoncha» tugmachasi bosiladi, natijada Excel dasturining dastlab zarvarag`i, so`ngra umumiy ko`rinishdagi ish stoli ekranga chiqadi (3-rasm).
1.2.4-rasm. MS Excel ish stoli
Excel ishga tushgandan so`ng, ekranda uning ish stoli - elektron jadval hosil bo`ladi. Elektron jadvalning yuqori qismida sarlavha satri menyu satri, uskunalar majmuasi joylashgan. Uskunalar Excel buyruqlarining aksariyatini va qo`shimcha amallarni bajarish uchun mo`ljallangan.
Eslatma. Windows 3.1 da Excel 5.0 versiyasini yuklash yuqoridagidan farqli o`laroq, Microsoft Office guruhida Excel piktogrammasi ustida «sichqoncha» tugmachasini ikki marta bosishi orqali yuklanadi.
Excelda ishni tugatish uchun sistema menyusidagi X belgi ustida
«sichqoncha» tugmachasi bosiladi yoki «Fayl» buyruqlar to`plamiga kirib
«Выход» bandi ustida «sichqoncha» tugmachasi bosiladi, [Alt]+[F4] tugmachalarini birgalikda bosib ham Excelda ishni tugatish mumkin.
Excel ekranining yuqori qatorida matn va uning qismlari ustida turli xil amallar bajarish uchun mo`ljallangan menyusi joylashgan (3-rasmga qarang). Menyuga kirish uchun [F10] tugmachasi yoki ko`rsatkich kerakli menyu bandi ustiga keltirilib, «sichqoncha» tugmachasi bosiladi va kerakli band [ ], [ ], [Home], [End] tugmachalari yordamida tanlanadi. Tanlangan band bajarilishi uchun [Enter] tugmachasi bosiladi.
Menyudan tahrir qilinayotgan matnga qaytish uchun [Esc] tugaachasi bosiladi.
Microsoft Exce1 2000 matn tahrirlagachining menyusi «Файл», «Правка»,
«Вид», «Вставка», «Формат», «Сервис», «Данные», «Окно», «Справка» bo`limlaridan iborat.
Menyuning «Файл» bo`limi yordamida (Microsoft Word matn muharriri kabi) yangi elektron jadvalni tayyorlash uchun oyna ochish, oldingi saqlangan fayllarni chiqarish, joriy faylni yopish, tayyorlangan hujjatni diskka yozish, yangi oynadagi hujjatni nom berish bilan saqlash, barcha oynalardagi hujjatlarni saqlash, kerakli faylni qidirib topish, saxifalar tartibini o`zgartirish, matnni saxifada qanday joylashganligini oldindan ko`rish, matnni (matritsaviy, lazerli) printerlarda bir nechta nusxada, agar zarurat bo`lganda jadvalning tanlangan joyini chop etish, oxirgi 4ta tahrir qilingan fayllar nomini ko`rish hamda Exce1 elektron jadvalidan chiqish kabi bir qator ishlarni amalga oshirish mumkin.
Exce1 2000
«Файл» buyruqlar to`plami Buyruqlari
|
|
-yangi jadval yaratish ..
-xotiradagi jadvalni yuklash...
-faylni yopish
-fayl(jadval)ni xotirada saqlash
-fayl (jadval)ni nom bilan xotirada saqlash...
-WEB sahifa kabi nom bilan xotirada saklash...
-ish soxasini xotirada saklash...
-WEB saxifani ko`zdan kechirish
-saxifa parametrlarini o`rnatish...
-chop qilinadigan soxani aniqlash
-jadvalni ko`zdan kechirish
-fayl (jadval)ni chop qilish...
-fayl (jadval)ni manzilga yuborish
-fayl xossalari
-oxirgi fayllar ro`yxati
|
Jadvalni tahrirlash. «Правка» bo`limi
Menyuning «Правка» bo`limi (7-rasm) yordamida elektron hujjatni tahrir qilishga oid bir qator ishlarni amalga oshirish mumkin. Xususan, ma‘lumot joylashgan yacheykani to`ldirish, tozalash, o`chirish, ekran bo`yicha yoyish, qirqib olish, o`rnatish kabi ishlarni bajarish mumkin.
7-rasm.
«Правка» menyusi buyruq osti Buyruqlari
|
|
-oldingi xolatni qaytarish
-keyingi xolatga o`tish
-jadval kismini qirqish
-jadval qismidan nusxa olish
-cho`ntakka olingan jadval qismini o`rniga qo`yish
-maxsus o`rniga qo`yish...
-gipermurojaat kabi o`rniga qo`yish
-jadvalni to`ldirish
-jadval yacheykasini tozalash
-yacheykadagi ma‘lumotlarni o`chirish...
-varaqni o`chirish
-varaqni ko`chirib o`tkazish / nusxalash...
-top...
-almashtir...
-o`t...
-bog`lan..
-ob‘yekt
|
Jadval ko`rinishi ustida amallar. «Вид» bo`limi
«Вид» bo`limida esa sahifa o`lchamlari, formulalar yozish uchun maxsus bo`limlar bilan ishlash imkoniyati mavjud (8-rasm). Qator holatini aniqlash, sahifaga belgi qo`yish, kolontitullar tashkil qilish, jadval masshtabini berish kabi ishlar ham mazkur bo`lim yordamida bajariladi.
|
-oddiy jadval ko`rinishi
-sahifaga belgi qo`yish
-uskunalar darchasi
-formula qatori
-qator xolati
-kolontitullar...
-eslatma berish
-ko`rinishni tanlash...
-ekranni sahifa bo`yicha to`ldirish
-jadvalning ekrandagi
masshtabi...
|
«Вид» menyusi buyruq, osti buyruqlari
|
Diagramma va tasvir tushirish. «Вставка» bo`limi
Menyuning «Вставка» bo`limida bajarilgan operatsiyani rad etish va qayta takrorlash, belgilangan joyni qirqib olish va kerakli joyga qo`yish, tanlangan joyni o`chirish, hujjatni barcha joyini tanlash, matndan kerakli so`zni izlab topish va uni almashtirish kabi ishlarni amalga oshirish mumkin (9-rasm). «Вставка» bo`limi yordamida varaqqa rasm qo`yish, yangi satr yoki qator qo`shish kabi bir qator ishlar majmuasi ham bajariladi.
|
-jadvalga yacheykalar qo`shish...
-jadvalga qator qo`shish
-jadvalga ustun qo`shish
-jadvalga varak qo`shish
-diagramma...
- saxifani bo`lish
-funksiya...
-nom berish eslatmalar
-jadvalga tasvir (rasm) qo`yish
-ob‘yekt...
-gipermurojaat...
|
9-rasm. «Вставка» menyusi buyruq, osti buyruqlari
|
Jadvalni rasmiylashtirish. «Формат» bo`limi
«Формат» bo`limida saxifalarning o`lchamlarini kiritish, turli xil shriftlarni o`rnatish va bekor qilish, chapdan, o`ngdan, yuqoridan va quyidan kerakli hajmda bo`sh joy qoldirish kabi ishlarni amalga oshirish mumkin .
|
-jadval yacheykalari formatini berish...
-qator formatini berish
-ustun formatini berish
-varak formatini berish
-avtoformatlash...
-shartli formatlash...
-usul...
|
10-rasm. «Формат» menyusi buyruq, osti buyruqlari
|
Xatolarni aniqlash. «Сервис» bo`limi
«Сервис» bo`limida hujjatlarning to`gri yozilganligini nazorat qilish, to`grilash kabi ishlarni amalga oshirish mumkin (11-rasm).
|
-grammatik va stilistik xatolarni aniklash...
-yacheykalardagi belgi va so`zlarni almashtirish...
-kitobga kirish...
-tuzatish
-kitoblarni birlashtirish...
-himoyalash
-birgalikda ishlash
-parametrlarni tanlash...
-stsenariya...
-bog`langanlik
-makrosni aniqlash
-uskunalar panelini sozlash...
-Excel parametrlari...
|
11-rasm. «Сервис» menyusi buyruq osti buyruqlari
|
Ma‘lumotlar ustida amallar. «Данные» bo`limi
«Данные» bo`limi ma‘lumotlar bilan ishlash, ularni saralash, filtrlash, jadvalni o`rniga qo`yish, natijaviy jadval tashkil etish kabi ishlarini amalga
oshirish imkonini beradi (12-rasm).
|
-ma‘lumotlarni Exce1da alifbo bo`yicha saralash...
ma‘lumotlarni filtrlash
-ma‘lumotlar shakli...
-natijani hosil qilish...
-ma‘lumotlarni tekshirish...
-ma‘lumotlarni o`rniga qo`yish jadvali... ustun bo`yicha matn...
-konsolidatsiya...
-ma‘lumotlarni guruhi va tarkibi
-natijaviy jadval...
-tashqi ma‘lumotlar
|
12-rasm «Данные» menyusi buyruq osti buyruqlar
|
Yangi oyna ochish. «Окно» bo`limi
«Окно» bo`limi yordamida yangi oyna ochish, yangi oynaga boshqa hujjatni chaqirish va tahrir qilish, lozim joylarini qirqib olib boshqa oynaga o`tkazish kabi ishlarni bajarish mumkin (13-rasm).
|
-yangi oyna
-oynani qo`shish...
-oynani yashirish
-oynani ko`rsatish...
-oynani bo`lish
-oyna soxalarga berkitish
-kitoblar ro`yxati
|
13-rasm. «Окно» menyusi buyruq osti
buyruqlari
|
Ma‘lumot olish. «Справка» bo`limi
«Справка» bo`limi yordamida Excelda ishlash haqida ma‘lumot olish, undagi hujjatlar va boshqa dasturlar haqida ma‘lumot olish mumkin (14-rasm).
|
-Microsoft Excel haqida ma‘lumot
-yordamchini yashirish
-bu nima?
-Webdagi officelar
-top va to`grila
-dastur haqida ma‘lumot
|
14-rasm. «Справка» menyusi buyruq osti buyruqlari
|
|
