Cherkovlar dasturi deyarli kambag‘allar
foydasiga sadaqa
so‘rashga qaratilgandi. Sadaqa berishning o‘ziga xos qoidalari tuzilgan
edi:
1) qo‘ldan-qo‘lga berilgan sadaqagina yuqori baholanib, qimmatga ega
bo‘lgan;
2) pinhona sadaqa, yo‘l-yo‘lakay ulashilgan;
3) “so‘qir”
sadaqa muhim hisoblangan, ya’ni kambag‘allik sabablari va
ushbu sadaqa nimaga ishlatilishi so‘ralmagan;
4) kambag‘al sadaqa beruvchi kimligini bilishi shart bo‘lgan, chunki u
uning uchun cherkovda iltijo qilgan. Sadaqa ulashuvchi sadaqa
oluvchini bilishi shart bo‘lmagan.
U vaqtlarda yomon ovqatlanish va tibbiyotning
achinarli holati
turli davosiz yuqumli kasalliklarni olib kelgan va aholi o‘rtasida o‘lim
holatlarining ko‘payishiga sabab bo‘lgan. Umr ko‘rishning o‘rtacha
davomiyligi 30 yoshdan oshmagan. Shulardan vabo kasalligining paydo
bo‘lishi sanitariya qonunchilik va shahar sanitariya xizmati joriy
etilishiga asos bo‘lgan.
Xayriya faoliyati katolik adabiyotda 2 yo‘nalishga bo‘lingan—
moddiy
va
ma ’naviy.
Ezgulikning an ’anaviy ro ‘yxati quyidagilardan iborat bo ‘Igan:
—ochiqqanni to‘ydirish;
—tashnani chanqog‘ini qondirish;
—yalang‘ochni kiyintirish;
—musofirni o‘z uyida qabul qilish;
—be’mor holidan xabar olish;
—mahbusni dafn qilish.
Ushbu ro‘yxatning davomini quyidagi aqidalar davom ettiradi:
—gunohkorni kechirish;
—savodsizga
ilm berish;
—ikkilanuvchiga yaxshi maslahat berish;
—aziyat chekuvchining ko‘nglini ko‘tarish;
—qiyinchiliklarni sabot bilan yengish;
—xafagarchilikni unutish;
—tiriklar va o‘liklar haqqiga duo qilish.
22
Cherkov qonunchiligiga ko‘ra cherkovning foydasi 4 ga bo‘lingan:
1. Cherkov rahbariga;
2. Mullaga;
3. Cherkovlar barpo etilishiga;
4. Kambag‘allarga.
Katolik cherkov kambag‘allik va qashshoqlikni ideallashtirgan,
ya’ni ko‘klarga ko‘targan.
Xristianlik (nasroniylik) yetimlarga
g‘amxo‘rlik ko‘rsatishni ilk faoliyatidan targ‘ib etishni yo‘lga qo‘ygan.
Protestantlik (XYI asr) paydo bo‘lishi bilan ezgulik va xayriya faoliyati
tushunchalarining asl mohiyati o‘zgarib borgan. Ular “Inson
Alloh
yordamida qutqariladi” degan katolik tadimotini inkor etishdi,
kambag‘allik va qashshoqlikni ideallashtirilishini qoralashdi. Bu
ayniqsa, Kalvinizm tadimotida yaqqol ko‘zga tashlanardi (inson
tug‘ilguniga qadar Alloh tomonidan jannati yoki do‘zaxi bo‘lishi
belgilab qo‘yilgan). Kalvin qashshoqlarni ta’qib etgan va sadaqa
so‘ralishini ta’qiqlab qo‘ygan. “Kambag‘al bo‘lish istagi bemor bo‘lish
istagi qatori—gunohdir”.
Ushbu tadimotda, o‘limdan keyingi muvaffaqiyatlarni
yerdagi hayot
muvaffaqiyatlari bilan bog‘lashgan. Tadimotda, muhtojga ehson berish
emas, “uning ruhini qutqarish” muhimroq hisoblangan.
Protestantlik xayriya faoliyatini institutlashtirilishi (alohida sohaga
ajratilishi)ga asos solgan va ushbu faoliyat ijtimoiy ishning shakli
sifatida namoyon boTgan.
“Ochiqqanni baliq bilan to‘ydirma, uni baliq tutishga o‘rgat va
ushbu amal orqali unga o‘zini kelajakda ta’minlashiga
imkon yaratib
ber”
Rossiya tomonidan pravoslavik (vizantiya dini)ni qabul qilishi
azaliy yuzyilliklar mobaynidagi mamlakatlararo munosabatlarning
mevasidir. Rossiyaliklarning cho‘qintirilishi bilan xayr-ehsonlik diniy
aqidalar bilan belgilana boshlagan: “Sendan so‘rayotgan
va qarz
olmoqchidan yuz o‘girma”; “kambag‘alga ehson ulashuvchi Allohga
qarz berayapti va U uni munosib taqdirlaydi”; “Mehr-muruvvat
ko‘rsating va har bir insonga hamdard boTing”.
Cherkov amaliyotida yordam ikki yo‘nalishda ko‘rsatilgan:
23
1) yordamning monastir tizimi;
2) aholidan tushgan ehsonlardan iborat yordam tizimi.
Monastirlar xayr-ehson ijtimoiy faoliyat markazlariga aylangan.
Ularning asosiy vazifalari:
— Davolash;
— Muhtojlarga birlamchi tabiiy oziq-ovqat resurslarini yetkazish;
— Muhtojlarni bilim olishgayoki, hunarlarga o‘qitish;
— Nazorat olib boorish.
Cherkov (Allohning uyi) gunohkor ayollar (sadoqatsizlar) uchun
jazo o‘tash maskani hisoblangan (knyaz Yaroslav Nizomi).
Cherkovga bemorlar va nogiron qashshoqlarni
nazorat qilish
yuklatilgan, zeroki, ular ko‘chama-ko‘cha sadaqa so‘rab yurmasdan,
Allohning maskanlarida tin topishi zikr etilgan.
Mehr-muruvvat, insoniylik g‘oyalari va xayr-ehson amaliyoti
qadimiy yaxudiylarga xos bo‘lgan va u aksini muqaddas kitob Yethiy
Zavetda topgan. Ushbu kitob diniy va
madaniy tarixiy yodgorlik
hisoblanadi. Ularda ham ahloqiy me’yorlar mavjud bo‘lgan.
Xayr-ehson, hattoki, dushmanga nisbatan ham maqullanadi.
“Dushmanning adashgan hayvonini topib olsang, uni dushmaningga olib
borib ber”.
