Mavzu. Xayriya va diniy e’tiqod. Reja

— katta akaning kichikka nisbatan do‘stona munosabati;
— kichik ukaning kattaga nisbatan hurmat ko‘rsatishi;
— er-xotin o‘rtasidagi totuvlik.
Adolatli tartibni saqlash vositasi sifatida Konfutsiy qonunni emas, 
an’anaviy va axloqiy asoslarga rioya etishni e’tirof etgan. “Syao” 
to‘g‘risidagi tadimot, ya’ni “farzandlik e’zozi”— bu eng avvalo 
insoniylik va rahmdillilik tuyg‘ulari bilan oziqlangan tadimotdir. Yaxshi 
farzand butun umri davomida ota-onaga g‘amxo‘rlik qilish, ularning 
xizmatida bo‘lish, har qanday holatda ham ularga hurmat bilan qarash. 
“Rahmdilliksiz hattoki, o‘z xotini va farzandlarini ham himoya qilib 
bo‘lmaydi”, degan g‘oyalarni qadimiy Xitoy yozmalarida uchratish 
mumkin.
Qadimiy 
Hindiston 
ma’naviy 
madaniyatiga 
rahmdillilik, 
yaqinlariga nisbatan insoniy munosabat, hamdardlilik kabilar xos 
bo‘lgan. “Rigveda” madhiyalarida quyidagi so‘zlar mavjud: “Ehson 
beruvchining mol-dunyosi kamaymaydi ...”. Ezgu inson Allohning 
qonunlariga itoatkor insondir.
Rahmdillilik, o‘zaro qo‘llab-quvvatlash, xayriya faoliyati g‘oyalari o‘z 
rivojini antik dunyo ma’naviy madaniyatida topgan. Qadimiy 
Yunonistonda kambag‘allarni qo‘llash har bir o‘zini hurmat qiluvchi 
insonning burchi hisoblangan. Aynan shu erda xayriya faoliyati va nafrat 
hissini davlat tomonidan tasarruf etish asoslari vujudga kelgan.
Yunoniston shaharlarida kambag‘allarni qo‘llab-quvvatlash asosiy 
g‘amxo‘rliklardan biri hisoblangan (oziq-ovqat ulashish, pul tarqatish va 
hokazolar). U yerlarda be’morlar alohida e’tiborda bo‘lganlar va ular 
“etreya”larda joylashgan. Shu bilan birga oilalari bilan davlat 
ta’minotida bo‘lgan harbiy nogironlarga nisbatan nafratlanish hissini 
yoyishga oid choralar ko‘rilgan.
Qadimiy Rim hukmdorlari oldida ham ijtimoiy yordamni 
tashkillashtirish muammosi mavjud bo‘lgan. Mamlakatda tartibni 
saqlash maqsadida maxsus lavozimlar joriy etilgan — ijtimoiy ishlarni 
tashkillashtiruvchilar, 
xalq 
orasida 
non 
ta’minoti 
bilan 
shug‘ullanuvchilar, yetimlarni otaliqqa oluvchilar.
19

Davlat tasarrufidan tashqari tashkilotlar ham faoliyat yurita 
boshlagan. Misol uchun, “janoza o‘tkazish (dafn etish) shirkatlari”. 
Ularning maqsadi har bir a’zosiga munosib dafn etishni ta’minlash 
bo‘lgan.
Muhtojlarga davlat ko‘magi tuzishni tashkil etish g‘oyalari 
zaruriyati ham ijtimoiy ongda paydo bo‘lgan. Lekin hammada ham bu 
ishlar bir xil 
fikrni uyg‘otmagan. 
Masalan Goratsiy 
“kir 
kambag‘allik”ni mazax qilgan.
Milloddan avvalgi II—millodiy II asrlar mobaynida “Rim huquqi” 
deb ataluvchi qadimiy Rimning huquqiy tizimi shakllandi. Unda 
nafratlanish muammolariga bevosita va yoki, bilvosita bog‘liq bo‘lgan 
moddalar mavjud bo‘lgan. Bular:
— farzandlikka olish;
— otaliq va vasiylik (voyaga etmaganlarga; ayollarga; aqldan 
ozganlarga; nogironlarga nisbatan).
Shunday qilib, qadimiy Yunonistonda ham, qadimiy Rimda ham 
davlat va jismoniy shaxslar tomonidan olib borilgan ijtimoiy faoliyat 
alohida rivojlandi. Unda barcha ezgu ishlar mujassam bo‘lgan. Lekin 
kambag‘al bo‘lish qo‘rquv hissini uyg‘otib, uni ko‘rish yomonlika 
deyilgan. Xayriya ham faqatgina erkin va ozod fuqarolarga berilgan, 
qullarga nisbatan bu ezgu faoliyat joriy etilmagan. Binobarin, 
xayriyaning bir qismi shaharlar obodonlashtiruviga, umufoydali 
inshootlar barpo etish va ommaviy tadbirlar uyushtirishga sarflangan 
hamda bu mulkdan nafaqat muhtojlar balki, boylar ham bahramand 
bo‘lishgan.
Xayriya mavzusi turli falsafiy an’ana va maktablarda turlicha talqin 
etiladi. Zamonaviy tadqiqotlar xayriya faoliyati vujudga kelishini diniy 
qarashlar bilan bog‘lashadi.

Download 195,5 Kb.