|
dasturlarni amalga joriy qilish ijroiy organini ifoda qiluvchi faoliyatini va bankni
|
| bet | 4/4 | | Sana | 14.12.2022 | | Hajmi | 0.68 Mb. | | #34677 |
Bog'liq Atajonova Sevinch.bank faoliyatida texnik ta\'minot Linux op tiz ad (Amaliy matematika 4 kurs) (2) (2), Dori vositalarining olinish yo, xojidasturlarni amalga joriy qilish ijroiy organini ifoda qiluvchi faoliyatini va bankni quvvatlash doirasiga kiruvchi axborot texnologiyalari bo'yicha guruh hisoblanadi. Bank tizimi axborot arxitekturasining asosiy vazifalari: ■ bankni axborotlashtirish strategik va taktik rejalarini ko'rib chiqish; ■ bankni ATga qiladigan investitsiya masalalarini ko'rib chiqish; ■ bank axborot resurslarini ko'rib chiqish; ■ bank axborot resurslarini boshqarish; ■ bank ATdan foydalanish va rivojlantirish; ■ tadbiq etish jarayonlari standartlari bo'yicha qarorlar tayyorlash yokitasdiqlash va masalalarni ko'rib chiqish. Axborot texnologiyalarini tashkiliy tomondan boshqarish limitlar, smetalar tizimi, reyting va baholash ko'rsatkichlari orqali ham amalga oshiriladi.
Bankni axborotlashtirish qo'mitasining asosiy vazifalari:
■ bank axborot tizimlarini biznes jarayonlarga mos kelishini nazorat qilish;
■ asosiy biznes strategiyalarni quvvatlash uchun AT resurslarini taqsimlashni
oitimallashtirish;
■ ATga investitsiyalar limitini tasdiqlashga tayyorlash va ko'rib chiqish.
Bankka yangi AT joriy qilish vaziyatida bankdagi mavjud ATning joriy
vaqtdagi holati, qo'llanishi, uni rivojlantirish va foydalanishni aniqlab beruvchi rasmiy
holda hujjatlashtirilgan, maromiga etkazilgan hujjat nusxalari bankning axborotlashtirish
qo'mitasiga taqdim etilishi lozim. Hujjatlarni taqdim etish shakli: qog'oz va umumqabul
qilingan formatlardagi (masalan, MS Word) elektron tashuvchilardagi nusxasi
majburiydir.
AT iortfeli (axborotlar iortfeli - AI) komiu^terlar, uning dasturiy tauminoti,
tarmoq va ularni quvvatlovchi tizimlarga investitsiyalar ajratish bo'yicha qarorlar qabul
qilish jarayonlarini takomillashtirish uchun asosiy vosita bo'lib xizmat qiladi.
AI o'zida bank texnologiyalari ustidan samarali ijroiy rahbarlik va nazoratkuzatish uchun zarur bo'lgan axborotlarni o'z ichiga olgan xulosalarni ifoda etib, alohida
olingan ichki yoki banklararo darajadagi axborot texnologiyalari va tizimlari uchun
boshqaruv axborotlarini tarqatish hamda ayirboshlashda sezilarli samaralar berishi lozim
Bankni axborotlashtirish qo'mitasining asosiy vazifalari:
■ bank axborot tizimlarini biznes jarayonlarga mos kelishini nazorat qilish;
■ asosiy biznes strategiyalarni quvvatlash uchun AT resurslarini taqsimlashni
oitimallashtirish;
■ ATga investitsiyalar limitini tasdiqlashga tayyorlash va ko'rib chiqish.
Bankka yangi AT joriy qilish vaziyatida bankdagi mavjud ATning joriy
vaqtdagi holati, qo'llanishi, uni rivojlantirish va foydalanishni aniqlab beruvchi rasmiy
holda hujjatlashtirilgan, maromiga etkazilgan hujjat nusxalari bankning axborotlashtirish
qo'mitasiga taqdim etilishi lozim. Hujjatlarni taqdim etish shakli: qog'oz va umumqabul
qilingan formatlardagi (masalan, MS Word) elektron tashuvchilardagi nusxasi
majburiydir.
AT iortfeli (axborotlar iortfeli - AI) komiu^terlar, uning dasturiy tauminoti,
tarmoq va ularni quvvatlovchi tizimlarga investitsiyalar ajratish bo'yicha qarorlar qabul
qilish jarayonlarini takomillashtirish uchun asosiy vosita bo'lib xizmat qiladi
AI o'zida bank texnologiyalari ustidan samarali ijroiy rahbarlik va nazoratkuzatish uchun zarur bo'lgan axborotlarni o'z ichiga olgan xulosalarni ifoda etib, alohida
olingan ichki yoki banklararo darajadagi axborot texnologiyalari va tizimlari uchun
boshqaruv axborotlarini tarqatish hamda ayirboshlashda sezilarli samaralar berishi lozim.
AI bank rahbariyati nuqtai nazarida AT haqidagi o'ta muhim hisoblangan
axborotlarni dolzarb vazifaga aylantiruvchi xulosalarni o'z ichiga oluvchi hujjatlarni ifoda
qiladi va bankda ATdan foydalanish doirasidagi o'ta muhim axborotlarni o'z ichiga olishi
kerak. Undagi asosiy eutibori bankning biznes rejalari va strategiyasi, uning ATni
rivojlantirish yo'lidagi reja va dasturlari o'rtasidagi munosabatlarga yo'naltirilgan bo'ladi.
AI ning beshta asosiy bo'limdan tarkib topgan bo'lib:
■ bank Alni yuqori darajadagi tahlili va xulosalarini tauminlaydi;
■ bank strategik biznes-reja bo'limi. Bank smetalarini tuzish jarayonlari bilan
bog'lashda zarur bo'lgan strategik rejalashtirish materiallari sifatida (formatda) tuziladi.
Bu bo'lim Alga bank ATni joriy qilish-foydalanish va uning asosiy maqsadlari,
strategiyalari va biznes jarayonlari o'rtasidagi bog'liqlikni kuchaytirishga yordam berish
uchun kiritiladi;
■ bank ATni texnologik infratuzilishi. Joriy vaqtda imkoniyatlar asosini
tauminlovchi va arxitekturasini yoritib beruvchi hamda tizimni joriy holatini aniqlab
beruvchi asosiy hujjat.
Bu bo'lim inqirozli holatlardan keyin asosiy faoliyatni davom ettirish yoki
yangitdan tiklab, talablarni AT xavfsizligiga taalluqli bo'lgan rejalashtirishlarni eutiborga
olgan holda jarayonlar doirasiga manzillashtiradi.
Texnologik loyiha va investitsiyalar bo'yicha xulosalar berish, loyihalarni
samarali boshqarish uchun talab qilinayotgan hujjatlarga asoslanadi. Axborotlar, agarda
mavjud bo'lsa, shartnoma loyihalari bilan bog'liq bo'lgan va texnik- iqtisodiy dalillardan
olinadi;
■ rejalashtirilayotgan loyiha va investitsiyalar bo'limi. Bank rahbarlarini ATga
investitsiyalarni bog'liqsiz loyihalar sifatida emas, balki umumkontekstda ko'rib chiqish
imkoniyatini taminlaydi
Bank o'z faoliyatida quyidagilarni e'tiborga olishi kerak:
■ ahamiyatlilik omili;
■ byudjet xarajatlari smetasi;
■ mijozlarga ta'sir;
■ butun bank tizimi doirasidagi oieratsiyalarga butunlay ta'sir qilish;
■ tashkiliy tayyorgarlik va tashkiliy ta'sir qilish;
■ texnologiyalarni qo'llash va ishlab chiqishlarga harajatlar darajasi (umumiy
harajatlar, mehnat)
Alning bu bo'limi bankda ATdan foydalanib boshqarish va rejalashtirishga mas'ul
bo'lgan rahbarlarga qulay maulumotnomalarni taqdim etishi lozim.
AT uchun joriy va rejalashtirilayotgan xarajatlar jadvalda va savollarda
ko'rsatilganlarga javob berishi lozim:
Bank axborot tizimi (BAT) arxitekturasi deyilganda quyidagilarni tushunish
mumkin:
■ ATizni rasmiy izohlanishi;
■ bank axborot jarayonlarini quvvatlovchi tarkibi;
■ ATiz asosida yotuvchi strukturani;
■ alohida bank tizimi va mamlakat barcha banklar tizimi, alohida bank
muassasasi doirasidagi axborot texnologiyalari va axborot tizimlarini boshqarish va
tarqatish, ega bo'lish, qurush, loyihalash yo'nalishlarini aniqlovchi, umumiy va mantiqiy
bog'langan yagona reja.
BATiz arxitekturasini asosiy maqsadlari:
■ ATizdagi umumiy atamalashlar va taxminiy tamoyillardan foydalanish;
■ AT^ yagona tuzilishini aniqlash;
■ umumiy tamoyillarga mos holda AT^ ni rivojlantirish va shuni hisobiga ATiz
lari o'zaro harakati hamda samarali integratsiyani ilgari surish.
B AT^ arxitekturasini asosiy vazifalari:
■ bank tizimining rivojlanish dasturi va ustuvor bizneslarini quvvatlash;
■ bank tizimi rivojlanish dasturining biznes ehtiyoj va talablari munosib
o'zgarishlarida AT ilovalarini (AT mahsulotlari) tezkor ishlab chiqish va modifikatsiya
qilish imkoniyatlarini tauminlash;
■ bank texnik infratuzilishi yanada samarali va ishonchli boshqarilishi uchun
bank oieratsiyalarini quvvatlashni engillatish;
Adaitiv tizimlar texnik arxitekturalari butun korxona (butun bank) doirasida biznes
jarayonlar orqali aniqlanadi. Ilovalar arxitekturasiga talablar texnik infratuzilmalarni aniqlab beradi. Butun korxona (alohida bank tizimi) doirasidagi biznes jarayonlar
haqidagi bilimlarni shakllanishi va bu bilimlarni boshqarish muvaffaqiyatli natijalarga
erishishda hal qiluvchi omil hisoblanadi
Avtomatlashtirilgan bank tizimlarini klassifikatsiyalash
1. Jahon ABT standartlaridan kelib chiqqan holda mamlakat tijorat banklarida
quyidagi AT^lari qo'llanib kelinadi:
SVIFT (S.W.I.F.T), Telerent (TELERENT) VA Reyter (REYTER) - Xalqaro
to'lov va ATizlari - Resiublikaning O'zR TIA Milliy banki, Asaka bank, O'zsanoatqurilish
banki va bir nechta qo'shma banklar singari etakchi banklarda foydalaniladi.
O'zuyjoyjamg'arma banki, O'zmevasabzavot bank va Iiak Yo'li singari faqat SVIFTdan
foydalanadilar.
2. Ilastik kartochkalar va VIZA yo'l cheklaridan foydalanuvchi turli xil mijozlar
uchun Xalqaro to'lovlar elektron tizimi: Amerikan Eksiress - O'zR TIA Milliy banki
tomonidan, VIVAI O'zDEU banki va - Amro bank tomonidan taqdim etiladi.
3. Ilastik kartochkalar qo'llagan holda turli mijozlar uchun lokal to'lovlar
elektron tizimi - O'zR TIA Milliy banki, Xalq banki va Asaka banki, bir qancha banklar
joriy qilish bosqichida.
4. Hazina tizimi - aktiv va passivlarni boshqarish (AIB) tizimi, tashqi va ichki
pozitsiyalarni, foizli sezgirlikni boshqarish - avtonom dasturlar darajasida alohida
banklarga fragmentli taqdim etildi.
5. Kredit tahlilining avtomatlashtirilgan tizimi - Milliy bank va Asaka
bank.
6. Amaliy jihatdan hamma banklarda menendjer axborot tizimlari (MAT) taqdim
etildi.
7. Koriorativ aloqa tizimi - elektron to'lovlar uchun Markaziy bank Respublika aloqa tizimi; bir nechta banklar koriorativ aloqa tizimi; bir bank doirasidagi bo'linmalar aloqasini tauminlash uchun ichki va xalqaro to'lov va ATizlar aloqasi uchun tashqi qo'llanish (Markaziy bank, Milliy bank, Asaka bank, O'zsanoatqurilish banki va boshqalar).
Tijorat banki avtomatlashtirilgan axborot tizimi (TBAAT) dasturiy majmuasi TB
faoliyatida zarur hisobotlarni berish va bank mijozlariga xizmat ko'rsatishda TB
buxgalterlik-hisob faoliyatini avtomatlashtirilgan tizimidir. Tizim Oracle MBBT
instrumental vositalari bazasida ishlab chiqilgan va mijoz-server texnologiyasida
qurilgan.
TBAAT o'z yadrosiga ega bo'lib, yangi amaliy quyi tizimlar ishlab chiqish yo'li
bilan uning funktsional imkoniyatlarini o'sib borishiga imkoniyat beruvchi "ochiq
arxitekturali" tizimdir.
TBAATni avvalgi foydalanilgan tizimlardan ajralib turuvchi xususiyatlari
quyidagilardir:
-tizim kenga^vchi funktsional imkoniyatlari, yangi quyi tizimlarni birlashtirishni
soddaligi va alohida quyitizimlar mustaqil ishlashini etarlicha ^qori darajada tamiinlovchi
tizim yadrosini mavjudligi;
-tizimning rad qilishlarga bardoshliligi va ishonchliylik darajasining ^qoriligi;
-maulumotlar bazasini butunligini tauminlanishi va bank oieratsiyalarini bajarilishi
korrektligini ko'i darajali nazorati;
-olib borilayotgan bank oieratsiyalarini arxivlash va bayonnomalashtirilishi; -O'zR
MB elektron to'lovlar tizimi bilan aloqa va elektron to'lovlar tizimi funktsiyalarini
avtomatlashtirilishi;
-yangi funktsional quyi tizimlarning ulanishi sodda va etarlicha egiluvchan
imkoniyatlarini tauminlovchi, umumtizim mexanizmlarini ishlab chiqilganligi;
-hujjatlarni o'tishi va ishlov berish sxemasini sozlash hamda ishlab chiqish
mexanizmining mavjudligi;
-hujjatlarga ishlov berish hamma iallalarini irotokollashtirish yo'li bilan hujjatlarga
ishlov berish marshrutlari va texnologiyalarini saqlash kuchli mexanizmlaridan
foydalanilganligi;
-arxiv va ma'lumotlar bazasiga so'rovlar tizimida reaktsiya vaqtini qisqartirish
imkonini beruvchi, oierativ va oierativ bo'lmagan maulumotlarni alohida imkoniyati
kiritish (yauni, bank faoliyati maulumotlarini arxivlash tamoyilli echimlari ishlab
chiqilgan);
-mijoz-server texnologiyalaridan foydalanish uchun Oracle MBBT
mexanizmlaridan foydalanish;
- maulumotlarni arxivlash vaqtini va disk sig'imiga bo'lgan talablarni kamaytirish,
maulumotlarga ishlov berish ratsionalizatsiyalari va tezligini kattalashtirish uchun Oracle
MBBT oitimallashgan imkoniyatlaridan keng foydalanish.
«Mijoz-bank» elektron hisob-kitob tizimi
Bu tizim mijoz bilan bank o'rtasidagi hujjatlar aylanishini avtomatlashtirish va
bank tizimiga kirishga ruxsati bo'lgan uzoqdagi AIJ yaratish yordamida mijozlarga bank
xizmatlarini bevosita idora-yashash joylariga taqdim etishga mo'ljallangan.
Mijoz va bank o'zaro hamkorligini avtomatlashtirish iul vositalarini boshqarish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi va har ikki tomonga ham bir muncha muvaffaqiyatlarga erishishiga imkon beradi:
- mijoz bevosita har kuni bankka kelishni tark etib, o'z vaqti va vositalarini tejab,ishlov berish jarayonlarini avtomatlashtirilishi natijasida buxgalterning mehnat ishlab
chiqarishini o'sishiga olib keladi. Mijoz avtomat tarzda o'zining hisob raqamini boshqarib turish (to'lov toishiriqnomalarini mustaqil kiritish orqali) va uni holatini kuzatib borish imkoniyatiga ega bo'ladi
- bank o'z mijozlariga taqdim etadigan xizmatlarida turli ma'lumotnoma
axborotlariga tezkor kirish imkoniyatiga ega bo'ladi. Faks yoki telefonga nisbatan hisob varaqlari to'g'risidagi axborotlarni ishonchli himoyasini tauminlaydi. Hududiy joylashganligiga e'tibor bermagan holda bankni tanlash imkoniyatini taminlaydi;
- banklar masofadan pullarni boshqarish yangi imkoniyat va xizmatlariga o'tish
evaziga yangi mijozlarni jalb qilish imkoniyatiga ega bo'ladi;
- mijoz hujjatlarini qabul qilish va ishlov berish vaqtini iqtisod qilish hamda
qog'ozsiz ishlab chiqarishga o'tish hisobiga oieratsionistlarni mehnat ishlab chiqarish samaradorligi ortadi;
"Mijoz-Bank" majmuasini tarkibi ikki quyi tizimdan tashkil toigan bo'ladi:
I. Mijoz so'rov va hujjatlari bazasini yaratish va yuritish quyi tizimi. Bu quyi
tizimning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat bo'ladi:
- mumkin bo'lgan oieratsiyalar ro'yxati va rekvizitlarini to'ldirish qoidalariga
mos holda to'lov hujjatlarini kiritish;
- so'rovlarni shakllantirish qoidalariga mos holda so'rovlarni kiritish;
- TBda kiritilgan va olingan hujjatlar bazasini yuritish;
- Mijoz hisob-raqami holati bazasini yuritish;
- "Mijoz-Bank" quyi tizimi boshqa mijozlariga va TBga yuboriladigan habarlarni
shakllantirish (mijoz reklama varaqalari va boshqalar);
- bank bilan ish boshlash tartibini tanlash imkoniyati
a) o'tgan kun natijalariga ko'ra mijoz hisob raqami holatini jo'natish va taqqoslash,
hisobdagi qoldiq qoniqarli bo'lgan holdan keyin bankdan hamkorlikni boshlash
uchun ruxsat olish;b) mijoz hisob raqamidagi qoldiqlarni tekshirmay turib bank bilan hamkorlikni
boshlash, taqqoslash va moslikka keltirish mijoz tomonidan bankdan yuborilgan
natijaviy faylni olgandan so'ng amalga oshiriladi;
- kiruvchi va chiquvchi axborotlarni shifrlash va deshifrlashni amalga oshirish
(strategiya bank tomonidan aniqlanadi);
- bankdan yuorilgan va mijozga kelib tushgan hujjatlarni qabul qilish, ularga
ishlov berish;
- ixtiyoriy vaqt davrida mijoz, mijoz hisob raqami va boshqa rekvizitlari
haqidagi hisobot axborotlarni bankdan olish;
- bank tomonidan yuborilgan mijoz qismi uchun zarur bo'lgan siravochniklarni
avtomatlashtirilgan yangilanishi;
- qabul qilingan va jo'natilgan reyslarni hammasini shifrlangan ko'rinishdagi
arxivlarini yuritish;
- tizimdan foydalanuvchi harakatlari va mijoz qismi ishlari xronologik
bayonnomalarini yuritish.
E'tiboringiz uchun TASHAKKUR!
|
| |
