|
O'zbekiston Respublikasini 2030-yilgacha kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish kontseptsiyasi
|
| bet | 9/10 | | Sana | 19.05.2024 | | Hajmi | 78,75 Kb. | | #244543 |
Bog'liq O\'ZBEKISTONNING IQTISODIY SALOHIYATI VA UNDAN SAMARALI FOYDALANISH2.3. O'zbekiston Respublikasini 2030-yilgacha kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish kontseptsiyasi
O'zbekiston Respublikasini 2030-yilgacha ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish konsepsiyasida makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy o'sish barqarorligini ta'minlash, iqtisodiyot tarmoqlarining raqobatbardoshligi, investitsiya va eksport salohiyatini oshirish, tadbirkorlikni rivojlantirish va himoya qilish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, mehnat bozoridagi keskinlik darajasini pasaytirish, aholi daromadlarini oshirish va kam ta'minlanganlikni kamaytirish nazarda tutilmoqda.
O'zbekiston Respublikasini 2030 yilgacha (keyingi o'rinlarda Konsepsiya deb yuritiladi) kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish konsepsiyasini ishlab chiqish 2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha mamlakatimizda amalga oshirilayotgan harakatlar strategiyasiga, moliyaviy-iqtisodiy munosabatlarning barcha jihatlarini, davlat boshqaruvi tizimini isloh qilish, xususiy sektorni rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish, tarmoqlar va hududlarning iqtisodiy salohiyatini oshirish va ijtimoiy masalalarni hal etish bilan bog'liq hukumat qarorlariga asoslanadi. Konsepsiyani ishlab chiqish zarurati mavjud ijtimoiy-iqtisodiy muammolar, uzoq muddatli istiqbolda iqtisodiyotning barqaror rivojlanishini cheklovchi xavf va tahdidlarni hal etish, shuningdek, iqtisodiyot va ijtimoiy sohaning hozirgi holatidan barqaror rivojlanishga o'tish va aholi turmush darajasini oshirish maqsad va ustuvorliklarini belgilash bilan bog'liq.
Konsepsiyada iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan potentsial xavf va tahdidlar tahlil qilinadi. Xatarlarni tahlil qilishning asosiy natijalari quyidagicha:
Birinchidan, jahon iqtisodiyotining rivojlanishi global bozorlarda raqobat kuchayib borishi bilan birga, ishlab chiqarish omillarining samaradorligini oshirish, shu jumladan, inson kapitalini to'plash va rivojlantirishga qat'iy talablar qo'yadi.
Ikkinchidan, O'zbekistonda jadal o'sib borayotgan mehnat resurslari sharoitida bandlikni ta'minlash masalasi yangi ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etish uchun qulay shart-sharoitlar yaratishni taqozo etmoqda. Shu bilan birga, asosiy tarmoqlarning texnologik bazasining qoloqligi, eksportning xom ashyo yo'nalishi va qishloq xo'jaligining yalpi qo'shilgan qiymatdagi yuqori ulushi, soya iqtisodiyotining yuqori hajmi, mehnat unumdorligining pastligi, yuqori energiya va resurs intensivligi bilan ajralib turadigan mamlakat iqtisodiyotining mavjud tarkibiy deformatsiyasi mavjud muammolarni hal etishning uzoq muddatli xususiyatini belgilaydi.
Uchinchidan, bozor iqtisodiyoti faoliyatini ta'minlashning samarali vositalarini jadal joriy etish, jumladan, xususiy mulkni himoya qilish va yer munosabatlarini tartibga solishning samarali mexanizmlarini joriy etish, davlat organlari faoliyati samaradorligini oshirish, korrupsiyaga barham berish va moliya bozorini rivojlantirishni ta'minlash amalga oshirilmoqda.
To'rtinchidan, mamlakat iqtisodiyoti inson kapitalining past sifati, yaratilgan daromadlarni taqsimlashdagi tengsizlik, zaif ijtimoiy himoya va ilmiy-texnik salohiyat, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va charchash bilan birga inkluzivlikning past darajasi bilan tavsiflanadi.
Beshinchidan, mavjud muammolar ta'lim tizimining tegishli moddiy-texnik bazasini ta'minlashda kamchiliklarga teng ravishda tayyorlanayotgan kadrlarning past darajada va turli profildagi kadrlarga bo'lgan talabning hududiy muvozanatida aks ettiriladi. Ilmiy muassasalar va iqtisodiyotning Real sektori o'rtasidagi zaif munosabatlar innovatsiyalarni joriy etish va yangi texnologiyalarni ishlab chiqarishga moslashtirish imkoniyatlarini cheklaydi.
Mamlakatimizning ayrim hududlarida mutaxassislar, ayniqsa, shifokorlar va o'qituvchilar, shuningdek, ishchi kasb-hunar mutaxassislari yetishmasligi ta'lim muassasalari bitiruvchilarining mutaxassisligi bo'yicha ishga joylashishiga olib kelmoqda. Shu bilan birga, mehnat ta'minotining yuqori darajasi mehnat resurslaridan ortiqcha bo'lgan hududlarda ishsizlikning oshishiga ta'sir qiladi va norasmiy bandlikning yuqori darajasi (40%) mamlakat davlat byudjeti daromadiga salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Oltinchidan, global ekologik tahdid va sanoatning ko'payishi, chiqindilarning ko'payishi, tabiiy xom ashyoning yangi konlarini o'zlashtirish, shuningdek tabiiy atrof-muhit va suv resurslarining pasayishi (shu jumladan ekin maydonlarining kamayishi va yer unumdorligining pasayishi) natijasida yuzaga kelgan global ekologik tahdid va noqulay uzoq muddatli iqlim o'zgarishlari noqulay tendentsiyada o'z aksini topmoqda. Iqlim o'zgarishi, bu kasalliklar darajasining o'sishiga, suv ta'minoti va umuman O'zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda.
Bundan tashqari, iqtisodiy munosabatlarni tartibga solish sohasida qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarni amalga oshirishning huquqiy bazasi va mexanizmlari nomukammal bo'lib qolmoqda, davlat boshqaruvi tizimida javobgarlik va ulardan foydalanishni nazorat qilishning tegishli mexanizmisiz to'g'ridan-to'g'ri tartibga solish vositalari ustunlik qiladi.
Davlat korxonalarining zaif moliyaviy holati, to'lov munosabatlarining buzilishi, o'z aylanma mablag'larining surunkali yetishmasligi oqibatida korxonalarning ishlamay qolishi xususiylashtirish jarayonlarining sekinlashishi va tadbirkorlik faoliyatida erkinlikni cheklashning natijasidir.
Umuman olganda, mamlakat iqtisodiyotini jadal rivojlantirish salohiyati, ya'ni iqtisodiyotning Real sektorini maqsadli va universal modernizatsiya qilish, foydali qazilmalarni qazib olishni kengaytirish, kichik biznesni jadal rivojlantirish, mehnat migrantlarining tarjimalari va boshqa shunga o'xshash omillar iqtisodiy o'sishni ta'minlashga ta'sirini yo'qotdi.
Shu bois Jahon iqtisodiyotining rivojlanish tendensiyalarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan Konsepsiya, mamlakat iqtisodiyotiga salbiy tashqi omillar, demografik tendensiyalar va mehnat bozoridagi keskinliklar ta'sirini yumshatish, hududlarning ishlab chiqarish salohiyatini oshirish, bandlik o'sishini ta'minlash va aholi turmush sharoitlarini yaxshilash chora-tadbirlari mamlakat iqtisodiyotini barqaror rivojlanish va aholi farovonligini oshirish yo'lida o'tish masalalarini kompleks hal etishda muhim omil hisoblanadi.
Konsepsiya 2030 - yilgacha bo'lgan davrda belgilangan O'zbekiston Respublikasini barqaror rivojlantirish quyidagi maqsadlar prinsiplari va vazifalariga javob beradi:
1. Kam ta'minlanganlik darajasini har tomonlama qisqartirish, oziq-ovqat xavfsizligini qo'llab-quvvatlash, qishloq xo'jaligini barqaror rivojlantirishga ko'maklashish, sog'lom turmush tarzini yuritish, har tomonlama sifatli ta'limni ta'minlash, hayot davomida ta'lim olish imkoniyatlarini rag'batlantirish, gender tengligi masalalarini hal etish.
2. Suv resurslarini saqlash va ulardan oqilona foydalanish, sanitariyani rivojlantirish, barcha uchun arzon, ishonchli, barqaror va zamonaviy energiya manbalaridan foydalanishni ta'minlash.
3. Samarali ish bilan bandlikni oshirish, barqaror infratuzilmani yaratish, keng qamrovli va barqaror sanoatlashtirish va innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash asosida barqaror va inklyuziv iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish.
4. Shahar va aholi punktlarining ochiqligi, xavfsizligi, hayotiyligi va ekologik barqarorligini ta'minlash, shuningdek, iste'mol va ishlab chiqarishning oqilona modellariga o'tish, iqlim o'zgarishi va uning oqibatlari bilan kurashish bo'yicha tezkor choralar ko'rish va boshqalar.
Konsepsiya O'zbekiston Respublikasini o'rta va uzoq muddatli ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning maqsadlari, ustuvor vazifalari va vazifalarini belgilaydi va oqlaydi.
Shu bilan birga, konsepsiyaning asosiy maqsadi inklyuziv va barqaror iqtisodiy o'sish davrida respublikaning har bir fuqarosining yuksak darajasi va hayot sifatini ta'minlaydigan bilimlarga asoslangan eksportga yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirish bilan belgilanadi.
Prognozlarga ko'ra, mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda o'lchanadigan maqsadli ko'rsatkichlar sifatida real YaIMning 2,1 barobar o'sishini va aholi jon boshiga YaIMning 2030 yilga nisbatan 3 barobar yoki 4538 dollargacha bo'lishini ta'minlash ko'rib chiqiladi. 2018 - yilda belgilangan maqsadlarga erishish uchun o'rtacha yillik iqtisodiy o'sish sur'ati 6,4% dan kam bo'lmasligi kerak.
2030 yilga kelib aholi jon boshiga to'g'ri keladigan YaIMning erishilgan qiymati O'zbekistonga o'rtacha daromad darajasi yuqori bo'lgan mamlakatlar guruhiga kirish, mehnat bozoridagi keskinlik darajasini pasaytirish, aholi daromadlari o'sishini ta'minlash va kam ta'minlanganlik darajasini ikki barobar qisqartirish, umr ko'rish davomiyligini 78-80 yilgacha oshirish, o'lim ko'rsatkichini bir yarim barobar qisqartirish, aholining uy-joyga bo'lgan ehtiyojini to'liq qondirish (20 kv.m.), sifatli ichimlik suvi (100%) ga erishish kerak.
2018-2030 yillarda YAIM o'sishining asosiy omillari sanoatning real hajmlari 2,3 barobar o'sishini ta'minlash (2018 yilda 26,3% dan 2030% gacha YAIM ulushini oshirish), qurilish ishlari 2,1 barobar (5,7% dan 6,4% gacha) va xizmatlar sohasi 2,1 barobar (35,6% dan 39,3% gacha) va mos ravishda qishloq xo'jaligi ulushi 1,8 barobar (32,4% dan 21% gacha) kamayishi hisoblanadi.
Iqtisodiyotning ishlab chiqarish salohiyatining o'sishi eksport hajmining 3 barobar ko'payishini ta'minlaydi. Iqtisodiy o'sishni ta'minlash uchun kapital qo'yilmalar hajmini 3,1 barobar, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar hajmini 7,0 marta oshirish kerak bo'ladi.
Shu bilan birga, maqsadlarga erishishda asosiy omillar hisobga olinadi:
1. Mehnat resurslarini maqsadli tartibga solish mexanizmlarini ishlab chiqish va inson kapitalini oshirish, iqtisodiy o'sish resurslaridan samarali foydalanish orqali demografik omilning samarali iqtisodiy o'sishga o'sishini o'zgartirish.
Ta'kidlash joizki, bugungi kunda mamlakatning mehnat resurslari jami aholining 56,7% ni tashkil etadi. Har yili mehnat bozoriga 200-250 ming kishi kiradi. Aholining yosh tarkibi (mehnatga layoqatli aholining 60%) yuqori mehnat faoliyati va katta harakatchanligi bilan ajralib turadigan mehnat salohiyatini shakllantirishga imkon beradi.
2. Hududlarning moddiy-texnik va moliyaviy bazasini mustahkamlash, mahalliy resurslarni jadal safarbar etish va samarali ish o'rinlari tashkil etish va mahalliy aholi daromadlarini oshirishni ta'minlaydigan infratuzilma, ishlab chiqarish va ijtimoiy loyihalarni amalga oshirish imkoniyatlari orqali mintaqaviy omildan samarali foydalanish. Bunda sanoat ishlab chiqarishlarini samarali rivojlantirish va joylashtirish, xususiy va xorijiy investitsiyalarni jalb etish uchun iqtisodiy va ixtisoslashtirilgan zonalar, tarmoq klasterlari, kichik sanoat zonalari, innovatsion markazlar, texnoparklarning afzalliklari va afzalliklaridan foydalanishga alohida e'tibor qaratiladi.
3. Jalb qilinayotgan investitsiyalar hajmini oshirish konsepsiyasidan ularni samarali ishlatish konsepsiyasiga tizimli o'tish orqali iqtisodiy o'sish va tarkibiy o'zgarishlarni ta'minlashda maqsadli investitsiya siyosatini olib borish. Bunga tabiiy-xomashyo resurslaridan oqilona foydalanish, qayta tiklanadigan energiya manbalari va yuqori qo'shimcha qiymatga ega tarmoqlarni rivojlantirish, shuningdek, atrof-muhitga emissiyalarni kamaytirish, ekotizimlarni saqlash va tiklash imkonini beradi.
O‘zbekiston Respublikasini 2030 yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy kompleks rivojlantirish konsepsiyasi jamoatchilik muhokamasi uchun qaytadan e'lon qilindi.
BMT, BMT Taraqqiyot Dasturi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki va Birlashgan Arab Amirliklarining ekspertlari, mahalliy ilmiy-tadqiqot muassasalar olimlari, respublika vazirlik va idoralari tomonidan keng muhokama qilingan, quyidagi ustuvor maqsad va yo‘nalishlarni qamrab oluvchi O‘zbekiston Respublikasini 2030 yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy kompleks rivojlantirish konsepsiyasining ustuvor yo‘nalishlari dastur sifatida qabul qilinadi:
institutsional o‘zgarishlar va makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning ustuvor yo‘nalishlari etib belgilangan, bozor iqtisodiyotiga o‘tishda amalga oshirilishi zarur bo‘lgan asosiy institutsional o‘zgarishlarni, iqtisodiy o‘sishni miqdoriy ko‘rsatkichidan sifat ko‘rsatkichiga o‘tishi, YeAES va Jahon savdo tashkilotiga integratsiyasini o‘z vaqtida bosqichma-bosqich amalga oshirish hamda mamlakat iqtisodiyoti raqobatbardoshligini oshirish, makroiqtisodiy institutlarni kuchaytirish orqali barqaror rivojlanishni ta'minlash;
iqtisodiyotning real sektorini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirishga qaratilgan o‘rta va uzoq muddatlarda mamlakat iqtisodiy o‘sishining yetakchi tarmoqlarini rivojlantirish, sohalarning resurs iste'moli darajasini pasaytirish orqali ularning iqtisodiy samaradorligini yanada oshirish, iqtisodiyotni o‘rta darajadagi texnologiyaga asoslangan xom-ashyo va yarim tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchidan tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchiga o‘tkazish, amaliyotga yashil iqtisodiyot talablarini joriy etish, turizm sohasining mavjud salohiyatidan oqilona foydalanish orqali respublikani mintaqada turizm markaziga aylantirish;
inson kapitalini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirishda samarali ijtimoiy-iqtisodiy siyosat olib borish orqali inson kapitalini sifat darajasini yaxshilash, aholini doimiy ish o‘rinlari bilan ta'minlash asosida ularning real daromadlarini oshirish, sog‘liqni saqlash, ta'lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san'at va sport sohalarini rivojlantirish hamda BMT “Barqaror rivojlanish maqsadlari” ustuvor yo‘nalishlarini hayotga to‘liq tatbiq etish;
innovatsiya faoliyatini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirishda uning me'yoriy huquqiy bazasini yaratish, innovatsion infratuzilmani shakllantirish, jahonning ilg‘or innovatsion yutuqlarini amaliyotga keng joriy etish, ilmiy-tadqiqotni moliyalashtirishda xususiy sektorning ulushini oshirish, ilmlarga asoslangan iqtisodiyot sohalarini rivojlantirish hamda uzoq muddatlarga mo‘ljallangan innovatsion rivojlanishga o‘tish uchun zamin yaratish;
muhandislik kommunikatsiya va ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari etib belgilangan yo‘l infratuzilmasini yaxshilash hamda ularni xalqaro infratuzilmaga integratsiyasini jadallashtirish, logistika infratuzilmasini rivojlantirish va modernizatsiyalash, dasturiy ta'minot sohasini rivojlanishi uchun zaruriy shart-sharoit yaratish, raqamli iqtisodiyot rivojlanishi qulay infratuzilma yaratish, ishlab chiqarish ifratuzilmasi obektlarini qurish va rekonstruksiya qilishda xususiy sektorni jalb etish;
investitsiya va ishbilarmonlik muhitini yanada yaxshilashning ustuvor yo‘nalishlari asosida natijaga yo‘naltirilgan investitsiya siyosatini olib borish, iqtisodiyotni investitsion jozibadorligini ta'minlagan holda qimmatli qog‘ozlar va moliya bozorini rivojlantirish orqali kapital qo‘yilma hajmini oshirish, xususiy mulk ustuvor mavqeini yanada kuchaytirish, qonun ustuvorligini ta'minlash institutlari faoliyatlarini takomillashtirish ya'ni, amaliyotga o‘rta biznesni kiritish va uning me'yoriy-huquqiy asosini ishlab chiqish hamda uning ulushini oshirish, iqtisodiyotda raqobat muhitini kuchaytirish;
hududlarni mutanosib ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari etib belgilangan mavjud tabiiy-iqtisodiy salohiyatidan samarali foydalanish, mahalliy hokimiyat organlarining mustaqilligini yanada oshirish, shaharsozlik va urbanizatsiya me'yorlarini ishlab chiqish hamda amaliyotga joriy etish, hududlarni barqaror rivojlanishini ta'minlash hamda ularning faoliyati samaradorligini baholashda milliy reyting tizimini joriy etish.
O‘zbekiston Respublikasini 2030 yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy kompleks rivojlantirish konsepsiyasiga ko‘ra, uning maqsadi – 2030 yilga qadar yuqori darajali inson kapitali, innovatsiyalarga asoslangan real sektorning rivojlanishi va natijaga qaratilgan investitsiya siyosatini yuritilishi orqali ijtimoiy siyosatga yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti shakllantirilishi, respublikani Jahon banki klassifikatori bo‘yicha o‘rtadan yuqori daromadli mamlakatlar guruhiga kirishini ta'minlaydi. Konsepsiyada belgilangan ustuvor vazifalarning o‘z vaqtida bajarilishi mamlakatni 2030 yilda aholi jon boshiga YaIM ikki baravarga oshishi, mehnat bozorida barqaror yuqori daromadli ish o‘rinlarining yaratilishi hamda aholi kam ta'minlangan qatlamini ikki marotabaga qisqarishiga olib keladi. Mazkur maqsadlarga quyidagi miqdoriy va sifat ko‘rsatkichlarni amalga oshirish orqali erishiladi:
aholi jon boshiga YaIM ikki baravarga oshish, mehnat bozorida doimiy yuqori daromadli ish o‘rinlarining yaratilishi hamda aholi kam ta'minlangan qatlamini ikki martaga qisqarishiga olib keladi:
iqtisodiy o‘sish sur'atlari o‘rtacha yillik 6,4 foiz, kapital qo‘yilmalar 9,9 foiz, eksport 9,6 foizni tashkil etishi;
ishsizlik darajasi 9,3 foizdan 5,2 foizga, inflatsiya darajasi 14,3 foizdan 4,3 foizga pasayishi;
iqtisodiy o‘sishning asosiy yangi drayveri o‘rta texnologiyalarga asoslangan sanoatni rivojlantirish orqali sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 2,3 martaga (YaIMdagi ulushini 2018 yil 26,3 foizdan 2030 yilda 33,3 foizga), qurilish va xizmat ko‘rsatish sohalarini 2,1 martaga hamda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini 1,8 martaga oshirish;
iqtisodiy o‘sishda intensiv omillarining ulushini oshirish, jumladan, muqobil va qayta tiklanuvchi energiyaning energiya balansidagi ulushini 25 foizga yetkazish, energiya samaradorligini 2 baravarga, mehnat samaradorligini esa 1,8 baravarga oshirish;
oliy ta'lim xizmatlari qamrov darajasini 40 foizga, iqtisodiyot mutaxassislarga bo‘lgan talabini qondirish darajasini esa 90-100 foizga yetkazish, ba'zi yirik universitetlarning (kamida beshtasi) dunyodagi eng ilg‘or 500 universitetlar qatoriga kirishini ta'minlash, maktabgacha ta'lim xizmatlari qamrov darajasini 2030 yilga borib 85 foizga yetkazish, o‘quvchilar bilimini baholash tizimiga xalqaro PISA, PIRLS, TIMSS dasturlarini joriy etish;
aholini o‘rtacha umr ko‘rish yoshini 78-80 yoshga yetkazish, onalar o‘limini uchdan bir qismga, yangi tug‘ilgan chaqaloqlar o‘limi darajasini ikki martaga kamaytirish;
aholini uy-joy (kishi boshiga 20 kv.m), sifatli ichimlik suv (100 foiz), elektrenergiyaga (100 foiz) bo‘lgan talabini to‘liq qondirish;
ilmiy-tadqiqot ishlariga sarflanadigan xarajatlarni YaIMdagi ulushini 1-1,5 foizga, olimlar va tadqiqotchilarning bandlardagi ulushini 0,4 foizga, biznes sektorini ilmiy-tadqiqot ishlariga xarajatlari ulushini 50-55 foizga yetkazish;
YaHM o‘rtacha yillik o‘sish sur'atini 107,3 foiz, hududiy sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishi hajmi o‘sish sur'atlarini 108,6 foiz, xizmatlar sohasini 108,1 foizni tashkil etishini ta'minlash;
mamlakat hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining nomutanosibligini qisqartirish, jumladan, YaHM 3,7 martadan 2,8 martaga, sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarishni 13,5 martadan 8 martaga, xizmatlar sohasini 8,9 martadan 6,3 martaga, shuningdek respublika urbanizatsiya darajasini 60 foizga yetkazish.
Konsepsiyada belgilangan yettita ustuvor yo‘nalishlarni amalga oshirilishi natijasida 24 ta xalqaro reyting va indekslarda respublika o‘rnini yaxshilash, jumladan, 2030 yilda iqtisodiy erkinlik indeksini 140 o‘rindan 70 o‘ringa, statistika salohiyati indeksini 124 o‘rindan 50 o‘ringa, global innovatsion indeksini 50 o‘ringa, biznesni yuritish indeksini 76 o‘rindan 20 o‘ringa, sanoat raqobatbardoshligi indeksi 70 o‘ringa, inson kamoloti indeksini 105 o‘rindan 40 o‘ringa, logistika samaradorligi indeksini 99 o‘rindan 50 o‘ringa, Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotning kredit reytingini uchinchi pog‘onaga ko‘tarish prognoz qilinmoqda.
Bundan tashqari, konsepsiyada uzoq muddatlarga mo‘ljallangan davrda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan yettita ustuvor yo‘nalishlardan iborat zaruriy islohotlarni hayotga tatbiq qilish samaradorligini baholash maqsadida yuqorida keltirilgan 24 ta xalqaro reyting va indekslarni o‘zida qamrab olgan “O‘zbekiston Respublikasi xalqaro reytinglarda” (KPI - Key performance indicators) yagona portali orqali mutasaddi vazirlik va idoralar tomonidan monitoringi olib boriladi.
XULOSA
Tarkibning ko'p o'lchovliligi asosida "potentsial tashkilotlar (korxonalar)" biz pozitsiyalardan tadqiqotlar olib bordik potentsial muhim bo'lgan tizimli yondashuv har qanday ijtimoiy-iqtisodiy tizimning elementi, shu jumladan qayta ishlash tashkilotlari. Iqtisodiy salohiyat murakkab xususiyatdir qayta ishlash tashkilotlarining faoliyati, rivojlanishi va bozorda boshqaruv qarorlarini qabul qilishning asosiy mezoni shartlar. Iqtisodiy salohiyatni ham ko'rib chiqish taklif qilindi keng (shakllangan potentsial) va tor (ishlatilgan potentsial) ma'nolarda. Tashkilotning iqtisodiy salohiyatini shakllantirishga quyidagi omillar ta'sir qiladi: rivojlanish maqsadlari va strategiyalari, tashkilotning joylashuvi va uning faoliyat doirasi, tashkilot hajmi, mahsulot assortimenti va sifati, potentsialning tarkibiy elementlarini optimallashtirish. Biz iqtisodiy potentsialni tashkilotlarning tarkibiy qismlarning birligiga asoslangan ishlab chiqarish va tijorat faoliyatini amalga oshirish imkoniyatlari to'plami sifatida ko'rib chiqishni taklif qilamiz uning tarkibiy elementlari: moddiy-texnik, resurs, qayta ishlash tashkilotlarining mehnat, tashkiliy-boshqaruv, intellektual, innovatsion, energetika, ekologik, axborot, marketing, raqobat va eksport imkoniyatlaridan foyda olish, tashkil etishga ko'maklashish qo'shilgan qiymat va tashkilotlarning raqobatbardoshligini oshirish. Hozirgi bosqichda Belarus Respublikasining barqaror rivojlanishini ta'minlashning asosi iqtisodiy salohiyatdir xalq xo 'jaligining turli tarmoqlaridagi xo' jalik yurituvchi subyektlar. Ichida ushbu aloqa o'z vaqtida va dolzarb bo'lib ko'rinadi, shu bilan birga iqtisodiyotning barqaror rivojlanishining boshqa omillari o'sish va rivojlanishga ta'sir qiluvchi shartlar, mezonlar va mexanizmlar tashkilotlar, tarmoqlar, mintaqaning iqtisodiy salohiyati. Ushbu tadqiqotning maqsadi iqtisodiy shakllantirish va boshqarishning nazariy-uslubiy asoslarini rivojlantirishdir qayta ishlash tashkilotlarining salohiyati va kelajakda agrosanoat majmui tarmoqlarining iqtisodiy o'sishini ta'minlashga qaratilgan ularni amalga oshirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish Tadqiqot ob'ekti qayta ishlash tashkilotlarining iqtisodiy salohiyati, uning tarkibiy elementlari, shuningdek maqsadlar uchun uning shakllanishi va o'sishiga ta'sir qiluvchi omillar agrosanoat majmui tarmoqlarini barqaror rivojlantirish. Tadqiqot mavzusi-bozor sharoitida qayta ishlash tashkilotlarining iqtisodiy salohiyatini boshqarish jarayonida yuzaga keladigan munosabatlar. Iqtisodiy salohiyat kontseptsiyasi-bu ta'sir etuvchi omillarni tizimli baholash bilan ajralib turadigan qayta ishlash tashkilotlari va tarmoqlarini rivojlantirishni strategik rejalashtirish vositasi agrosanoat ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun. Mamlakatimiz Prezidenti Sh.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, hayotning o‘zi va xalqning talablari bizning oldimizga amaliy yechimini topish lozim bo‘lgan yangi va yanada murakkab vazifalarni qo‘ymoqda1. Ushbu muammolar va hayotning o‘zi oldimizga qo‘ygan murakkab vazifalarni tezroq hal qilish, ularning yechimini izlab topish, ko‘p jihatdan kishilarning iqtisodiyot sirlarini, ayniqsa, bozor iqtisodiyoti munosabatlarining mazmunini, ularning talablari, ziddiyatli va chalkash xususiyatlarini, qonun-qoidalarini, mamlakatimizda iqtisodiy taraqqiyotni jadallashtirish maqsadida qabul qilingan strategik dasturlar mazmunini, amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, inson manfaatini birinchi o ‘ringa qo‘yish, iqtisodiyotni erkinlashtirish, tarkibiy o‘zgartirish, modernizatsiyalash va diversifikatsiyalashning maqsadi va mohiyatini chuqurroq bilishlariga bog‘liqdir. «Iqtisodiyot nazariyasi» fani iqtisodiyot tushunchalarini, uning qonunqoidalarini, tejamli xo‘jalik yuritish sirlarini, turli kishilar va xo‘jaliklaming bir-birlari bilan manfaatli iqtisodiy aloqada bo‘lib, unumli mehnat qilish yo‘llarini va shakllarini o‘rgatadi. Jamiyatda ro‘y beradigan iqtisodiy qonunlarni bilish va ularning amal qilishiga ongli munosabatda bo‘lishda, mamlakatni demokratlashtirish va iqtisodiyotni bozor tamoyillari asosida isloh qilish jarayonlari mohiyatini tushunish uchun zarur bo‘lgan bilimlami berishda «Iqtisodiyot nazariyasi» fanining ahamiyati beqiyosdir. Bugungi kunda yosh avlodda xususan talabalarda bunyodkorlik g‘oyalarini shakllantirish, ularning ilmiy dunyoqarashini chuqurlashtirish va kengaytirish, iqtisodiy madaniyatni oshirish kabi muhim amaliy vazifalarni bajarish orqali mazkur fanning ahamiyati tobora oshib bormoqda. Hozirgi davrda iqtisodiyot nazariyasini o ‘rganish asosida har bir tadbirkor yuqori malakali mutaxassis bo‘lishi shart, chunki u bozor iqtisodiyotining asosiy fundamentini ularning ongida shakllantirishga xizmat qiladi. «Iqtisodiyot nazariyasi»ni o‘rganish, iqtisodiy jarayonlarning tub mohiyatini to‘g‘ri tushunish ko‘p jihatdan uni o‘rganuvchilaming m a’lum nazariy va uslubiy olgan bilimlari bilan qurollanish darajasiga bogiiq. Shu bilan birga 2017-yil 20-aprelda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Oliy ta ’lim tizimini yanada rivojiantirish choratadbirlari to ‘g‘risida»gi Qarori qabul qilindi, bundan tashqari oliy ta ’lim tizimini kelgusida yanada takomillashtirish va kompleks rivojiantirish bo‘yicha eng muhim vazifalardan biri sifatida «...xalqaro ta’lim standartlariga asoslangan ilg‘or pedagogik texnologiyalar, o‘quv dasturlari va o‘quv-uslubiy materiallami keng joriy qilish...» vazifasi qo‘yildi. Belgilangan vazifalar va qo‘yilgan talablardan kelib chiqib, «Iqtisodiyot nazariyasi» fani bo‘yicha ushbu darslik yaratildi. Darslik kirish, besh bo‘lim: iqtisodiy taraqqiyotning umumiy asoslari, bozor iqtisodiyoti nazariyasi, mikroiqtisodiyotning amal qilish va rivojlanish qonuniyatlari, milliy iqtisodiyot (makroiqtisodiyot) ning amal qilish va rivojlanish qonuniyatlari va jahon xo‘jaligi hamda foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Darslikni yozishda hozirgi davrda iqtisodiyotni rivojiantirish bilan bog‘liq bo‘lgan Prezident Sh.Mirziyoyevning m a’ruzalarida berilgan tavsiyalar, qabul qilingan qonunlar va statistik m a’lumotlar keltirilgan. Shuningdek, iqtisodiyot nazariyasi bo‘yicha xorijiy va mahalliy iqtisodchi olimlar tomonidan chop etilgan darsliklar hamda o‘quv qo‘llanmalardan, turli iqtisodiy maktablarga oid olimlarning ilmiy ishlaridan ham foydalanildi. Darslik oliy o‘quv yurtlarining iqtisodiyot ta’lim yo'nalishida tahsil olayotgan talabalarga m o‘ljallangan
|
| |
