Yunus Rajabiy (1897–1976)
XX asr o„zbek san‟atiga ulkan hissa
qo„shgan san‟atkorlar sulolasining sarboni
Yunus
Rajabiy
1897-yilda
Toshkent
shahrining Chaqar mahallasida tavallud
topgan. Musiqa sabog„ining ilk qadamlarida
u dutor va nay cholg„ularida
mashq qila
boshlaydi. Yunus Rajabiy 1927-yildan 1942-
yilgacha va 1945–1953-yillar mobaynida
O„zbekiston radiokomiteti qoshidagi o„zbek
xalq cholg„ulari va ansambl rahbari,
keyinchalik esa xalq cholg„ulari orkestri
tashkilotchisi va badiiy rahbari lavozimlarida
faoliyat olib boradi. 1955-yildan 1959-
yillargacha
davomida
Yunus
Rajabiy
o„zining folklorshunoslik ilmida olib borgan ishlarini tarixga muhrlashga erishadi.
Ya‟ni 1500 dan
ortiq xalq kuy va ashulalari, yalla va laparlari, terma va
dostonlaridan namunalarni hamda “Shashmaqom”ning nota namunalarini besh
jilddan iborat “O„zbek xalq musiqasi” kitoblarida nashr etadi. Xususan,
musiqiy
merosimizning aksariyat namunalari “O„zbek xalq musiqasi” kitobining 1–4-
jildlarida o„z ifodasini topgan. Bu jildlarning har biri uch ulkan bo„limlarda bayon
etilgan bo„lib, birinchi bo„lim Farg„ona-Toshkent maqom yo„llari, maqom
yo„llarida yaratilgan yirik cholg„u va ashula asarlarini qamrab olgan. Ikkinchi
bo„limda voqelikka asoslangan,
qadriyatlar, an‟analar, xalq marosim kuy-
qo„shiqlari va uchinchisida zamon bastakorlarining shu davrda yaratgan asarlari
o„rin olgan. “O„zbek xalq musiqasi” kitobining 5-jildi o„zbek xalqining durdonasi
bo„lgan “Shashmaqom”ga bag„ishlangan.
Unda “Shashmaqom”ning cholg„u va ashula bo„limlaridagi musiqiy
namunalar, turkumlar to„la ifodasini topgan bo„lib, nota namunalarida zikr etilgan.
Yunus Rajabiy 1957-yildan yana O„zbekiston teleradiosida
ish faoliyatini davom
ettiradi. Avvaliga xalq cholg„ulari orkestrida badiiy rahbar, 1958-yildan
maqomchilar ansambli qaytadan tiklanadi va 1976-yilgacha, ya‟ni umrining
oxirigacha ushbu ansamblga rahbarlik qiladi. U o„zbek mumtoz musiqa san‟ati
namoyandalariga rahnamolik qilib samarali faoliyat olib boradi. Ana shu yillar
Yunus Rajabiy ijodiy faoliyatining eng sermahsul davriga to„g„ri keladi.
Yunus Rajabiy “Shashmaqom” nota yozuvining
yangi varianti olti alohida
kitob bo„lib nashr etiladi: I jild – “Buzruk”, II – “Rost», III – “Navo”, IV –
“Dugoh”, V – “Segoh”, VI – “Iroq”. Yunus Rajabiy “Shashmaqom” ustida olib
borgan ko„p yillik mehnati, ishlari va magnit tasmalariga yozib olish davomida
rivojlanib borgan maqomlardagi ayrim o„zgarishlar
va bu haqdagi fikrlarni
«Musiqa merosimizga bir nazar» kitobida bayon etadi. Kitob 1978-yili nashr
etilgan. Alloma “Shashmaqom” bu xalq mulki, hayoti ekanligini va u doimo jonli
jarayonda bo„lishini ta‟kidlab o„tadi. Maqomlarni notaga olishdagi ilk davrlarda
yo„l qo„yilgan kamchiliklarning ayrimlarini tuzatib ko„rsatib beradi.
1.
