Turizm bozori sig‘imini aniqlash usullari

8 
Turistik faoliyatda erkin bozor munosabatlarining rivojlanishi bilan 
turoperatorlar keng bozor izlanishlari orqali o‘z turmahsulotlarini sotishni 
ta’minlaydi, uning natijalari ishlab chiqarish va sotish dasturini tuzishda asosiy 
manba sifatida foydalaniladi. Bozorni o‘rganish potensial turistlar ehtiyojlarini, 
ularning turpaketga bo‘lgan talablarini, talab motivini aniqlashga imkoniyat beradi, 
bu narsalar esa turfirmalarning turmahsulotlarni yaratish va yo‘nalishlarini tashkil 
etish va boshqarishda katta rol o‘ynaydi. Turistlarning iste’mol qilish 
texnologiyasini, kompaniya tarmoqlarining rivojlanish tendensiyalarini tahlil qilish, 
kelajakdagi ehtiyojni prognozlash va bozorga yangi turdagi turmahsulot taklif qilish 
imkonini beradi. Bu tadbirlar sotish hajmini ortishiga va bozorning katta ulushiga 
egalik qilishiga yordam beradi. 
Turizm xizmatlar bozorini tadqiqotining asosiy usuli - bozorni segmentlash 
asosida sistemali tahlil qilishdir. Marketing qarorlarini qabul qilishda kerakli samara 
va istalgan natijaga erishishda ahamiyatlidir. Bozorni o‘rganish natijasida ikki xil 
axborot olinadi: miqdoriy - bozor sig‘imi, bozorda firmaning ishi va uning 
raqobatchilari haqida va sifat xarakteridagi axborot - bozor strukturasi; sotilayotgan 
turmahsulotning ehtiyojlarga, alohida turistlar o‘lchamlariga mos kelish darajasi; 
ularning sifati, tipi, turlariga qo‘yiladigan talablari; turistlar foydalanadigan moddiy 
resurslar haqida. Tadqiqot o‘rganish samaradorligini ta’minlash bir qator tadbirlarni 
amalga oshirish: talab qilinadigan axborotlarni aniqlashda muhimligini baholash; 
axborot yig‘ish manbalarini va tahlil usullarini tanlash; axborotni yig‘ish va tahlil 
qilish, takomillashtirish yo‘llarini 
izlash; izlanish va uning natijalarining 
samaradorligini nazorat qilishdan iborat bo‘ladi. Axborotlarning ob’ektivligi va 
aniqligi marketing samaradorligini aniqlaydi. Shuning uchun ham mashhur 
turfirmalar barcha mamlakat va bozorlarda axborot tizimlari tashkil qilishadi. 
Marketing tamoyili asosida ishlovchi etakchi turfirmalarning (kompaniyalarning) 
tajribasi shuni ko‘rsatadi-ki, tadqiqot ishlarining samaradorligi quyidagi yo‘nalishlar 
bo‘yicha olib borilganda oshadi
14
: 
14
Mr. Alan Saffery, Ms. Michelle Morgan, and Mr. Otgonbaatar Tulga. The business of inbound tour operators/ Of 
the United States Agency for International Development or the United States Government.-2007. – 77 p. 

9 

bozor sig‘imini aniqlash, bozor “ovqati” (ozig‘i) ni topish; 

turistlar amaliyotini, motivlarini, ularning hulq-atvorlarini taqlil qilish; 

sotishning umumiy shartlarini tahlil qilish va uni prognozlash; 

raqobatchilarni, ular strategiyasi va taktikasini o‘rganish; 

bozordagi raqobatning o‘zini tahlil qilish. 
Turizm xizmatlar bozorini o‘lchamlarini aniqlash, turfirma o‘zining har bir 
turmahsuloti uchun bozorning aynan qaysi qismini egallaganligini aniqlashga 
yordam beradi. Bu turmahsulot assortimenti va sotish dasturini rejalashtirishda qo‘l 
keladi. Amalga oshirilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, alohida turmahsulotlar 
bozori kuchsiz raqobatning mavjudligi bilan farqlanishi mumkin. Lekin bu narsa 
turfirma raqobatchilari faoliyatini o‘rganish kerak emas degani emasdir. 
Tadqiqotlar quyidagi hollarda zarurdir: 

mamlakat bozorida turmahsulot sotuvchi turfirmalarning faoliyatini 
o‘rganish uchun; 

turoperatorlar talabga ega bo‘lgan turmahsulotni ishlab chiqarishga 
o‘zgartirish; 

yangi turmahsulot, boshqarishning yangi metodlariga o‘tish bilan 
raqobatchilar kurashining ko‘chayish ehtimoli uchun; 

tashqi bozordagi raqobatchilar faoliyatini tahlil qilish maqsadida. 
Marketing faoliyatining muhim ob’ekti - turfirma uchun eng muhimi, bozorlarni 
aniqlashdan iboratdir. Alohida turmahsulotlar va turpaket guruhlari, alohida 
regionlar va mamlakatlar, ichki va tashqi bozorlar, kapital, ish kuchi, xaridorlar va 
sotuvchilar bozorlari mavjud. Ular ichidan turizm uchun eng muhimi tashqi va ichki 
turizm bozorlaridir. Ichki turizm bozori- bir mamlakat chegarasidagi turmahsulot 
muomalasini o‘z ichiga olsa, tashqi turizm - milliy davlat chegaralari ortidagi 
turmahsulot muomalasi yig‘indisidir. Ichki turizm bozori ishtirokchilari mahalliy 
turfirmalar, kompaniya va tashkilotlar; tashqi turizm bozori ishtirokchilari alohida 
mamlakatlar 
milliy 
chegarasidan 
tashqariga 
chiqadigan 
turmahsulotlar 
muomalasida ishtirok etadigan turfirmalardir, ya’ni bu 

10 
bozor ma’lum bir mamlakatga nisbatangina tashqi hisoblanadi. Ichki va tashqi 
turizm bozolarning rivojlanish darajasi, ular kon’yukturasi va sig‘imiga bog‘liq 
bo‘ladi. Ma’lumki, kon’yuktura bu - ma’lum davrdagi baho darajasi sharoitidagi 
talab va taklif nisbatidir. 
Turizm xizmatlar bozorini kon’yukturasini va uning istiqbollarini etarlicha 
hisobga olmaslik, turfirmalar uchun inqiroz, zarar, sinishga aylanishi mumkin. 
Bozor kon’yukturasiga iqtisodiyotni davlat tomonidan boshqarish, ilmiy-texnika 
taraqqiyoti, kapital va ishlab chiqarishning markazlashuvi, inflyasiya, iqtisodning 
harbiylashuvi orqali ta’sir o‘tkazish mumkin. 
Omillarning bir qismi doimiy emas, shuning uchun kon’yukturaga epizodik 
ta’sir o‘tkazadi. Bunday omillarga quyidagilar kiradi: ijtimoiy omillar, jumladan, ish 
tashlash, baykotlar, tabiiy ofatlar, beqaror siyosiy holatlar va boshqalar. Ma’lum 
bozorlar shartlari va xususiyatlariga bog‘liq ravishda kon’yuktura hosil qiluvchi 
omillar soni o‘zgaradi. Ularning kon’yukturaga o‘tkazadigan ta’sir kuchi ham 
o‘zgaruvchandir. Birgina omil turli xil sharoitlar va vaqt oralig‘ida ma’lum bozorga 
va uning alohida sektorlariga turlicha ta’sir qiladi. 
Mana shu sababdan kon’yukturani o‘rganish faqatgina muhim va kerakli 
bo‘lmay, balki murakkab hamdir. Bu ish turli usullarda o‘z kuchlari bilan va 
vositachi ixtisoslashgan turfirma va kompaniyalar orqali amalga oshiriladi. Bu 
faoliyat 
natijalari 
mos 
keluvchi davrdagi 
kon’yuktura holati sifatida 
rasmiylashtiriladi. Kon’yuktura holatining kompleks tavsifnomasi unda o‘z aksini 
topadi, asosiy yo‘nalishlar, prognoz va uning rivojlanishi ta’kidlanadi. 
Kon’yukturani tadqiq qilish bozorning turmahsulot bilan to‘yinishi iqtisodiy 
samaradorligini hisoblash bilan yakunlanishi kerak. Bozorning turidan qat’iy nazar, 
iqtisodiy samaradorlik natijalar va xarajatlar nisbati bilan aniqlanadi. 
Ichki Turizm xizmatlar bozori sig‘imini hisoblashda boshqa omillar ham hisobga 
olinadi: to‘lov qobiliyatiga ega talab, turmahsulotlar bozorining umuman 
(raqobatchilar mahsuloti bilan ham) to‘yinganligi, turist boshiga o‘rtacha iste’mol, 
turfirmalar, tashkilotlar ehtiyojlari. Milliy iqtisodiyot ayrim tarmoqlarining 
rivojlanish tendensiyalarini, ularning texnik va texnologik rivojlanish darajasi 

11 
tashqi firmalar, davlat va tadbirkorlar tomonidan amalga oshiriladigan 
investitsiyalarini ham, shuningdek e’tiborga olish kerak. Muammoni nisbatan keng, 
har tomonlama va kompleks o‘rganish kerak. Turfirma o‘z manfaatlaridan kelib 
chiqqan holda, o‘z turmahsulotlarining bozordagi ulushining ortishiga harakat 
qilishi kerak, bu narsa shu bozordagi etakchilikka erishishning asosiy omilidir. Lekin 
bunda bozordagi ulushning ortishi bilan turfirmalar oladigan foyda o‘rtasida uzviy 
aloqadorlik qonuniyati mavjud. Bu masalani amalga oshirish uchun bahoning 
pasayishi, turmahsulot sifatining ortishi, yangi turpaketlarni ishlab chiqish va joriy 
qilish, reklamani kengaytirish va umuman firma “imidji”ni oshirishga yo‘naltirilgan 
marketing faoliyatini ko‘chaytirish kerak
15
. 
Marketing faoliyatining muhim vazifasi turfirma imkoniyatlarini bozordagi 
ulushining asta-sekin ortishiga yo‘naltirish va tadbirlar ishlab chiqishdir. Xulosa 
qilib oladigan bo‘lsak xar qanday harakatlardan ko‘zlangan asosiy maqsad 
turfirmaning kuchli raqobat sharoitida bozorda o‘zining mustahkam o‘rniga ega 
bo‘lishini ta’minlashdan iboratdir. 
15
Tuxliyev I.S., Ibadullaev N.E. Turizm operatorlik xizmatini tashkillashtirishning asoslari. O‘quv qo‘llanma. – S.: 
SamISI, 2011.– 256 b. 

12 

Download 271,4 Kb.